Katalog

22 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası [email protected] Kafkaslarda karşıt taraflar belirginleşiyor C S TRATEJİ ilişkisizliğinde olumlu havanın yakalandığını fakat Türkiye’nin bu şansı kaçırdığını yazıyordu. Ermenistan birkaç yönden projenin gerçekleşmesini engellemeye çalıştı ancak başarılı olamadı. BTAK’ı ekonomik karlılıktan uzak, siyasi bir proje olarak gören Ermenistan, hala projeyi engelleyebileceği umudunu yitirmemiş görünmüyor. Ermenistan Cumhurbaşkanı Danışmanı Viktor Soghomonyan projeyi "siyasi motifli" olarak tanımlarken, parlamento başkanı Vahan Hovannisyan ekonomik temelden uzak, Ermenistan’ı daha çok izole etme amaçlı olduğunu savundu. Bu açıklama demiryolunun Ermenistan için önemini ortaya koyarken, şimdiye kadar bölgesel projeleri umursamaz görünen Ermenistan’ın bölgesel projelerden izole olduğunu kabullendiğinin göstergesidir. BTAK projesinin gerçekleşmesi durumunda Ermenistan izolasyonunun daha da derinleşeceğini açıklayan Amerika Ermeni Assemblesi’nin Ermenistan bölge sorumlusu Arpi Vartanyan, Erivan’ın bu projenin gerçekleşmesini engellemesinin zor olacağını fakat KarsGümrü demiryolunun onarılması gerektiğini öne sürüyor. Ermenistan’ın bölge güçlerinin güvenini kazanmaktan ziyade bölge dışı güçlerle işbirliği yapmasına rağmen Türkiye, Gürcistan ve Azerbaycan Erivan’la işbirliği için kapılarını açık tutmuş bulunuyorlar. Ermenistan’ın bölgesel projelerden izole olmasında en çok çabayı harcayan ülke olan Azerbaycan, Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekilmesi durumunda Erivan’ın bölgesel projelere katılabileceğini açıkladı. 7 Şubat 2007’de imzalanan Tiflis Deklarasyonu’nun giriş bölümündeki, "Biz iyi komşuluk ilişkisi, egemenliğe saygı, toprak bütünlüğü ve uluslararası alanda tanınmış sınırların ihlal edilmemesi prensiplerini temel alarak komşularımızla yakın işbirliğine hazır olduğumuzu onaylıyoruz" ibaresi Ermenistan’ı işaret ediyor. 13. madde ise komşu devletleri ortak bölgesel bakış açısına katkıda bulunmaya davet ediyor. Ermenistan komşularıyla düşmanlığı devam ettirme pahasına daha büyük çabalar harcayarak bölge dışı güçlerle işbirliği yapmak yerine bölgesel düşmanlığına son vermiş olsaydı projenin dışında kalmayabilirdi. Kısacası Ermenistan, Moskova ve Ermeni lobisinin çıkarlarını koruyan değil halkının çıkarlarını düşünen bir başkent tarafından yönetilmiş olsaydı projeden dışlanmazdı. Ermenistan’ın saldırgan tutumlarından en fazla zarar gören Ermenistan’ın kendisi olurken bundan en çok karlı çıkan ülkeler ise Rusya ve İran oldu. Fakat görünen o ki, Ermenistan’ı Oskanyanlar, Koçaryanlar ve Sarkisyanlar yönettiği sürece bu ülke halkı çok fırsatlar kaçıracaktır. Bölgesel projelerin dışında kalma pahasına işgalci çabalarına son vermeyen Ermenistan sadece kendi şansını değil Kafkasya’da sağlanabilecek barış şansını da çok sonralara belki de hiç sağlanamayacak şekilde erteledi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev imza töreninde, AzerbaycanTürkiyeGürcistan dostluğundan ve Bakü’nün bölgesel projeler bağlamında başarılarından bahsederken, Ermenistan cumhurbaşkanı ABD’den yapılacak askeri yardımın az olmasından yakınıyordu. aziran 1993’de, Ankara’da TürkiyeGürcistan hükümetler arası komisyon toplantısında TiflisKars Demiryolu ile ilgili ön anlaşmaya varılmıştı. Fakat 2005 yılına kadar Gürcistan’da bir türlü sağlanamayan siyasi istikrar bu projenin gerçekleşmesine engel oldu. Azerbaycan’ın da projeye katılma talebiyle birlikte 25 Mayıs 2005’de Bakü’de üç devletin devlet başkanları arasında BaküTiflisAhalkelekKars (BTAK) Demriyolu Projesi hakkında üç taraflı bildiri imzalandı. BTAK Demiryolu Projesi için son anlaşma 7 Şubat 2007’de Tiflis’te Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, Gürcistan Ekonomi Kalkınma Bakanı Georgi Arvaladze ve Azerbaycan Ulaştırma Bakanı Ziya Memmedov tarafından imzalandı. Aynı anda Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından üç devlet arasında ulaştırma, elektrik enerjisi ve doğalgaz alanında karşılıklı destek ve bölgesel işbirliği öngören Tiflis Deklarasyonu imzalandı. BTAK Demiryolu Projesi’nin gerçekleşmesi için MarabdaKarksakhi (Gürcistan içinden Türkiye sınırına kadar) demiryolu projesine mali destek verilmesi, projeleştirilmesi, inşası, onarımı ve kullanımı koşulları hakkında Azerbaycan hükümeti ile Gürcistan hükümeti arasında anlaşma imzalandı. Gürcistan ile Azerbaycan arasında demiryolunun bu kısmına mali destek verilmesi için kredi anlaşması da imzalandı. Anlaşmaya göre, Azerbaycan’ın Uluslararası Bankası Gürcistan Demiryolu Şirketi’ne yıllık yüzde 1 faizden 25 yıllık süreyle 220 milyon dolar kredi verecek. Gürcistan bu krediyi 25 yıl boyu demiryolundan taşınacak yüklerden elde edilecek kazançtan ödeyecek. Fakat bu süre karşılıklı anlaşma ile uzatılabilir. Proje çerçevesinde 105 kilometrelik yeni demiryolu hattı (76 km Türkiye ve 29 km Gürcistan) döşenecek. Başlangıçta 5 milyon ton daha sonra ise 15 milyon ton yük taşınması öngörülen demiryolunun yapımına 2007’nin yazında başlanması planlanıyor. Proje hesaplamalarına göre 440 milyon dolar toplam ise 600 milyon dolara mal olacak. Demriyolu projesi anlaşmasının yürürlüğe girmesi için her üç ülkenin parlamentoları tarafından onaylanması gerekiyor. (Aynı tarihte Gürcistan Türkiye’nin Şahdeniz’deki payından almak istediği 800 milyon metreküplük doğalgaz anlaşmasının imzalanması beklense de anlaşma imzalanmadı.) H Ermenistan fırsatı kaçırdı TürkiyeGürcistanAzerbaycan arasındaki stratejik doğrultu demiryolu hattına ilişkin yeni aşamayla güçlendi. Demiryolu ile Türkiye Azerbaycan, Orta Asya ve doğuya ulaşma şansını yakaladı. Gürcistan ve Azerbaycan Rusya’ya alternatif güzergah şansı yakalıyor. gelinen aşamada AzerbaycanKazakistan ve AzerbaycanTürkmenistan arasında Hazar Denizi üzerinden yük taşımacılığı yapılıyor. Demiryolunun gerçekleşmesi ile Hazar üzerinden taşımacılık işlemleri daha da hız kazanabilir. Demiryolunun başlayacağı Bakü aynı zamanda diğer önemli bir projenin RusyaAzerbaycanİran arasında yapılması planlanan KuzeyGüney Demriyolu Projesinin merkezi noktası konumunda olacak. Bir sonraki aşamadan demiryolunun Kars üzerinde Nahçıvan’a kadar uzatılması bekleniyor. Uzatılması durumunda demiryolu, Azerbaycan ana karası ile özerk bölgesi Nahçıvan arasında kara bağlantısı olacağı gibi demiryolu üzerinden NahçıvanKars ekonomik ilişkileri de gelişecektir. Tabi bu bağlamda hem Azerbaycan’ın Hazar’daki limanları hem de Azerbaycan demiryollarının kazancı önemli miktarda artacaktır. Azerbaycan demiryolundan sadece ekonomik değil aynı zamanda siyasi ve stratejik olarak kazançlar sağlamayı umuyor. BTC ve BTE Azerbaycan ve Gürcistan’ın bağımsızlığı için önemli projelerken demriyolu ve benzeri projeler bağımsızlığın pekiştirilmesi rolünü oynuyor. Ermenistan’ı daha çok izole ederek üzerinde baskı kurmak ise projenin Azerbaycan açısından diğer önemli boyutu. ERMENİSTAN KENARDA 7 Şubat 2007’de TürkiyeGürcistanAzerbaycan yeni bir başarıya imza atarken, Ermenistan Dışişleri Bakanı Vartan Oskanyan, Los Angeles Times Gazetesi’nde "Türkiye Diyalog Şansını Kaçırdı" başlıklı makalesinde, Ermenistan’ın ne denli büyük bir projenin dışında kaldığını ikinci plana atmak istermişçesine, Hrant Dink cinayeti ile TürkiyeErmenistan AZERBAYCAN’IN ÖNEMİ İpek Yolu Projesi’nin tamamlayıcısı niteliğinde olan BTAK Demriyolu Projesi, BTC ve BTE’nin kardeşi niteliğinde. TürkiyeGürcistanAzerbaycan jeopolitik üçgenini kuvvetlendiren demiryolu, Marmaray Projesi ile Avrupa’ya çıkış yapabilir. Türkiye’nin Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile kara bağlantısını sağlayabilecek, Orta Asya Cumhuriyetleri, Gürcistan ve Azerbaycan’ın Türkiye üzerinden Avrupa’ya kara çıkışı olacaktır. Yük taşıma sürecinde Çin ve Hindistan’ın da katılması beklenen projenin, TransSibirya Demriyolu’na rakip olacağı düşünülüyor. Bu bağlamda demiryolunun yük taşımacılığından elde ettiği kazanç da artacak. Zaten Erdoğan, Saakaşvili ve Aliyev... GÜRCİSTAN’IN KAZANÇLARI Projeyle ilgili görüşmelere katılmasına rağmen Gürcistan’ın projeye yönelik iki çeşit mali sıkıntısı bulunmaktaydı: 1. Demiryolunun Gürcistan kısmının