Catalog

22 Dilek FİLİZFİDANOĞLU TUSAM Çalışma Hayatı ve Türkiye Araştırmaları Masası dfidanoglu@tusam.net Hükümet özelleştirmelere bu yıl hızlı başladı… C S TRATEJİ tarihindeki MB döviz kurlarında ise ABD dolarının efektif satış kurunun 1.2070 YTL olduğunu görürüz. Bugünkü ihalede verilen 1 milyar 720 milyon dolarlık teklifin iyi bir teklif olduğu söylense de, TEKEL’in değerinin aradan geçen 5 yılda çok daha fazla arttığını tahmin etmek çok da zor değil. Zira yıllık karı göz önüne alındığında tıpkı diğer özelleştirilen kamu kurumlarında olduğu gibi değerinin ölçülemeyeceği bir kurumumuz olduğu açıktır. İlk ihaledeki 1 milyar 150 milyon dolarlık teklifin düşük olduğu yönündeki eleştirilerin yanı sıra Başbakan Tayip Erdoğan’ın "Şirketler arasında fiyatı düşük tutmak için danışıklı dövüş bulduk" şeklindeki açıklamaları bu ihalede de akla aynı soruyu getirebilir pekala! Zira bu kadar büyük ve önemli bir kurumun bu kadar çabuk sonuçlanan satış ihalesi kafaları karıştırmaya yetiyor. zelleştirmeler açısından durgun geçen 2007 yılının ardından hükümet 2008 yılına hızlı bir giriş yaptı. 2008 yılının en büyük ve en önemli özelleştirmesi hiç kuşkusuz ki TEKEL Sigara’nın özelleştirilmesi. Cumhuriyet tarihimizin en eski kuruluşlarından biri olan ve kısa adıyla "TEKEL" olarak bildiğimiz Tütün, Tütün Mamulleri Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün sigara bölümü sadece 20 dakikada satıldı. Şimdiye kadar özelleştirilen ya da çoğunluğu yabancı firmalara satılan Türkiye’nin can damarlarından biri daha yine bir yabancıya gitti. TEKEL Türkiye ekonomisinde önemli bir yere sahip olan ve binlerce insanın ekmek yediği bir kuruluş. Türkiye için bu kadar önemli olan bir kuruluş sadece 20 dakikalık bir ihale ile üstelik tam da sınır ötesi operasyonun başladığı gün satıldı. Hatırlanacağı üzere yine aynı gün Cumhurbaşkanı çok tartışmalı olan türban yasasını onaylamıştı. Bu kadar tesadüf elbette ki tepkilere neden oldu. Özellikle TEKEL ihalesinin operasyonla aynı güne rastlaması bu kadar önemli bir günde acaba bu ihalenin ertelenme şansının olup olmadığı sorusunu akla getirdi. Buna rağmen ihale alelacele sonuçlandı ve ihaleye katılan firmalardan British American Tobacco (BAT) 1.72 milyar dolara TEKEL’in yeni sahibi oldu. Ö TEKEL sigara ‘BAT’tı Hükümetin sınır tanımayan ve sonu düşünülmeden süren özelleştirme tutkusu sonucunda, Tekel’in sigara bölümü de yabancılara gitti. Küresel PAZAR BAT’A TESLİM TEKEL ihalesini kazanan BAT 2002 yılının bir firma olan BAT’ın bu Ekim ayında Türkiye pazarına girmiş bir İngiliz firması. Merkezi Londra’da olan şirket, dünyada özelleştirmeyi almasıyla hisse senetleri borsada işlem gören tütün arasında ikinci sırada. 300’dan fazla Türkiye’deki pazar payı yüzde 37’ye şirketleri markanın satışını yapıyor ve yüzde 17,1’lik pazar payına sahip. Şirket, 100 yılı aşkın zamandır yükseldi. Tütün üreticilerinin faaliyet gösteriyor. Türkiye pazarındaki payı ise yüzde 7 seviyelerinde. Türkiye’de yılda yaklaşık durumu zora girdi, olarak 110 milyar adet sigara satışı yapılıyor ve TEKEL ’in 2007 yılı itibariyle 13.164 personeli bulunmakta. Dolayısıyla en çok istihdam yaratan kamu kuruluşlarının da başında gelmekteydi. TEKEL’in 6 sigara fabrikası, 39 Pazarlama ve Dağıtım Başmüdürlüğü, 1’i tütün işleme fabrikası olmak üzere 57 adet Yaprak Tütün İşletme Müdürlüğü bulunmaktadır. TEKEL 2001 yılında özelleştirme kapsamına alındığında tütün mamulleri pazarındaki pazar payı yüzde 68,8’lerde iken, özelleştirme kapsamına alındıktan sonraki yıllarda bu pay hızla düşmeye başlamış ve 2006 yılı sonu itibarıyla yüzde 37,5 civarına gerilemiştir. 2006 yılında TEKEL ’in karı 199 milyon YTL olarak açıklanmış, 2007 yılı için ise faiz ve vergi öncesi kârı 151 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. TEKEL ’in ilk ihalesi 5 Kasım 2003’te yapıldığında ihalede JTI’nın verdiği 1 milyar 150 milyon dolarlık fiyat yeterli bulunmamıştı. O tarihteki Merkez Bankası (MB) döviz kurlarına baktığımızda 1 ABD Doları efektif satış kurunun 1.480.368 TL olduğu ve son ihalenin yapıldığı 22 Şubat 2008 ÇEKİŞMESİZ İHALE Daha önce iki kez ihalesi yapılan TEKEL’in sigara bölümü için yapılan ilk ihalede en yüksek teklifi 1 milyar 150 milyon dolar ile Japan Tobacco International (JTI) firması vermişti. Ancak Özelleştirme Yüksek Kurulu, teklifin beklentileri karşılamadığı gerekçesiyle ihaleyi iptal etmiş, yapılan ikinci ihalede ise hiç teklif alınamamıştı. Son ihale 22 Şubat 2008’de yapıldı ve Türkiye sınır ötesi operasyon ile ilgilenirken, birileri de kar eden bir kuruluşumuzu daha satmakla meşguldü. Basında bile gerektiği ilgiyi göremeyen satışta sadece 5 kez teklif alındı. 6. Teklifte satışın gerçekleştiği ihale şimdiye kadar yapılan özelleştirme ihaleleri arasında en çekişmesiz oldu. Türkiye’nin ilk 500 firması listesinde daima ön sıralarda yer alan TEKEL’in geçmişine baktığımızda yıllardır kar eden ve ekonomide oldukça önemli paya sahip olan bir kuruluşumuz olduğunu görebiliriz. Açıklanan veriler göstermektedir ki tütün üreticisinin de her zaman yanında olan TEKEL, 2007 yılında 145.658 üreticiden 147.824.292 YTL bedel karşılığında 34.155.000 kg (2006 yılı ürünü tütünü) tütün satın almıştır. 2006 yılında 55.375. 388 dolar karşılığı 50.401.338 kg tütün ihraç etmiş olan bu pazarda TEKEL ’in payı yüzde 30 civarında. Dolayısıyla BAT’ın Türkiye pazarındaki payı da otomatik olarak yüzde 37’lere çıkacak. Dünyanın sekizinci büyük sigara pazarı olan Türkiye, BAT için iyi bir pazar olacak ve firma daha da güçlenecektir. Zira Dünya Sağlık Örgütü’nün verileri de Türkiye’nin bu konuda çok iyi bir pazar oluşturacağını doğruluyor. Verilere göre Türkiye en fazla sigara tiryakisinin bulunduğu 10 ülke içinde yer alıyor. 2004 yılındaki 108 milyar adet sigara tüketimi 2007 yılında 110 milyar adede yükselmiş durumda. Dolayısıyla TEKEL’in yabancı şirketler gözündeki cazibesi daha da artmış oluyor. Cazibesi artmış ancak ne yazık ki değeri çok da artmış görünmüyor. Tütün üreticisi için de son derece önemli olan TEKEL, çalışanıyla, üreteniyle son günlerde elele vermiş durumda. Özelleştirilmesine karşı duruşları dimdik devam ediyor. TEKEL Sigara’nın özelleştirilmesinin iptali için Danıştay’a dava açıldı. Son gelişme ise bir hayli ilginç, TEKGIDA İŞ ve Tütün Eksperleri Derneği’nin açtıkları davanın dilekçesinde, BAT’ın yetkilileri ihale sonrası birbirini kutladı... ihale şartnamesine "üretim şartı" koyulmadığına dikkat çekiliyor. Bu bağlamda BAT’ın ipleri ele geçirdikten sonra üretimi durdurması ya da ithalata dayalı üretim yapması söz konusu olabilir. Bu durumda mağdur olan yine binlerce TEKEL çalışanı ve tabi ki binlerce tütün üreticisi olacaktır. TEKEL’in özelleştirilmesi, tıpkı diğer özelleştirmeler gibi bize hiçbir şey kazandırmayacağı gibi, yabancıların tütün piyasamızı ele geçirmeleri ve onların dünya piyasalarındaki pazar paylarını artırmaktan başka bir işe yaramayacaktır.