Katalog

8 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası NABUCCO Projesi ile kaynak çeşitlendirmek istiyor… C S TRATEJİ sırasında AB ve ABD’nin onurlu davranışlarını hiçbir zaman unutmayacaklarını ve enerji güvenliği konusunda Avrupa ile işbirliğine hazır olduğunu açıkladı. Halbuki Rusya ve Belarus arasında zorlu petrol görüşmelerinin yapıldığı sırada ABD Başkanı G.W.Bush, 2006 Belarus Demokrasi Kararı’nı imzalamıştı. Daha önce Belarus’un üst düzey yöneticilerine karşı olarak ABD’de kabul edilen yaptırımları uzatan karar, Belarus muhalefetine mali desteğin gösterilmesini gerektirirken Belarus’un Avrupa’nın bir parçası haline gelebilmesi için ABD ve AB arasında daha fazla işbirliği yapılması gerektiğini vurguluyor. Böylece ABD, Belarus konusunda daha aktif adımların atılması konusunu AB’ye devretti. Hemen akabinde 18 Ocak’ta Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi’nin (AKPM) Başkanı Rene van der Linden’in üç günlük Belarus ziyareti başladı. Belarus Dışişleri Bakanlığı söz konusu ziyareti Avrupa’nın en etkili kurumlarından birisi olan AK ve Belarus arasındaki diyalogun başlangıcı olarak değerlendirdi. Ne var ki gerçek diyalogun başlayabilmesi için AK ve AB, Belarus’tan somut adımların atılmasını bekliyor. Belarus’a enerji baskısı yapan Rusya’nın hesabı da zaten, Lukaşenka’nın kendi iktidarını zayıflatacak reformları gerçekleştirmeye cesaret edemeyeceğine dayanmaktadır. Ne var ki, otoriter ülkelerin başkanlarının siyasi reformları başlatması tarihte görülmemiş vakalar değildir. Üstelik son zamanlarda dış politika aracı olarak demokratikleştirmenin her zaman etkili olmadığını gören AB, ilk başta Belarus’un ekonomik reformlarıyla ve göstermelik siyasi reformlarıyla bile yetinebilir. Her ne kadar Rusya, Belarus’un kendi yörüngesinden çıkamayacağına emin olsa da, son yıllarda denge politikasına yönelme eğilimi gösteren Belarus’un uygun konjonktür çerçevesinde aradığı açılımı yapabileceği ihtimali de mevcuttur. BD’nin Avrasya stratejisinin etkisiyle Soğuk Savaş’ın bitiminden bu yana Avrasya kıtasında devam eden jeopolitik kaymanın son yıllarda oldukça hızlandığı görülüyor. Eski Sovyet ülkelerinin bağımsızlıkları pekişirken, özellikle BelarusRusya enerji krizinden sonra eski basma kalıp anlayışların olup bitenleri anlamamıza engel olduğu artık herkesin malumudur. Eski Sovyet ülkelerindeki bazı siyasetçilerle alakalı olarak yapılan "Rusya yanlısı" şeklindeki basitleştirmelerin, gerçekleri yansıtmaktan son derece uzak olduğu artık iyice anlaşılmalıdır. Devlet ve millet inşası sürecinde bulunan eski Sovyet ülkelerinin "Rusya yanlılığı", bu yönelmenin kendi ulusal çıkarlarına olan uygunlukla sınırlıdır ve dolayısıyla açıklayıcı bir betimleme değildir. Bu yüzdendir ki, Batı yanlısı olarak nitelendirilen Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yuşenko ve Rus yanlısı olarak nitelendirilen adaşı Ukrayna Başbakanı Yanukoviç’in bazı politikaları bu betimlemeler çerçevesine sığdırılamıyor. Rus yanlısı olarak nitelendirilen Yanukoviç’in geçtiğimiz günlerde Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyaret bağımlılıklarından kurtulması imkansız gibidir. AB ile sırasında AB destekli NABUCCO boru hattı projesine alakalı olarak bile bu konu belirsizliğini korumaya (Rusya doğal gazına alternatif olan Hazar ve Orta Doğu devam ediyor. Enerji bağımlılığı gibi objektif hususlar, doğal gazını Avrupa’ya taşıması planlanan boru hattı Ukrayna ve Moldova’nın birkaç senedir denedikleri projesi) Ukrayna’nın katılması konusunda gösterdiği Batı yönelimli dış politikadan vazgeçmelerini ve tekrar aşırı ilgi dikkate değerdir. Yanukoviç’in başbakan olmasından sonra kimi uzmanlarca Hazar kaynaklarının Avrupaya iyileşmesi beklenen UkraynaRusya ulaştırılmasını öngören proje... ilişkilerindeki bazı konuların artık bir devlet politikası haline geldiği görülüyor. Ukrayna’nın NATO üyeliği konusunun bunlardan biri olmadığı açıktır. Ancak Ukrayna’da, Rusya’ya olan enerji bağımlılığından kurtulması gerektiği konusunda bir fikir birliği bulunuyor. Nitekim Ukrayna’yı, uzamış siyasi krize sürükleyen siyasi yetki mücadelesi içerisinde bulunan iki Viktor’un NABUCCO konusunda aynı fikirleri seslendirdiği görülüyor. Yanukoviç’in Türkiye’yi ziyaret ettiği hafta içerisinde Romanya’yı ziyaret eden Yuşenko, yakın zaman içerisinde Ukrayna’nın NABUCCO’ya katılma planını Romanya’ya göndereceğini açıkladı. A AB’nin enerji arayışı AB bütünleşme konusunda sorun yaşamaya devam etmesine karşın, Avrasya coğrafyasına yönelik faaliyetlerini önemli ölçüde artırdı. Birlik özellikle NABUCCO üzerinden gerçekleştirme çabası içine girdiği açılım ile Ukrayna’yı kendi safına çekmeye çalışırken, Bulgaristan ve Romanya gibi yeni üyelerle Karadeniz’e indi. Bu durum birliğin beklenmeyen bir zamanda jeopolitik aktör olmasını sağladı. AB’NİN AVRASYA POLİTİKASI Bütünleşme konusunda sorun yaşamaya devam etmesine rağmen AB, özellikle son bir yıl içerisinde Avrasya coğrafyasına yönelik faaliyetlerini önemli ölçüde artırdı. Dış "tehditlerin" devreye girmesiyle ortak kimlik konusunda problem yaşayan AB’nin dış politikada aktifleştiği görülüyor. Sanki AB, Ukrayna ve Rusya arasındaki 2006 yılbaşında patlak veren doğal gaz krizi gibi bir uyarıcıyı bekliyormuş gibi, krizin hemen akabinde AB’nin enerji güvenliğinin sağlanması yönünde daha önce planlanan faaliyetleri hızlandırdı. Bunlar her şeyden önce NABUCCO’nun öncelik olarak belirlenmesi, NABUCCO’nun bir parçası olarak düşünülen Hazar geçişli doğal gaz boru hattı projesinin tekrar ele alınması, KaradenizHazar havzası ülkeleriyle enerji işbirliğinin artırılması ve bununla bağlantılı olarak Türkistan (Orta Asya) bölgesine yönelik olarak AB’nin yeni yaklaşımının geliştirilmesidir. Almanya dönem başkanlığında açıklanacağı öngörülen AB’nin yeni Türkistan politikası merakla beklenirken, 2006 yılı içerisinde Avrupalı diplomatların Türkistan’dan neredeyse çıkmaması dikkat çekiyor. Özellikle Türkmenbaşı’nın ölümünden sonra Batı’nın Türkmenistan konusunda yeni açılım yapma imkanı yakalaması sahneyi daha da hareketlendiriyor. Üstüne üstlük belirtilen dönemde Bulgaristan ve Romanya’nın üyelikleri sayesinde AB’nin Akdeniz’in arkasından Karadeniz’e inmesi, AB’yi (belki de zamansız bir şekilde) jeopolitik aktör olarak hareket etmeye itiyor. YENİ FIRSATLAR Enerji ithalatçısı eski Sovyet ülkeleri liderlerinin Rusya’ya olan enerji bağımlılığından kurtulmak için yollara düştükleri son yıllarda AB’nin alternatif projeler üretmesi, AB Komşuluk Politikası’nın işe yarama şansını artıran önemli bir gelişmedir. AB, ABD’den farklı olarak Rusya’yı alarma geçirmeden "yumuşak güç" aracılığıyla eski Sovyet ülkeleriyle olan ilişkilerini geliştiriyor. Böylece Ukrayna toplumunun bile büyük oranda karşı olduğu NATO üyeliği yerine, ekonomik, sosyal ve altyapı işbirliği öne çıkarılıyor. Avrupa’da çok talibi bulunan NABUCCO projesine Ukrayna’nın katılıp katılmaması belirsiz bir konu olsa da, AB ve Ukrayna arasında elektrik sistemlerinin bütünleştirilmesi konusunda işbirliği sürecinin başladığı söylenebilir. Diğer taraftan Moldova’da, soydaş ülkesi Romanya’nın AB üyeliğinden sonra Avrupa çekiminin iyice arttığı gözlemleniyor. Ne var ki orta vadede AB’nin yumuşak politikasının başarı şansının yüksek olmasına rağmen, yakın vadede Ukrayna, Belarus ve Moldova gibi ülkelerin Rusya’ya olan enerji denge politikalarına dönmelerini gerektiriyor. Buna karşılık tek taraflı olarak Rusya’ya fazla bağlanan Belarus’un bir ulusdevlet olarak kalıplaşmasının sonucunda, önümüzdeki yıllar içerisinde denge politikasına doğru kayması da beklenebilir. Bunu öngören Rusya’nın olayları hızlandırarak Belarus’un boru hatlarını kontrol altına alma çabaları sonucunda iki ülke arasına giren musibet, AB için yeni bir fırsat doğurdu. BELARUS’UN KONUMU 2006 yılı boyunca Rusya’nın doğal gaz fiyatları baskısıyla karşı karşıya kalan Belarus’la ilgili olarak yeni yaklaşımını açıklayan AB, reformlar karşılığında para yardımı ve yatırım desteği önerdi. Bu çağrıdan sonra bir süre sessizliğini koruyan Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenka, Rusya ile yapmak durumunda kaldığı enerji anlaşmalarından sonra içinde bastırmaya bile çalışmadığı hıncı Rusya politikasını eleştiren açıklamalarına yansıttı. 14 Ocak tarihinde açıklama yapan "Belarusların Babası", enerji krizi