Katalog

17 MART 2006 CUMA 29 MART’TA GÜNEŞ TUTULMASINA HAZIRLANIN bilim/teknikbulmaca C Bir Güney Amerika ülkesinin başkenti. YUKARIDAN AŞAĞIYA 17 Tam güneş tutulması rağmen, genel olarak iki veya üç dakikadan daha fazla değildir. 11 Temmuz 1990’da olan güneş tutulması 7 dakika sürmüş ve 1973'ten beri gerçekleşen en uzun Güneş tutulması olmuştur. Ay’ın yarıçapı Dünya’nınki ile karşılaştırıldığında çok küçük olduğu için Dünya’nın tamamı Güneş ve Ay diskinin dış teğetlerinin oluşturduğu gölge konisinin içine girmez. Bu nedenle bir Güneş tutulması Dünya üzerinde ancak belirli bölgelerden izlenebilir. Oysa Ay tutulmasında durum böyle değildir. Ay tutulması o anda gece olan yerlerin tümünde gözlenebilir. Ay tutulmalarında Dünya, Ay ile Güneş’in arasına girer ve Dünya’nın gölgesi Ay’ın tamamını perdeleyebilecek kadar büyük olur. Tam güneş tutulmaları astronomlar için iyi bir fırsattır. Bu sırada Güneş'in kromosfer katmanı ile koronası incelenebilir. Güneş koronası koronograf çevresi, Güneş çapının iki katı uzaklığa kadar incelenebilir. Güneş tutulması sırasında ise bu imkan 6 katına çıkar. GÜNEŞ TUTULMALARI SIRASINDA GÖZ SAĞLIĞI Güneş gözlemleri özel önlemler alınmazsa tehlikeli olabilir. Güneş ışınımı, yerkabuğuna morötesi (UV) ile 290 nm'den başlayarak daha büyük (metrik dizideki; radyo dalgaları) dalgaboylarına kadar uzanan geniş bir ölçekte ulaşır. Göz dokuları 3801400 nm arasındaki ışınımı göz arkasındaki ışığa duyarlı retinaya geçirir. Biz çevremizdeki cisimleri görebiliriz. Bu sırada gözümüz yere ulaşan UV ışınımına yüksek oranda maruz kalırsa, gözümüzün retinası ve dış tabakaları bundan hızla etkilenir. Sonuçta Güneş'i yanlış gözlemek, tutulma sırasında katarağın gelişmesine, tutulma körlükleri ya da retinal yırtıkların ortaya çıkmasına yol açar. Retinanın şiddetli görsel ışığa maruz kalması da ışığa duyarlı kanallar ve hücrelerde tahribata neden olur. Işığın bu bölgelerde kimyasal tepkimeye girmesi sonucu geçici ya da kalıcı olabilen görme fonksiyonu kayıpları da belirir. Kişi özel önlemler almaksızın Güneş'e aralıklı ya da uzun bir süre bakarsa bu fotokimyasal olay görme bölgesinde ufak kör bir alan meydana getirebilir. Retinal bölgenin herhangi bir acı hissi vermemesi nedeniyle tehlike daha da büyüktür. En azından olaydan sonraki bir kaç saat görme fonksiyonu yerine gelemez. Güneş sadece tam tutulma sürecinde Ay'ın Güneş diskini bütünüyle kapattığı bir kaç saniyelik anda çıplak gözle izlenebilir. Yine de tam tutulma anını çıplak gözle izlemek tümüyle güvenli değildir. Özel aygıt ve teknikler kullanmaksızın parçalı ve halkalı tutulmalara ya da tam tutulmanın parçalı aşamalarında kesinlikle Güneş’e bakmamak gerekir. Öyle ki, bir tutulmanın parçalı safhalarında Güneş'in yüzeyi % 99 örtüldüğünde bile (aydınlanma düzeyi yaklaşık alaca karanlık kadardır), geriye kalan Güneş hilali retinal yanığa yol açacak kadar yeterli ışık şiddetindedir. Kısacası özel gözlem yöntemlerinin ihmali kalıcı göz hasarları ya da ciddi görüş kusurları doğurur. ÖZEL OLARAK GELİŞTİRİLEN FİLİTRELER Güneş, gözü koruyan ve yalnızca özel olarak geliştirilen filtrelerle izlenebilir.. Böyle filtrelerin çoğunun yüzeyi alüminyumdan ince bir tabakayla kaplıdır ya da krom alaşımdan yapılmıştır. Hem görsel hem de yakın kırmızı ötesi (mikro dalga) ışınımı azaltarak geçirirler. Güvenli bir Güneş filtresi, görünen ışığın % 0.003'ünden daha azını geçirir ve yakın kırmızı ötesi ışınımın % 0.5'inden daha fazlasını geçirmez. Özel olarak alüminyumdan güneş gözlemleri için yapılmış pek pahalı olmayan bu çeşit filtreler yurt dışında yaygındır. 1999 yılında ülkemizden izlenen Tam Güneş Tutulması’nda olduğu gibi tutulmadan önce bir çok derginin dağıttığı tutulma gözlükleri gibi gözlüklerin bu kez dağıtılması bekleniyor. Bu gözlükler insan gözüne zarar verecek ışınımı geçirmeyecek biçimde özel kaplamalarla hazırlanıyor. Ayrıca unutmamalı ki bunların güneş gözlükleriyle bir ilgisi yoktur. Bütün bu önlemlerin alındığı koşullarda bile çocukların kendi başlarına bakmaları sakıncalıdır; bunların mutlaka bir büyüğün denetiminde tutulmayı izlemeleri gerekir. Kaynaklar: www.eclipse2006.boun.edu.tr www.tug.tubitak.gov.tr www.tr.wikipedia.org www.solareclipse.com www.umbra.nascom.nasa.gov 6. Havadaki su buharı... “Suda yüzme” anlamında eski sözcük... Erzurum'un bir ilçesi. 7. Bir renk... Cezayir’de doğan ve Arap müziğiyle Batı müziğinin karşımı olan müzik türü... “Vara vara vardım ol kara taşa / Hasret kodun beni kardaşa / Sebep gözden akan bu kanlı yaşa / Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm” (Karacaoğlan)... Temel, esas... İngiltere’de çok sevilen bir cins bira. 8. İzmir’in Selçuk ilçesine bağlı turistik bir köy... Arjantin’in plaka imi... Gözdeki canlılık... Dar ve kalınca tahta. 9. Şafak vakti sevgililerin birbirlerinden ayrılışını konu alan eski bir Fransız şarkı türü... Yurdumuzun birçok yöresinde yaşayan ötücü bir kuş... Aynı erkekle evli olan kadınların birbirine göre olan adı. 10. Eski dilde at... Siirt’in bir ilçesi... “Birleşik Krallık” anlamında İngiltere ve İskoçya Krallığı’nı simgeleyen harfler... İran müziğine özgü, lavtaya benzer telli bir çalgı... Brezilya’nın plaka imi. 11. Şaşma belirten bir ünlem... Kuran’ın her tümcesi... Kabuğu dökülmüş ağaç... Bıçak bilemeye yarayan, çubuk biçiminde çelik araç. 12. “Göçebe çadırı, oba” anlamında eski sözcük... İstanbul’un Şehzadebaşı semtinde yer alan, XIX. yüzyılın ünlü tiyatro ve eğlence merkezi. 6. Cüzam hastalığına verilen bir başka ad... Yeniçeri ocağının kaldırılmasından önce, kent ve kalelerin yerli halkı arasından görevlendirilen topçulara verilen ad... Muğla’nın bir ilçesi. 7. Saf yünden ya da pamuktan dokunan sert tutumlu bir kumaş... “Milattan Sonra” anlamında kullanılan kısaltma... Utanma duygusu... Fakültenin yönetiminden sorumlu profesör... Çok istekli, çok hevesli. 8. Müzik eşliğinde yapılan bir çeşit jimnastik... Toryum elementinin simgesi... Bir nota... Belli belirsiz hissedilen hafif yel. 9. Artvin yöresine özgü bir halk oyunu... Bir mandalina cinsi... Terbiyesiz kimse. 10. Argoda genç ve yakışıklı erkek... 3. ve 9. yüzyıllar arasında Asya ve Avrupa’da önemli rol oynamış olan eski bir Türk boyu... Sulak yer... Brezilya’nın para birimi. 11 Satrançta bir klasman ve değerlendirme sistemi... Fütüvvet şeyhi... Kaçkar Dağları’nda ünlü bir yayla. 12. “Ses ve Öfke”, “Döşeğimde Ölürken”, “Kutsal Sığınak” gibi romanlarıyla ünlü ABD’li yazar... Uyuşturucu maddenin etkisinde olma, keyif hali. 13. “Öğretmenler gösterir, yol yapar” (Âşık Veysel)... Yemin... Şekiller, biçimler... Sergen... Yunan abecesinde bir harf. 14. Bir şeyin doğru olduğunu belirtmek için yapılan işaret... Katışıksız, saf... Pekmezle yapılan bir tür tatlı. 15. Kanada Kakyalık Dağları’nın en yüksek tepesi... Kripton elementinin simgesi... Eski Mısır’da güneş tanrısı. 16. Artvin’in Yusufeli ilçesinde, Türkiye’nin en yüksek rakımlı çağlayanı... Parlak kırmızı renkte bir süs taşı... Çıkar yol, çare. 17. “Âşık Ömer geldi ise / Hak kıldı ise / Ferhat dağı deldi ise / Ben koyam dağı dağ üzre” (Âşık Ömer)... Boza yapımında kullanılan darı türü. 18. Büyük Okyanus’ta bir ülke... Yassı demir ya da çelik ürünü. 19. Büyük erkek kardeş... Yelkenli gemilerde, serenin aşınmaması için direğe vurulan tiriz. 20 Yaş ya da kuru erikle yapılan bir tür sebze yahnisi... Bir çözeltinin elektrolizi sırasında katotta toplanan iyon; katyon. t Tutulma başlangıcı... Tutulmanın başlangıcında ay güneşin önünde belirir ve attığı çentik yavaş yavaş büyür. am tutulma hattı üzerinde bulunan Antalya bölgesinin, dünyada tutulmanın izlenebileceği bölgelere göre mevsim, ulaşım, konaklama vb gibi çok sayıda avantaja sahip olması nedeniyle pek çok bilim heyetinin ve tutulmayı izlemek isteyen yabancı ve yerli grupların ilgi odağı olacağı tahmin ediliyor. Bu tutulma, ayrıca Antalya, Saklıkent’teki 2550 m yükseklikteki Bakırlıtepe zirvesinde kurulu olan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) yerleşkesinden de yaklaşık 2 dakika süre ile görülebilecek ve hava koşulları izin verdiği takdirde bazı bilimsel gözlemler yapılacak. GÜNEŞ TUTULMALARI Tutulmalar çok eskiden beri bilinen gök olaylarıdır. Yer, Ay ile birlikte Güneş çevresinde yörüngesel hareketlerini yaparken Güneş’e dönük yüzleri aydınlık, öbür yüzleri karanlıktır ve karanlık tarafta uzayda birer gölge konisi oluştururlar. Ay’ın gölge konisinin yer üzerine düşmesi, yani Ay’ın Dünya ile Güneş arasına girmesiyle güneş tutulması olayı meydana gelir. Güneş, ay ve dünyanın bir çizgide üzerinde sıralanmasıyla bu olay ortaya çıkar. Eğer Ay’ın Dünya etrafındaki yörüngesi ile, Dünya’nın Güneş etrafındaki yörüngesi aynı düzlem üzerinde olsa idi, her ay Güneş ve Ay tutulmaları ortaya çıkardı. Ancak Ay’ın yörünge düzlemi Dünya’nınkine göre 5 derece 8’ eğimli olduğu için Ay her bir dönümde aşağı inerken bir, yukarı çıkarken yine bir defa olmak üzere toplam iki kez Dünya’nın güneş tarafındaki yörünge düzlemini keser. Ancak bu durumlarda tam Güneş tutulması olur. Bu noktalara yerine göre inme düğüm noktası ve çıkma düğüm noktası denir. Sonuçta bir yılda en az iki, en çok beş Güneş tutulması yaşanabilir. Güneş tutulması sırasında, güneş ışınlarının meydana getirdiği Ay’ın gölgesi Dünya’ya düşer. Bu gölge iki kısımdan oluşur. Merkezi olan tabanın çapı Ay’ın çapına eşit bir konidir. Bu kısım, Güneş ile Ay arası mesafeye bağlı olarak 377.600365.280 km arasında değişen bir uzunluğa sahiptir. Daha az karanlık olan ikinci konu de birinci bölgeyi çevreler. Bu kısım Ay’dan uzaklaştıkça genişler. GÜNEŞ TUTULMA TİPLERİ Dünya’nın Ay’a ortalama uzaklığı yaklaşık 380.800 km olduğuna göre pek çok Güneş tutulmasında birinci gölge konisinin tepesi Dünya’ya ulaşamaz. Ancak Ay’ın Dünya’ya en yakın olduğu durumda koninin ucu Dünya yüzeyi üzerinde 266 km genişliğinde bir leke meydana getirir. TAM bir GÜNEŞ tutulmasını ancak bu lekede bulunan bir gözleyici görebilir. Dünya ve Ay’ın hareketleri bu lekenin dünya yüzeyinde saatte 1600 kilometreden daha fazla bir hızla hareket etmesine neden olur. Bu sebepten lekenin herhangi bir noktasındaki kalma süresi çok kısadır. Bazen 7 dakikayı biraz geçmesine SOLDAN SAĞA 1. Resimde gördüğünüz, “Sevgili Sol Ayağım”, “Benim Güzel Çamaşırhanem”, “Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği”, “Babam İçin” gibi filmleriyle tanınmış İngiliz aktör... Ege yöresinde salatası yapılan lahana filizine verilen ad. 2. Halk dilinde anasona verilen ad... Eskiden kökboya bitkisinden, bugün ise bireşim yoluyla elde edilen kırmızı boyarmadde... Tavlada “iki” sayısı. 3. Yoğurttan elde edilen Bulgar içkisi... Cumba gibi şeylerin altına konulan eğri ağaç... Doğu Anadolu’da çift sürülürken hep bir ağızdan söylenen türkü ya da mani. 4. İlkel benlik... Hastalık, dert... Yapısına girdiği sözcüğe “kendi kendine” anlamı katan yabancı önek... Bir nota... Renk vermek için eşyalara sürülen madde. 5. Uygun bulmama, geri çevirme... Brezilya kökenli bir dans ve müzik... Edirne’ye bağlı Enez ilçesinin antik çağlardaki adı... Halk dilinde nezleye verilen ad. 1. Öykülerinin yanı sıra “Asya”, “Yağmur Sıcağı”, “Cadı Fırtınası” gibi romanlarıyla da tanınmış yazarımız... Eskişehir yöresine özgü, kelek ve hıyarla yapılan bir tür salata. 2. “Çocuk gönlüm kaygılardan ” (Orhan Veli)... Konfüçyüsçülükte “doğru davranış, doğruluk” anlamına gelen kavram... Bursa’nın Kestel ilçesinde bir şelale... Uzaklık işareti. 3. Üflemeli bir çalgı... Tunus’un plaka imi... Tanrı... Türk halk müziğinde bir uzunhava türü... İskambildeki maça rengine verilen bir başka ad. 4. Hastalıkları iyileştirmeye yarayan madde... Kimi dillerde erkek cinsten sayılan sözcük... Bir haber ajansının kısa yazılışı... On iki düzine. 5. Bir gıda maddesi... Yeşil kabuklu ve ekşi bir elma cinsi... Çin müziğine özgü bir tür flüt... Genellikle keçeden yapılan bir tür başlık. Tutulma ve bulut... Bulutlanma güneş tutulmalarında en istenmeyen olaydır. Depremle güneş tutulması arasındaki ilişki stanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nden Yard.Doç.Dr.Tansel Ak, TÜBİTAK’ın konuyla ilgili internet sayfasında (www.tug.tubitak.gov.tr) bu soruyu şöyle dile getiriyor: Güneş tutulması olduğunda yeryüzündeki depremlerde bir artış olmakta mıdır? Bu soruyu yanıtlamak için gerçekleştirilen çalışma sadece Türkiye'de değil, tüm yeryüzü genelinde Güneş tutulmaları ile depremler arasında bir ilişki olup olmadığını istatistik bakımdan araştırmak amacıyla yapılmıştır. Soru1. Son 105 yılda meydana gelen Güneş tutulmaları civarında depremler oldu mu? Cevap: Güneş tutulmalarının yaklaşık %85'inde, tutulmadan önceki veya sonraki 10 günlük dönemde, yeryüzünün herhangi bir yerinde 6.0 veya üzerinde büyüklüğe sahip en az bir deprem olmuştur Soru2. Yukarıda bulunan tutulmadeprem ilişkisi, her yıl meydana gelen deprem ve tutulma sayıları bakımından mantıklı görünmekte midir? Cevap: Hayır. Depremler yeryüzünün hemen her yerinde ve yılın değişik zamanlarına yayılmış ola İ rak çok sayıda olurlarken, bir yılda en fazla 5 adet Güneş Tutulması olmakta, bunlar da çok az yerden gözlenebilmektedir. Bu sayılar birbiri ile tutarlı görünmüyor. Soru3. Yukarıda bulunan tutulmadeprem ilişkisi tesadüfi olarak elde edilebilir mi? Cevap: Evet. Söz konusu ilişki rastgele belirlenen tarihler için bile çıkmaktadır. Yani tesadüfi bir ilişki olabilir. SONUÇ: Tek cümle ile sonucu vermek uygun olacaktır: "Yapılan istatistiksel araştırma sorucunda gerek Güneş gerekse Ay tutulmaları arasında doğrudan bir ilişki olmadığı görülmüştür." Ancak konunun kuramsal açıdan da araştırılması gerektiği açıktır.. Ayrıca, bilindiği gibi bir süre önce merkezi tutulma hattı üzerinde olması da gerekçe gösterilerek, Niksar/Tokat'ta 29 Mart 2006 Tam Güneş Tutulması'ndan sonra şiddetli bir deprem olacağı iddiası ortaya atılmıştır. Bu iddia üzerine biz de elimizdeki verileri yeniden inceledik ve aşağıdaki sonucu bulduk. 13. Geleneksel Japon halk şarkılarına verilen ad... Eskiden İstanbul’da yaşayan yabancılara, özellikle Fransızlara halkın verdiği ad... Radon elementinin simgesi... Serçeden biraz büyük, boz renkli ve boynu kırmızılı bir kuş. 14. Tömbeki denilen bir tür tütünü içmeye yarayan araç... Sürekli yer değiştiren, göç etmekten hoşlanan. 15. “ tutmuş söylemez olmuş / Ağızda dilleri gördüm” (Yunus Emre)... Kurnaz, açıkgöz... Eski dilde beyaz şaraba verilen ad. 16. Kötü iktidarların egemen olduğu toplum düzeni... Bir nota. 17. “ benim sarı tamburam / Senin aslın ağaçtandır” (Pir Sultan Abdal)... Asker... Nitröz asitten türeyen bileşiklerin genel adı. 18. Elazığ’ın bir ilçesi... Eli açık, yüce gönüllü, çok şerefli. 19. Hitit... Ankara keçisinin yünü kahverengi ya da siyah olan türü... Verme, ödeme. 20. Kalınca bir bambudan yapılmış Japon flütü...