Katalog

12 C S TRATEJİ Irak Anayasası’na göre Kerkük’te Kerkük’te sonun Bahadır Selim DİLEK "Altun hızma mülayim, seni hak'tan dileyim, yaz günü temmuz ayı, sen terle men sileyim, gün gördüm, günler gördüm, seni gördüm şad'oldum" ürkiye, işte bu ünlü Türkü ile bilirdi yıllardan buyana Kerkük’ü… Gerek geçen yüzyılın Türkmenlerin de yer almasıyla, Irak Türkü ve Türkmen başlarında İngiliz yönetimindeki Irak’ta, gerek kavramları, kamuoyunun gündemine sıkça taşınmaya monarşi döneminde gerekse daha sonraki Baas başlamış oldu. rejimi sırasında, Anadolu coğrafyasının hemen Aslında Türkmenler daha 80’li yıllarda Irak Milli yanındaki uzak akrabası ya da başka bir bakış açısıyla Türkmen Partisi’ni kurup siyasi arenada kendilerini "Irak’taki" yakını olarak göre geldi. göstermeye başlamıştı. Ancak, bu siyasi yapının kendini Ne zaman ki, ABD yönetimi Ortadoğu petrollerini göstermesi, 90’lı yılların ortasına doğru oldu. direk olarak denetimine almak için bölgeye yöneldi, o Kerkük ise 2003 yılında, ABD’nin Irak’taki zaman Türkiye’de kamuoyu, Kerkük ve Irak Türkleri bulunduğunu ileri sürdüğü kitle imha sılahlarını yok üzerine yazılıp çizilenleri okumaya ve değerlendirmeye etme, Saddam Hüseyin’i devirip, demokrasi ve insan başladı. hakları getirme gerekçelerine dayarak başlattığı Irak Bugün Kerkük, istikrarsızlık ve mezhepler arası operasyonunun ardından Türk kamuyonun gündeminde çatışmayla harman olmuş ABD işgali ile boğuşan yer bulabildi. Irak’ın en belki de en önemli kırılma noktası. Kürtler, 2003 yılının Nisan ayından sonra, Kerkük’ün bölgesel Kürt yönetimine bağlanıp Kerkük’ün nüfus yapısının değiştirilmesi için yoğun bağlanmayacağı bu yılın sonunda belli olacak. Mart çaba içine girdi. Bir zamanlar Türk kentiyken ayına kadar normalleşmenin sağlanması –ki bu Kürt Kürtleştirilen Erbil gibi, Kerkük’ün de Türk kimliği göçünün tamamlanması anlamına geliyor haziran artık ortadan kaldırılmak üzere. Ancak, Kerkük ayında nüfus sayımının yapılması ve Kasım ayının üzerinde oynana bu oyun yeni değil. Yıllar önce ortasında da halk oyuna gidilmesi sözkonusu. Kentin Saddam Hüseyin’in başaramadığını bugün arkasına bugün itibarıyla nüfus yapısı Kürtler lehine ABD’nin siyasi, ekonomik ve askeri desteğini almış değiştirilmiş durumda. Yani, yıl sonundaki olan Kürtler deniyor. referandumun sonucu az çok belli. Türkiye’nin ortaya Kerkük’ün bugün içinde olduğu sıkıntıyı daha iyi koyduğu "Önce uzlaşı sonra referandum" formülü ise çok fazla itibar görmemiş olmalı ki, tartışılması bir yana, Türk kamuoyunda arka arkaya üç bile Irak Türkmen Cephesi’ne gündemde kalmadı. düzenlenen Amerikan baskını... T Tarih boyunca Türk şehri olarak anılan Kerkük’te, bugün durum tamamen değişti. ABD işgalinin ardından Kürt milislerin Kerkük’e girmesi, kent için sonu başlatırken, peşmergelerin ilk işi tapu dairelerini yağmalayarak, kentin hafızasını silmek oldu. anlayabilmek, geleceğe ilişkin değerlendirmeleri daha sağlıklı yapabilmek için, Irak’taki Türkmenlerin tarihten bugüne uzanan öykülerine, Kerkük’ün nüfus yapısına kısaca bir göz atmak gerekiyor. 1300 YILLIK TARİH Irak Türkleri’nin, bugün Kerkük’ün de içinde olduğu coğrafyaya ayak basması, Türklerin Anadolu’ya geliş tarihi olan 1071’den çok daha öncelere uzanıyor. Türkmenlerin Irak topraklarına ilk ayak basmaları MS 676 yılında Emevi hükümdarlarından Ubeydullah bin Ziyad'ın Basra'ya 2 bin Türk getirmesiyle gerçekleşti. 1055 yılında Büyük Selçuklu Hakanı Tuğrul Bey'in Irak'a girmesi ve 15 Aralık 1055’te, Bağdat'ta Cuma hutbesini kendi adına okunması, ülkede 1918 sonuna kadar devam edecek 9 yüzyıla yakın Türk varlığının (Büyük bir zaman diliminde de egemenliğinin) başlangıcı oldu. Tuğrul Bey'le birlikte çok sayıda Türk, Irak topraklarına geldi. Aslında Irak Türklerinin Türkmen olarak adlandırılması Selçuklular zamanında başlamıştı. Ancak daha sonra İngilizler, Irak Türklüğü ile Anadolu Türklüğü arasındaki kültürel bağı ortadan kaldırmak için Türkmen kavramını ayırımcı bir nitelikle litaratüre sokmayı başardılar. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun yıkılışından sonra Erbil'de Zeynettin Küçükoğulları (1144 1233), Musul'da Atabeyler ve Kerkük'te Kıpçaoğulları adını taşıyan Türk Beylikleri kuruldu. Erbil, 1190'dan 1233'e kadar geçen 43 yıl içinde hüküm süren Muzaffereddin Gökbörü zamanında deyim yerindeyse altın çağını yaşadı. Bölgeye 1514'e kadar çeşitli Türk hanedanları hükmetti. Yavuz Sultan Selim, Tebriz seferinden sonra 1515'te bugün Kuzey Irak olarak adlandırılan coğrafyası Osmanlı İmparatorluğu'na kattı. Yaklaşık 19 yıl sonra 28 Kasım 1534'te Kanuni Sultan Süleyman Bağdat’a girerek Safevi hakimiyetine son verdi. Böylece bütün Irak Osmanlı’nın bir eyalet haline getirildi. İşte bu dönem Türkmenlerin Irak'a fiili yerleşme dönemi olarak kabul ediliyor. Nadir Şah 1734'te Kerkük’ü İran topraklarına kattı. Kerkük, 1746 anlaşmasıyla Osmanlı devletine geri verildi ve bölge 1914'te patlak veren I. Dünya savaşına kadar da Osmanlı yönetiminde kaldı. 1. Dünya Savaşı’nın ardan Irak toprakları, İngiliz yönetimine girdi. Lozan Antlaşması, Türkiye ile Irak arasında bir sınır çizilmesini sağlayamadı. Musul sorununun çözümü Lozan sonrasına bırakıldı. 5 Haziran 1926'da Ankara'da, İngiltere, Irak Türkiye arasında " Sınır ve İyi Komşuluk İlişkileri Antlaşması " imzalandı. Musul ve Kerkük İngiliz mandasındaki Irak’a terkedildi. Anlaşmada Irak Türkleri hakkında hiç bir hukuki teminat yer almadı. 14 Aralık 1927'de İngiltere, Kral Faysal'ın yönetimindeki Irak Krallığına bağımsızlığını verdi. 14 Temmuz 1958'e kadar süren Kraliyet dönemi, General Abdulkerim Kasım’ın bir darbe ile Kral 2. Faysal'ı devirmesi ve Cumhuriyet ilan edilmesi ile KERKÜK’ÜN TÜRKİYE İÇİN ANLAMI Aslında, Türkiye’de Türkmenler (Irak Türkleri) ve Kerkük birbirinden ayrılmaz iki kavram olarak bilinegeldi. Kerkük, Ortadoğu coğrafyasındaki Türklerin siyasi, ekonomik ve kültürel merkezi olma konumunu tarih boyunca sürdürmüştü. Ancak, her ne kadar Türkmenler ve Kerkük kavramları birbiri ile içiçe girmiş olarak algılansa da, ABD’nin 1990’ların başından sonra uyguladığı politikalar, gerek Türkmenlerin gerekse Kerkük’ün ayrı zaman dilimlerinde Türk kamuoyunun gündemine girmesine neden oldu. ABD yönetimi, Körfez Savaşı’nın ardından 36. paralelin kuzeyini uçuşa yasak bölge olarak ilan edince (Aslında bu bölge, Kürt nüfusun yaşadığı coğrafyayı kapsıyordu. Uçuşa yasak bölgenin sınırını 36. paralelin düz yatay çizgisi yerine, Kürtlerin, ‘Irak Kürdistanı’ olarak adlandırdıkları ve Irak’ın Türkiye sınırından başlayıp güneybatıya doğru uzanan bir parabol çizgi belirliyordu) Irak Kürtleri, Bağdat yönetiminin denetimi dışında kaldı. Bu sınır, eski bir Türk kenti olan Erbil’i içine alırken, birbaşka Türk şehri olan Kerkük’ü dışarıda bırakıyordu. Dolayısıyla, Irak’ın kuzeyinde ortaya çıkan muhalif yapılanmalar içinde, Kerkük’ten çeşitli nedenlerle –ki bu nedenlerin başında yüksek öğrenim geliyor Türkiye’de yerleşmiş