Catalog

18 Küresel güçlerin, nükleer merkezli Ortadoğu mücadelesi… C S TRATEJİ İran zamana oynuyor Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net ran, Rusya’nın, Ortadoğu, Kafkasya, Orta Asya ve küresel politikalarında olduğu kadar nükleer ve ekonomi alanlarında da en etkili müttefiki unvanını korumaktadır. 1979’daki İslam Devrimi sonrası, İran’ın nükleer çalışmalarına verdiği desteği kesen Fransa ve Almanya’ya karşın Rusya, halen İran’a bu konuda doğrudan destek sağlayan en etkili güçtür. İran’ın Buşehr Nükleer Tesisi’nin yapımını üstlenen Rusya, önümüzdeki dönemlerde İran’ın planladığı ikinci bir nükleer tesisin yapımında da yer alma düşüncesindedir. İran’ın Nükleer Çalışmaları’nın uluslararası soruna dönüşmesi ile başlayan İranAvrupa (İngiltere, Almanya ve Fransa) Nükleer Görüşmeleri ve İran’a yönelik Avrupa ve ABD baskılarının artması Rusya’da İran pazarını kaybetme korkusu yaratmıştır. İster uranyum zenginleştirme konusunda isterse de İran’ın Nükleer Dosyası’nın BM Güvenlik Konseyi’ne gönderilmesi gibi konularda ABD ve Avrupa, Rusya’nın tutumunu göz ardı etmemektedirler. Tabii Rusya da bu süreci çok yakından takip etmekte ve İran’a olan baskıları hafifletmeyi ve bu sorunu kendi çıkarları çerçevesinde çözmeyi amaçlamaktadır. İ ABD, İran’a karşı Rusya ve Çin’i yanına almaya çalışıyor. Önerisi Tahran tarafından reddedilen Rusya, ABD’ye yaklaşma sinyaliyle diplomatik manevra yapıyor. İran ise diplomasinin incelikleriyle zaman kazanmaya çalışıyor. tesislerinde kullanacağı uranyumu zenginleştirme hakkının Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması’ndan kaynaklandığını söylemektedir. ABD ile Avrupa’nın baskıları ve Rusya’nın kendi endişeleri sonucu Moskova, Buşehr Nükleer Tesisleri’nde kullanılacak yakıtın daha sonra Rusya’ya geri verilmesi teklifini yapmıştır. Geri gönderilecek yakıtın ulaştırma maliyeti konusunda uzun süren tartışmalar sonucu 25 Şubat 2005’de Rusya’nın Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Aleksandır Rumyantsev’in İran ziyareti sırasında anlaşmaya varılmıştır. İmzalanan anlaşma gereğince İran, nükleer tesislerinde kullanacağı yakıtı Rusya’dan satın alacak ve kullanılmış yakıtı daha sonra Rusya’nın Sibirya bölgesine gönderecektir. Söz konusu anlaşma Rusya’nın İran’da yapımını üstlendiği Buşehr Nükleer Tesisleri’nde kullanılacak uranyum için geçerli olmuştur. İranRusya arasında bu anlaşmanın imzalanması ABD ve Avrupa tarafından memnuniyetle karşılanmıştır. Fakat İranAvrupa Nükleer Görüşmeleri’nin devamı İran’ın Natanz ve İsfahan Nükleer Tesisleri’nde uranyum zenginleştirme işleminin yapılıp yapılmaması üzerine yoğunlaşmıştır. 2005 Ağustosu’nun ilk haftasında İran’ın İsfahan Nükleer Tesisleri’nde uranyum zenginleştirme işlemine başlaması tekrar İranAvrupaABD üçlüsü arasında gerginliğe neden olmuş ve İranAvrupa Nükleer Görüşmeleri askıya alınmıştır. Bu dönem, aynı zamanda İran Cumhurbaşkanı Ahmedinecad’ın resmi olarak görevine başladığı dönemdir. Artan baskılar üzerine İran uranyum zenginleştirme işlemini tekrar durdurmuş fakat nükleer tesislerinde kullanılacak uranyumun kendi topraklarında zenginleştirilmesinin nükleer politikasının vazgeçilmez bir parçası olduğunu belirtmiştir. İranAvrupa Nükleer Görüşmeleri’nin durdurulması Iraklı Şii liderlerdin Sadr, İranda temaslarda bulundu RUSYA’NIN ÖNERİSİ Nükleer teknoloji uzmanlarına göre İran’ın nükleer tesislerde bilimsel amaçlı ve elektrik enerjisi üretimi için kullanacağı yakıt daha sonra nükleer silah üretilmesi için de kullanılabilir. Bu durumda Avrupa ve ABD İran’ın kendi tesislerinde uranyum zenginleştirmesini engellemeye çalışmış ve İranAvrupa Nükleer Görüşmeleri’nin merkezinde uranyum zenginleştirme işleminin İran’da yapılıp yapılmaması yer almıştır. Avrupa ve ABD İran’ın nükleer silah geliştirmesinin engellenmesi için uranyumun dışarıda zenginleştirilip daha sonra İran’a verilmesi üzerinde ısrar etmiştir. İran, nükleer Ahmedinecad’ın Suriye ziyaretinden ve İran’ın uranyumu kendi topraklarında zenginleştirme ısrarından vazgeçmemesi Uluslararası Atom Enerji Ajansı’nın (UAEA) 25 Eylül 2005 tarihli toplantısında üye devletlerin İran’ın Nükleer Dosyası’nın BM Güvenlik Konseyi’ne gönderilmesi yönünde koşullu karar almasına neden olmuştur. UAEA’nın bu kararı Rusya’yı endişelendirmiştir. Dosyanın BM Güvenlik Konseyi’ne gönderilmesine kesinlikle karşı çıkan ve aynı zamanda İran konusunda Batı ile ilişkilerinde gerginlikten kaçınan Rusya, UAEA’nın 24 Kasım 2005 toplantısı öncesi İran’a uranyumla ilgili yeni bir öneri getirmiştir. Öneriye göre İran’ın nükleer tesislerinde kullanılacak uranyum Rusya topraklarında Rusya ve İran tarafından ortak zenginleştirilecektir. Rusya’nın bu teklifi ABD ve Avrupa tarafından memnuniyetle karşılanmış ve ABD ile Avrupa, İran’ın Nükleer Dosyası’nı BM Güvenlik Konseyi’ne göndermek için çalışmalarına ara vermiştir. Teklif, ilk önce Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından yapılmıştır. İtarTass haber ajansının 30 Aralık 2005’de verdiği habere göre Rusya Milli Güvenlik Konseyi Başkanı İgor İvanov ile İran Milli Güvenlik Yüksek Şurası Başkanı Ali Larijani arasında 29 Aralık 2005’de konuyla ilgili görüşme yapılmıştır. 27 Aralık 2005’de İran İslam Cumhuriyeti İslami Şura Meclisi Ulusal Güvenlik ve Dış Politika Komisyonu Başkanı Alaaddin Borucerdi, Rusya’nın ortak uranyum zenginleştirme teklifinin, İran’ın nükleer alanda yabancı firmalarla çalışabileceği teklifinden sonra yapıldığını söylemiştir. İran’ın nükleer çalışmalarında ABD veya Avrupa şirketlerinin yer alması İran’ı nükleer alanda Moskova’ya rakip çıkaracaktır. Bu durumda İran’ın nükleer tesislerinin yapımında Moskova’nın tekeline son verilecek ve Rusya ekonomik olduğu kadar siyasi kayıplara da maruz kalacaktır. Bu nedenle Rusya’nın ABD ve Avrupa firmalarından daha erken davranarak İran’a bu teklifi götürdüğü düşünülebilir.