Catalog

Asimov'un dediği gibi bilimkurgu hcnüz gençtir. Çiinki'ı yarının edeniyatı olmakla bilimkurgu fıiçbir /aman yaşlanmayacaktır; zamanın hcr "yarın" dilimiııde yinc dc yannı bctinılcvccck, anlatacaktır. MUSTAFA YELKENLİ /.ıın l)ir siiıv kaçış edebiyatı olarak nilclendirilen,( .)rnan Dıırıı'nıınçağımızın bir olgusu sayılabilir dedi >;i, Fransız yazar Michcl Butur'ıın lıilinıiıı ızin vcrdigi oranda olasılıkları kullaııaıı gcrçcklikle smırlandmlmiş bir düşçiilüktiir diye tanımladıgı bılımkıırgu, okııru pembe diinyalarda dolaştııan lıir lür mii, voksa gclccektcki kaı anısar betimlemclcrlc okuıu silkclcvip uvandıran mı.^.. (iele ccklc ilgili ıpuçları vcrirkcn, ycni lıir şcy yok mtsajı ıle ıımurları çökertip, hcrkcsin ııslıı ııskı verinde oturmasını salık vcrcn ıni, helkı deson noktayı k<ıyarak düzenle ıinbitişinisaptavan mir' Bugibisortılarıvaıııllaıııaya çalışan, yadırgatıcı, şaşırlan, uıııuisuzluk yayaıı, karamsar ya da aydın lıkbirdünvayagidenyolunipuçlarııııgöstercbilcn ııtıık açıeı özelliklcri yadsmmayan bir cdebiy.it tiirii olmasına karşın, uzun bir süre ciddiye alınmavarak bir rarala itilmişti bizdc. Daha çol< çoaıklara yönclik basit vc îjeıııatik örneklerinin Türkçeycçevrilmesı böylcbir kamııııı yer lcşmesine ncdcn olmuştu belki. Yinc dc bilimkurgu nasıl değerlendirilirscdcğerlendirilsin, geleceğin karanlık olası yönünii göstcrmek için insanların umııtlarını çökcrlir, uyarılarla, tehditleıie kuşatır onları ya da aydınlık bir geleceğin ipuçlarını ve rir. U Bilimkurgu'nun gezegenimizdeki serüveni ü künün girİ!; cıinılcsinin ıninümüz yazarlarmı kıskandııacak yalınlıkta oklıığıınu bcliıtmcliyiz. "lîır giiıı I lcnd'lcs Dın'klcriınlcıı ((,cbc litarık Bofcazı) bir vaniyc hindik, diimcm I lc\l>rriıi (Atlanlık) Ökyanıtsu ını dııirıı h.ınlık; ycl dılcfcımizcc aiyordıt" (Lukianos, Scçmc Yazılar, c.î, s.217, Milli Y.fc\lim Bakanbğı Yayını,ltMS)).( )kıır böylcsakincc okuyacağını saınligı öykiinün kısa bir siirc sonra kcndisini müthiş bir scrüvc nin içinc çckcccğini bUcmcz. ( ) sakince basjlayan giri^ cümlcsinin tcrsinc bu kcz olaganiıstii olaylarla kars,ılaş,acağının ipuçlarını vcrcn bir başka cümlc dc şöylc naşlıvnr: "D<//)(/ öıiiT (dnnınııstı, adayı da jyızdcıı dıiha yvıli yilirıniştih.. binleııhirc bir honı aLuı. jivıııiıuızi bir topaı, gibi döınliinlii, kaldırdt ktıldırdı. bclki iic bin sttidiaıı kcd dtrdı, bir daha dcnizc bırakıııadı; urlık bavada ııcttyıırduk, \cl dc yclk.cnlcrıımzı doldıırup $i$ırmi'jtı " (Lukianos, Scçmc Yazılar, c.î, s.221, Milli Lğititn Bakanlığı Yayını, 1CW). Kiizgârın (lcbclitarık Bogazı'ndan Ay'a (ırlattığı gcmi kııııi okurun gülümscmcsi nc ncdcn olabilir, ama Isaac Asimov gibi çok yönlii bırbilim adammın "bıpcr sıçraıııa gibi bilimselliklchiç ilgisi olmayan uvduruk bir kuranulan yola çıkarak uzayda binlcrcc ışık vılı ıı/aklıktaki galaksilcrc ya pılan volculukları bctiınlcmcsiııin yanında, 2000 yıl (inccki o günün ko^ullan içindc hiç i\v yabana atılır bir yöntcm olmasa gcrck. Rüzgann, lırtınanın tcpkili bir fiizc olarak kullanılması Lukianos'un yaratıcılıgıııın kolaycı bıry<ııııi olarak gorulmcmc(Ay tutulması sırasmda Ay'a gidebilen scv tan, Ay'ırı coğralik yapısıııı vc Dünva yla ilişkisini anlatır. Kcplcr Somniunı'da döncmindc seçcrli olan astronomik bilgilcri öykü içindekullanır. Somniıım 1593 yılında yazılmış, 1609 yılında da ycnidcn gözdcıı gcçirilmiştir), 1638 yılında Ingiliz papaz Boduin'in vaban kuğularının çektiği bir salla Ay'a gfdişi anlattığı Ay'da Insan (Man in the Moon, ()r a Discoursc ot a Voyage llıither by Domingo Gonzalcs) adlı cseri, 1657 yılında İTansızCyranodeBergcrac'ın Ay da Seyahat (Voyag^edans la Lunc) kitaplijfi Lukjanos'tan csinlenerek yazılmıştır. Üstclik Ay'da Seyahat paraşüt, gramafon, çok katlı rokctlcr gibi buluşla rı da öncedcn habcr vcrir. J662'dc C îii tmnaratorlıığıı Devlctlcrinin Konıik Tarihi (ı listoirc(,omiqııcdesF.ratsct l.mpirc dıı Solcil) yavımlanır. Bu kitapta öncrdi^i ycrçckimindcn kuriulma likrini, ilk kez ycıçckiıııini lıulan Ncwipn'dan öncc söz ctmcsi ilginç karşılanıı. Oncrdi^i vcrçckimindcn kurtulma yöntcnılcrindcn biri şöyle: "Oturıın tcpsiyc; mıknatısı boyuna göğc savurun. I ler hrlatışınızda tcnsi pcsindeıı gidcr. Böylccc çıkarsınız mıknatısla bcrabcı! Jonathan S\vih 1726'da yazdıgı Ciüli vcr'in Maccralan'nın son bölümündcki I ,aputa adlı ülkctlcn bahscdcrkcn öyküdcki bilim adamları Mcrih gczcgcninin iki uydusu olması gcrcktigini söylcrlcr. Tclcskopların olınadıgı odönemdcSvvift'in Mci'ilı'in iki uydusu olduguıuıyazmasıve 150 vıl sonra bunun gcıçcktcn oldııgunun an laşılması ilginçlir. Üstclik Lupııta adlı ülkc diinvanın çc\'icsindc döncn vc atonı cncrjisivlcçalışanbiryapay ııyduyabcnzcmcktedir. 1739'da Baron'un Scvahati, daha sonra 1752 yılında Voltairc'ın Mikromega'sı okura sunukır. Voltaire bu yapıtında ıızaylı bir yaratığın insanlaıla vaptıüı koıuışmayı elc alır. Vohairc'c uzavlılardan bahscdcn ilk yazar diycbiliriz. Bu öyküde Sirius'lu vc 7.uhal gczcgcnindcn son dcrccc uzun boylu iki ıızay adammın diinyadaki scrüvcnini anlatır Voltaire. 1 Izaylıların riziksel ya)ilaıı kaı^ısınıla bir atonı katlar küçücük talaıı dünyalıJarın uiauk bir çamur parcası için savaşmalarırıı aıılayaınayan uzaylılar Samsatlı Lukianos'tan günümüze ' lamaktır. Ihınlarııı hiçbirisi o /oprakpıirça sıııı v/irmiii dc^ıld/r; sonra, bofcazlanı/ıak ta olan bu hayvanlann hiç biri dc, ıığurlaç d b l k l i nnda boVazlaştıklart h l hayvanlart jy lcrdir" tlcr. (Voltaire, \ likâyclcr, c.2, s.49, Milli Kğitim Bakanlığı Yaymları,2. Baskı, 1963). Savasjarın anlamsızlığını clejjtiıvn Voltaire aynı zamanda telsefi gevezeliklcr lcdcalaycdcr. Aristo'nunsözlcrini Yıınan ca sövkyen Hlozola Mikromcgas ncdcn \ ıınanca söylcdiğini sorunca aldığı vanıt çarpıciılır. "Çiinkiiınsanbıçanlanmdığıbir 1 scyi cıı tiz hildiğj dildc söylcmdı " Uzaylılar dünyaya uzun boylarının yardımıyla gczcgcndcn gczcgcnc atlayarak gclirıcr Lukianos'uııyaranandıgırüzgârvctırtına nin ycrini burada uzaylılarııı uzun baeak larıalmiij. İlginç olan bir başka şcySvvilt'lc oldııgıı gibi uzaylıların Mcrih'in iki ııvdu SLI oldugunıı görmcleridir. Dünyaya da bir kuyruklu yıldızın kuyrıığuna geçerck gc lirlcr. Thonıas Morc'ın Utopia'sı, Bacon'un Atlantis indcn sonra çarpıcı w ürkütücü olan Mary W Shclley'in Frankcnstcin'idir. Lord Byron'un basit bir öncrisiylc 1X16 yıLnda yazılan liankcnstein'le bilimkurgu çocuksulugunu bir tarata itmiş, gcrçck ni icliğinc kavuşmuştur. Klektrik vc bilimscl çaJışmalar sonucu ölü bir vücuda yaşaııı vercn çılgın bir doktorıın çalışmalarını anlatan bu roman nylesino olıımlu tcpki alır ki, kısa zamanda klasiklcr arasına gircr; birçok. yazar vc sincmacıya esin kaynağı olur.Oyleki, 1908 veya 1910yılında'Tho mas Edison taralındaıı çekiJcn vcyarattıgi (Iharlcs Oglc'nin oynadığı ilk fılmdcn günümiızckadartam İ7 tancFrankcnstcın t.ürevi Hlm çcvrilir. Ünlü tngilizoilimkıırguyazarı Brian Al diss bu kitapta bilimkurgunun doğuşunu, kaynağını gördüğünü sövlcr. ()na göıc gerçck anlamda ilk bilimkurgu cseri bu dur. Frankenstein'in bir türcvi olan lıayvanları msanlastırma dcncyini romanla.ştıran da H.G. Wells olur. Doktor Moro'nun Adası (The lsland of Doctor Moreatı, 18%) adlı romanda yinc çdgın bir bilim adamı biıtakım havvaıılarüzcrindcdcnes' leryaparakinsanlaştırnıayaçalışır. Hcr iki romanda oldııgıı gibi yaratıcı olmava çalışan bilim adamlarını acı bir son bcklcr. vCclls'in bilimkurgu edebiyatı içindc bir başka ilk olabilccck kuıgusu zaman kav ramıyiadır. Son dcrccc zcngin paradoksal öykülcreöncülükcdecekolan Zaman Ma kinesi (The Timc Machinc, 1895) avııı zamanda ünlü îizikçi Hinstcin'dcn çok öncc zamanın bir boyut olabilcccgi konusıında ipLiçları vcrmcsiylc dc ılginçtir. Bilimkur gucular uydurur, bilim adamları kcsfcdcı sözünii haklı kılarcasma bir kurgulanım olan zaman kavıamında yolculuk yapmak, bilimscl olarak ıııüıııküıı olmanıasına kar şın, bunun bir boyut olarak kabul cdildi0 bilimscl bir olgııdıır. 1886 yıhnda Robcrt Louis Stcvcnson'un l'Vankcnstcin'lc bctızcrlikler raşKİıgı Dr. Jekyll ve Mı. 1 lydc adlı romanınua Dr. Jekyll ölü bir becleııi canlandırmaz, kcn dinı dcğiştiriı. Sonuç pck larklı dcğildir; ikiııci bir kişiliğc biirüncn Dr. Jekyll çcvrcsindckilcr için korkunç bir karabasana döniişür. H.Ci. Wells (18661946), L.dgar Alan Poe (18091849) ve Jııles Vcrne (1828 1905) bilimkıırguva biJimsellik ve tekno lojik ögelerin yaııı sıra yazınsal kişilik ka zandırırlar. Artık biiinıkuıgu fantczi sınır larını aşnıış. bilimlc tanışarak onun gcliijiminc katkıcla bulıınan bir edebiyat türü olmuştur. F.dgar Alan P(Kyazdı£ı bilimkur gusal öykülcalc tcknolojik ifcrlcmclcrin toplumsal gerçckliklc arasındaki çelişkile re dikkat çckcı. Ptv'nıın bir başka özclli ği ve bilimkurguya kalkısı da The Pit and The Pcndulum gibi övkiilcrindc bilimkur gusal atraksiyonları kullanarak, bir siirc sonra kinıi bilimkurgu yazarların kullanmaktan kaçınnıayacakları kapalı, özcrk, mikro dünyalarla paıadigmalar üıctilmc lcrinin önünü açmasıdıı. Verne isc lckno lojik gelişmeyi hcyccanlı bir serüven gibi anlatır. Tcknolojik ilerlcmeleri gözleycrek yazdıgı bir dizi romanla scrüvcn/oyun bağlamııula tcknolojiylcolası birhesa|ilaş ma içine degirer. Bununla berabcr Deniz ler Altında 20.000 Fersah (Vingt MillcLİ CUMHURİYET KİTAP SAYI 441 I lcr ııc isc, gclcccklc ilgılı okurıın bcklcnrilcrini bctimlcycn örncklcriylc, biliınsclliklc harmanlanmış ilginç kurmacalarıyla ilgi çekıneye dcvanı cdivor bilimkurgu. Soıı birkaç yılıla enleleTuüel vönü ağır basan kinıi yazaılaıın kitapları Türkçeye çevrilincc, hep küçiimsencn bilimkurgu binlcn oncmscnıroluvcrdi. ()y.sa daha clüne kadar görsel yönii ön planda olan, çekiei yönii agır basan yc çocııkların bcğcni düzevini aşamayan rilmlerlc, sıradan bir türdı'vcııilclenipdudak bükülmüştü. Böylc birkanının ctkisi altında kalan okuı, bir dcıı birc Ursulıı K. LeCiuin in yer yer bilimkurgunun smırlarmı zorlayan, gelecekrc sadccc tcknik yönü agır basan kurguların da örcsindc, son derecc ilginç yaşam biçimleri ilc giinümüz çelişkilcrinı içindc ta^ıyan düzcn yapılarına clc^tircl yaklaijinıı içcıcn yapıtlaııyla kar^ılaşınca ıstcr iste mcz bir ijok va^amı^ür. Dalıa suııra l'ıank \ lcrbcrt ın Dunc klasiği gccikmcli bilcol sa Türkiycli okıırla buluşunca l»ilinıkurgııva yönclik sıradan vc basit clctjtirilcr bıcakla kcsilir gibi son bulmııs, ycrini cntcIcktücl tartüjtnalar almış, bilimkurgunun öylc sanıldığı gibi ucuz vc basit bir tür olmadığı göriilıiHİ.ştür. ()kuııın birdcıı bilimkurguyu kc^lclmcsinin ncdcni, acaba gcı\vktcn bir kaçış olgusuylakarşı karşıya mıyı/sorusunııgıTİrnıcsi dc kaçınılmaz olmuştıır. l^izim coğralvada ılii/vnin cözümsüz ve mcvcut politik statükonun lıa^ka sccencklcrcolanak vcrmcycn kaskalı yapısının gctirıliği umııtsuzortanıın bıkkınlığııulanolsagcıck.gc lcccklc ilgili alcgorik vanıılarla IUIHKIU oınlı tııtmaya mı yarıyoriiilinmcz. ()ylc va, lalcılara, ıııcdyıımlara yönelişin va^andığı bir ortamdıi, cdebiyatta da KCICCC1<IC iluili lx*klcııtilcıic ilginc bir bağlantı kurulanilinir. Aıuak I ,c( ıiıin'i keşrcdcn ııkıır, o diizcyc gclmcdcn öncc bilimkurgunun bıı gczcgcndc taın iki bin yıllık bir scrüvcni ol duğunu anımsannılı. llk bilimkurguöyküsii bugünkü Adıyaman olan Samosat'lı Lu kianos'ıın (Lucicn dcSamo.saic, M ( ) 1201S0) Olnııış Bir Oykii diyc Nurullah Ataç'ın lS)4l)'da çcviıdigi lcaromcnippc adlı diyalıiğudıır. Aııa dili Süryanicc olan Lukianos'un Hcıcdotos vc Bad\vin Ht> mcros'la dalga gcçmck için yazdıgı bu öySAYFA 16 Küçümsenen bilimkurgu Uzayh yaratMar '' fty Nisanları ile Güneş insaniarı (^ağtla.şlarının bazı göıü^lcriııi iroııi bir rarzla clcştircn I .ııkianos'un dünva dısı va ratıklardan bahsctnıcsinin yanında Av a gidiştc kullandıgı yontcmin hiç öncmi olamaz.( )çagınıncntclektüclkonıımunabakarak işlcdiği konu vc aydınlar arasındaki çcli^kilcri irdclcnıcsi yönündcn yabana alılmaz. Ay insaıılanilcCiüncşinş.aıılarmın savaşlarını anlattığı Olmu^ Bir Oykü'dcıı sonra, (îcrçck Tarih (Histoirc Vcritablc) adlı bir tliğcr öyküsündc dc yinc Ay'a vapılan bir başka gcziyi anlatır. Samsatlı Lukianos bu öykiilcriyle birçok yazara csin kaynağı olurkcn, edebiyat ta da bir tüıüıı doğmasının öncüliiğünıi yapmısrır. Bu arada M^ 1. Yıizyılıla yastimısj olan vc daha a/, tamnaıı Yunaıılı yazar Aıılonius Diogc ncs'in Ay'a gidcnlcri anlatrığı ^ ^ ^ ^ B Ç 1 C ()F Wondcrhıl ^ ^ » ' " * » I hing Bcyond 'l'lıulc adlı kita bındaııdasözct mck gcrckir. Dcrlcr ki, Baron ılc Mıınıha uscn in Maccra (an, 1634 yılında ünlü astronom Kcplcr'in cinlcrin vcşcytanlann kullandıgı bir araçla Ay'da ya pılan bir gcziyi anlaüıgı Sonıni I Isaac Aslmov ıım adlı kitabı l ^aşkınlıga diiscrlcr. l)ünyalı rilo/A)l ()smanlı dcvlcti ilc Rusya'nın Avusturya üzcrindc 1 7 36 ' d an 1739'akadarsürcn savaijlarıfan söz cdcrck "...birhirlcrini boğüzluyıitı bu milyonlarccı insandan hicbirinin bu çamur parçası üzt'rınde bir bah. filan iddıa cttigı yok... Söz k.onusıı olan $cy, bu çamur parçasının Sullan dcııcn adamın mı yok.sa. kcndısınc bilmcm ncdcn Çar dcnilcn adamııı mı olduğunu an BiHmkurguda bilimsellik