Katalog

8 Gözde KILIÇ YAŞIN TUSAM Balkan Araştırmaları Masası gyasin@tusam.net Rus petrolü, Bulgaristan ve Yunanistan üzerinden Batı’ya taşınacak… C S TRATEJİ davranılmadığı takdirde diğer alıcılarla pazarlığa gidileceği tehdidi de etkili oldu. Nitekim tam bir hafta önce Üsküp’te bir başka antlaşma imzalanmıştı. aradeniz ülkelerinden çıkan binlerce geminin dünyaya açılan tek kapısı olan Türk Boğazlarının artık petrol için yetersiz kalması Rus ve Hazar petrolünün Batı’ya ulaşmasında alternatif rota arayışlarını beraberinde getirdi. Çanakkale ve İstanbul Boğazlarına alternatifin yine Türkiye’den geçecek bir boru hattının olması masada kaldı ve hayata geçirilemedi. Türkiye’nin Karadeniz kıyısındaki Kıyıköy sahilinden Saros Körfezi İbrikbaba kıyısına döşenmesi planlanan boru hattı gibi (TransTrakya Projesi) buna alternatif olarak Türkiye’nin önerdiği Samsun–Ceyhan Boru Hattı projesi de yeterli siyasi destek bulamaması nedeniyle gündemden düştü. ABD’nin Rusya ile enerji alanında işbirliği yapılmaması yönündeki telkinleri dinlemeyen Yunanistan ise kazançlı çıktı. Şimdi Boğazların alternatifi Yunanistan ve Bulgaristan. Balkan ülkelerini ön plana çıkaran projelerden birisi olan BurgazDedeağaç Petrol Boru Hattı Projesi 7 Şubat 2007’de Burgaz’da atılan imzalarla 13 yıllık beklemenin ardından kesinlik kazandı. Türkiye yine enerji dağıtımında merkez ülkelerden biri olarak kalacak ancak siyasi değer yüklenen hatların petrol boru hatları olması nedeniyle Türkiye’nin bu alandaki önemi de KerkükYumurtalık ve BaküTiflisCeyhan Petrol Boru Hatlarıyla sınırlı kalacak. Yunanistan ve Bulgaristan ise bundan böyle dünya enerji haritasında yer alacak, Doğu–Batı arasındaki geçiş bölgesinde olmanın sağladığı stratejik önemi nakit paraya çevirebilecek. K B Boğazdaki trafik ve taşıma ücretleriyle kıyaslandığında daha ekonomik görülse de şüphesiz en ekonomik alternatif bu değildi. Türkiye üzerinden geçmesi öngörülen iki hattın da farklı nedenlerle BurgazDedeağaç boru hattına göre daha ekonomik olmasına rağmen doğalgazda Ukrayna’ya alternatif rota olarak Türkiye’ye ağırlık veren Rusya, tek bir ülkenin enerji bağımlılığı doğurmasını istemediği için petrol naklinde başka bir seçeneği değerlendirmeyi tercih etmiş görünüyor. Bu anlamda Yunanistan’a en yakın rakip yine Bulgaristan’ın Burgaz Limanı’ndan başlayıp Makedonya üzerinden Arnavutluk’un Adriyatik’deki Vlore Limanı’na uzanan AMBO boru hattı. 31 Ocak’ta Arnavutluk Ekonomi Ticaret ve Enerji Bakanı Genz Ruli, Makedonya Ekonomi Bakanı Vera Rafaylovska, Bulgaristan Bölgesel Kalkınma Bakanı Asen Gagauzov ve AMBO Başkanı Ted Ferguson Üsküp'te BurgazVlore boru hattının yapım anlaşmasını imzaladılar. Başlangıç olarak günde 750 bin varil, yılda 3040 bin ton petrol taşıyacağı planlanan ham petrol boru hattı 890 km olacak ve beklenen maliyeti de 1.2 milyon dolar civarında. Projenin finansmanı hakkında net bir bilgi verilmese de toplam maliyetin 930 milyon dolarlık kısmının Dünya Bankası, IMF ABD ihracat ve İthalat Bankası gibi uluslararası örgütlerce Yapımı planlanan 285 km’lik boru hattıyla petrol karşılanacağı yönünde sızan bilgiler projeyi ekonomik Bulgaristan’ın Karadeniz kıyısındaki Burgaz kılan nedeni de ortaya koyuyor. Nitekim Rus şirketleri Limanı’ndan Yunanistan’ın Dedeağaç Limanı’na yani de özellikle Vlore Limanını suyun daha derin olması ve Ege’ye geçecek. Dedeağaç’tan yine tankerlerle yoluna asıl tüketiciye daha yakın bir nokta olması nedeniyle devam edecek olan petrol Batı Avrupa ve ABD’ye tercih ettiklerini açıklamışlardı. ABD dünya petrolünün ulaştırılacak. Günde başlangıçta 700 bin varil yılda 35 üçte birini tüketen topraklarına petrolü ulaştıracak her milyon ton ham petrol taşıyacağı hesaplanan 90 cm türlü projeyi desteklediğini açıklasa da projeyi yürütme genişliğindeki boru hattının daha sonra günde 1 milyon yetkisinin merkezi New York’da bulunan AMBO varil ve yılda 50 milyon ton taşıyabileceği bildiriliyor. Şirketinde olması ABD’nin tercihini açıkça gösteriyor. Boru hattının maliyeti hakkında kesin bir rakam ORU HATTI DİPLOMASİSİ Bu tercih AMBO’nun hızını belirleyecektir. Planlandığı açıklanmadı ancak gayri resmi söylem 910 milyon gibi iki proje de 2010’da biterse petrolün çoğunluğunu doları işaret ediyor. Bu tutarın 1.3 milyon dolara Rusya’nın Novorossisk Limanı üzerinden Yunan tankerleriyle taşımayı planlayan Yunanistan ulaşabileceğini ileri süren eksperler de bulunuyor. tankerlerle Burgaz Limanı’na taşınacak olan ham hesaplarını bir kez daha gözden geçirmek durumunda 2010’da tamamlanması planlanan boru hattı projesinde petrolün boru hattıyla Yunanistan’a taşınması konusu kalacak. iki pompa istasyonu da bulunuyor. Pompa ilk kez 1994’de gündeme gelmiş, 1995’te de Rusya 2010’da 500 milyon ton petrol ihraç edeceği tahmin istasyonlarının aidiyeti üçlü arasında problem yaratan Enerji Bakanı Vekili Yelena Telegina ve Yunanistan edilen Rusya’nın, dış politikasını belirlemede enerjiye noktalardan birisiydi. Projenin hayata geçmesini ve Kalkınma Bakanı Evangelos Venizelos arasında prensip başat rol vereceği açık. ABD’nin kendisini enerji devi anlaşmanın daha önce imzalanmasının önündeki en anlaşması imzalanmıştı. 1997’deki prensip olarak sunan Rusya ile mücadele yöntemleri de son büyük engel olan proje hisselerinin bölünmesi sorunu anlaşmasında bu kez ilgili üç ülkenin de; Rusya, yıllarda daha belirgin izlenebiliyor. Kuzey Denizi’ndeki ise çözülmüş görünüyor. Transneft, Rosneft ve Bulgaristan, Yunanistan imzası bulunuyordu. Projenin azalan rezervler önümüzdeki yıllarda Avrupa Gazprom Neft tarafından yapılan Rus konsorsiyumu fizibilite çalışması 2001’de bir Alman şirketi tarafından ülkelerinin petrol talebini de arttıracak. Küresel projenin yüzde 51 hissesini alırken Yunanistan ve tamamlandı. Aynı yıl Rusya Devlet Başkanı Putin’in mücadele giderek enerji kaynaklarında hareket Bulgaristan yüzde 24,5’er hisseye sahip olacaklar. Boru Yunanistan ziyareti sırasında proje resmi olarak kazanırken Türkiye’nin kendi Boğazları’na hattının yapım maliyeti, hisselerin paylaşımı ve boru gündeme geldi. 2002’de proje payları belirlenerek topraklarından geçecek boru hatlarıyla alternatif hattı ile terminallerin mülkiyeti konularındaki hükümetler arası konsorsiyum kurulması kararlaştırıldı, yaratamamış olması stratejik bir yenilgi olarak anlaşmazlıkların çözümünde Putin’in yeterince hızlı Ocak 2003’te mutabakat zaptı değerlendirilebilir. Türkiye’nin bir imzalandı. Proje esas olarak 2004’de yanında üretilen enerjiyi hemen öte Karamanlis Putin Privanov hız aldı ve 2004’ün Kasım ayında yanında tüketmek için bekleyen ülkelere nihayet temel prensipler karara ulaştırmadaki elverişli konumunu bağlanarak bir memorandum yeterince değerlendirmiyor olması imzalandı. 2005’te projenin teknikeleştirilebilecekse de bu bir devletin ekonomik gerekçesini gösteren yeni bir milli petrol politikasının olmayışı fizibilite raporu Rus, Bulgar ve Yunan yanında önemsiz kalıyor. Petrol arama şirketlerinden oluşan grupça hazırlandı ve üretim başvurularında "talebin mili ve Mart 2005’te onaylandı. Nihayetinde menfaatlere uygun olması" ölçütünü 4 Eylül 2006’da Atina ziyareti sırasında kaldıran, petrol üretiminden kesilen Putin, Yunanistan Başbakanı Kostas yüzde 12.5’luk devlet hissesini yüzde Karamanlis, Bulgaristan 1’e indiren, elde edilen devlet hissesinin Cumhurbaşkanı Georgi Pırvanov ile bir yüzde 50’sini "işletme ruhsatının araya gelerek jeostratejik ve ekonomik bulunduğu ilin özel idaresine açıdan büyük önem atfedilen projeyi aktarılmasını" öngören, ülke hayata geçirecek anlaşmayı yaptılar. 7 gereksinimi için pay ayrılması Şubat 2007’de Burgaz’da imzalanan zorunluluğu kaldıran ancak uluslararası hükümetler arası protokolle petrol boru şirketlere sayısız ayrıcalık ve olanaklar hattının inşasına ve kullanımına ilişkin sunan yeni Türk (!) Petrol Yasası anlaşma metni üzerinde uzlaşı sağlandı. Türkiye’nin asıl yenilgisidir. Türk boğazları devre dışı DİĞER SEÇENEKLER VEYA AMBO Enerji hatları konusundaki hareketlilik Balkanlara da yansıdı. BurgazDedeağaç arasındaki projeye ilişkin yeni gelişmeler Türk boğazlarını ve Türkiye’nin önerilerini devre dışı bıraktı.