Catalog

eryüzü Kitaplığı CfULOSTM celaluster@cumhuriyetcom.tr O! n alü yüdır her hafca I yazıyorum Yeryüzü Ki- ' taplığı'nı. Başından be- ri izleyenler bilirler: Yeryüzü Kitaphğı, Yeni Yüzyıl gazetesinde tam sayfa olarak baş- ladı, sonra Yeni Binyü gazetesinin Binyıl Kitap adlı ekinde sürdürdü varlığını. Ardından, uzun yıllar Radikal Kitap'ta konuşlandı; geçen yılın nisanında yeniden Cumhuriyet'te çalış- maya başlamamla birlikte Cumhuriyet Kitap'a taşındı. Diyeceğim, on alü yıldır her hafta, "Bu kez hangi kitabı yaza- yım?" sorusunu soruyorum kendime. Kuşkusuz, okur olarak, çevirmen ola- rak, yayıncı olarak, çok daha uzun bir zamandır kitaplar arasmda yaşıyorum. Ama yine de gittikçe artan sayıda kita- bın yayınılandığı bir ortamda, her hafta, hangi kitaptan söz edeceğinize karar vermek bir bakıma hiç de kolay değil. Gerçi temel ölçütünüz kendi beğeniniz- se, kendi okurluğunuzdan ödün vermez- seniz, o kadar da zor gelmeyebüir. Kimi kez sizi alıp götüren bir roman- da, kimi zaman ilk kez aslından eksiksiz çevrilmiş bir klasikte, kimileyin yepyeni ~j- bir yaklaşım, bambaşka bir bakış açısı getiren bir incelemede, bazen iftiralarda bulunmaktan çok itiraflarda bulunan bir anı kitabında karar kılabilirsiniz. Kimi zaman da yayın dünyasının yerel sulann- dan uzaklaşabilir, henüz dilimize aktanl- mamış ilginç bir yapıta yönelebilirsiniz. YERCİLİ VE ALAYCI Ama kırk yılda bir de okurlannızın hoşgörüsüne sığınarak, kendi hazırladı- ğınız bir kitabm satırlan arasmda gezi- nebilirsiniz belki de. Aslında, bu hafta, geçeiılerde yayımlanan Sözün Özü'nde- ki alıntılar denizine dalmayı seçmemin nedeni, çok farklı yazarlar ve düşünürle- rin "kitap" ve "okumak" gibi kavramla- ra getirdikleri yergili, alaycı, düşündürü- cü, şaşırtıcı yaklaşımları Yeryüzü Kitap- lığı'na taşımak, giderek eski çağlardan günümüze ustalann bu konularda söyle- diklerini size aktarmak istemem. Deliliğe Oı?£ü'nün yazarı Erasmus, ki- tabı, yaşammm onsuz edilenıez öğelerin- den biri olarak görmüş: "Elime biraz para geçti mi kitap alırım; geriye kalanla da yiyecek ve giyecek. Ingiliz devlet ada- mı ve filozof Sir Francis Bacon, değişik niteliklerdeki kitapları yemeklerle kıyas- layarak değerlendiriyordu anlaşılan, Ba- con'ın gözünde kitap okumakla yemek yemek arasmda yakın bir bağ vardı de- mek: "Tadına bakılacak kitaplar vardır, bir lokmada yutulacak kitaplar vardır, bir de iyice çiğnenip sindirilmesi gere- ken kitaplar vardır." Bir dönemin Fransız felsefesinin unu- tulmaz adlan Descartes ve Voltaire ise, kitap ile insan arasmda yakınlık kurmuş- lar daha çok. Matematikçi, bilim insanı ve filozof Descartes, "Bütün o güzel ki- taplan okumak, geçmis yüzyıllann en has insanlanyla sohbet etmeye benzer," demiş. Aydınlanma çağının öncülerin- SAYFA 6 Tek kitaplı insandan kork! den Voltaire de, "Kitaplar da insanlar gibidir. Pek azı önemli bir rol oynar, ge- ri kalanı çoğunluğun arasında kaybolur gider," demekten alamamış kendini. Ingilizlerin yergi ustası Jonathan Swift | de, Descartes ve Voltaire gibi, kitapları j insanlara benzetmiş, ama bu konuda on- . lardan daha acımasız: "Kitaplar da, on- ! ları yazan insanlar gibi, dünyaya bir tek j yoldan gelirler, ama binlerce yoldan çı- j kıp giderler bu dünyadan ve bir daha da | geri dönmezler." Özdeyişleri Fransız Devrimi sırasmda dilden dile dolaşan Nicolas Chamfort da acunasızhkta Swift'ten aşağı kalrruyor: "Birçok kita- bm başansında en büyük pay, yazann düşüncelerinin sıradanlığı ile okurun düşüncelerinin sıradanlığı arasmdaki uyumdadtr." TUHAF BİR NESNE 18. yüzyılm Alman fizikçi ve yergi ya- zarı Georg Lichtenberg, kitaplardan çok insanlara yöneltiyor eleştiri oklannı: "Dünyada kitaplardan daha tuhaf bir nesne zor bulunur. Onlan anlamayan insanlar tarafından basılırlar; onlan an- lamayan insanlar tarafından satılırlar; onlan anlamayan insanlar tarafından sa- tm almır, okunur ve eleştirilirler; dahası, onlan anlamayan insanlar tarafından ya- zılırlar." Fransız simgeci şiirinin ustala- rından Paul Valery'ye gelince, o, kitapla insan arasmda bambaşka bir benzerlik yakalamış: "Kitaplarla insanlann düş- manları aynıdır: yangm, rutubet, hay- vanlar ve zaman; bir de kendi içindeki- ler." Klasikler, birbiri ardı sıra yayımlayan yüzlerce, binlerce yeni kitap arasmda okurların zaman zaman kaçıp sığınma gereksinimi duyduklan limanlar değil midir? 19. yüzyıl Ingiliz şairi Samuel Ro- gers'm önerisi de bu doğrultuda: "Yeni bir kitap yayımlandığı zaman, eski bir kitap okuyun." Varoluşçuluğu da, Fre- udcu psiklojiyi de derinden etkilemiş olan Alman filozof Schopenhauer'e gö- re, kitapların uygarlığm gelişiminde bü- yük payı var: "Kitaplar olmasaydı uygar- lığm gelişmesi olanaksız olurdu. Kitap- lar değişimin motorları, dünyaya açılan pencerelerdir. Şairin dediği gibi, 'Zaman denizinin fenerleridir.' Zihnin dostlan, öğretmenleri, büyücüleri, haznedarlan- dırlar. Kitaplar basdı insanlıknr." Eskilerden biraz daha yakınlara gelir- sek, bazı eleştirmenlerce 1930'ların Ingi- lizce yazan en büyük ozanı olarak kabul edilen W. H. Auden da belli ki Ingiliz yergi sanatmdan fazlasıyla payını almış; o da kitaba mizahla yaklaşmadan ede- memiş: "Bazı kitaplar hiç hak etmedik- leri halde unutulur; ama hiç hak etmedi- ği halde hatırlanan kitap yoktur." Kimi edebiyatçılar ise "kitap yak- mak"tan daha kötü suçlar da olduğu ka- nısında. Örneğin, ünlü Fahrenheit 457'in yazan Ray Bradbury, "Bir kültü- rü yok etmeniz için kitapları yakmanız gerekmez," diyor. "Okunmalarını önle- yin,yeter." 1987'de Nobel Edebiyat Ödülü'ne değer görülen şair Joseph Brodsky, kitap okumamayı daha büyük bir suç olarak görüyor: "Kitap yakmak- tan daha kötü suçlar da vardır. Bunlar- dan biri de kitap okumamaktır." Fransız siyaset kuramcısı ve felsefecisi Montes- quieu, 18. yüzyıldan sanki doğruluyor Brodsky'yi: "Bugüne kadar, bir saatlik okumayla dinmeyen hiçbir üzüntüm kalmadı." Evet, okumak, ama nasıl okumak? Fransız bilim insanı ve düşünür Blaise Pascal'a güvenebilir miyiz: "Çok hızlı ya da çok yavaş okuduğumuz zaman hiçbir şey anlamayız." Woody AUen'e bakıür- sa, güvenebiliriz. O da kendi deneyimin- den yola çıkmış: "Hızlı okuma kursuna gittikten sonra 'Savaş ve Banş'ı yinni dakika okudum. Olay Rusya'da geçi- yor." OKUMANIN ZAMANI Oyun yazan ve politikacı Sir Richard Steele, nasıl okuyacağımızdan çok ne için okuyacağımızm üstünde dururken, okuma uğraşının özüne ışık tutuyor: "Beden için egzersiz yapmak neyse, zi- hin de okumak odur. Ama sırf sağhğımı- zı korumak için yaptığımız egzersiz nasıl sıkıcı ve usandırıcı olursa, sırf daha er- demli ve bilge olmak için okumak da bıktırıcı ve iç karartıcı olabilir." 19. yüz- yılm ABD'li şairi Longiellovv, okumanın zamanı konusunda duyarlı: "Kitap yaz- manın uygun saatleri olduğu gibi, kitap okumanın da uygun saatleri vardır." Lo- lita'nm yazan Vladimir Nabokov ise. kendince okumanın zamanını vermiş: "Yatmadan önce iyi bir şey okuyacağını bilmek, en hoş duygulardan biridir." Üç yıl önce Nobel Edebiyat Ödülü'nü alan Doris Lessing de Nabokov'a katılır gibi: "Yatak, okumak, düşünmek ve hiçbir şey yapmamak için en iyi yerdir." Anlaşılan, okudukça hayatı da çoğalı- yor insanı. ABD'li yazar Louise L'Anıo- ur demiş ki: "Genellikle insanın yaşaya- cak tek bir hayatı olduğu söylenir. Ne kadar saçma. Okuyan insan için yaşana- bilecek hayatların sınırı yoktur; roman, yaşamöyküsü ve tarih insana her zaman sonsuz sayıda hayat sunar." Sophie'nin Scçimf nin yazan William Styron da ay- nı görüşte: "Büyük bir kitap birçok de- neyimle donatır insanı. BitirdiğinLsde bi- raz yorgun düşersiniz. Okurken birçok hayat yaşamışsmızdır." Kitaplar ve kitaplan okumak konu- sunda farklı çağlardan, farklı yazarlar ve düşünürler kimi kez benzeşen, kimi kez hiç benzeşmeyen bakışlar, görüşler. Kuşkusuz, hepimiz çok farkb kitaplar- dan haz alabiÛr, dahası aynı kitaplara çok farklı biçimlerde yaklaşabiliriz. Ama • sanınm, 13. yüzyılm ltalyan ilahiyatçısı Aquinolu Tommaso'nun bir sözünü ak- ; lınîızm ucundan eksik etmemeli: "Tek kitaplı insandan kork!" • CUMHURİYET KİTAP SAYI 1058