Katalog

6 Arş. Gör. Barış ADIBELLİ Ankara Üniversitesi SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Pekin, İsrail kartıyla İran ve ABD’ye mesaj vermeyi deniyor… C S TRATEJİ Arap ve Müslüman ülkelerle üçüncü dünya ve komünist ülkelerle yakınlaşmayı tercih etti. Hatta Nasır döneminde Mısır ile bir de silah anlaşması imzaladı. Bütün bu çabalara rağmen Çin İsrail diplomatik ilişkileri Mao’nun Arap ve üçüncü dünya ülkeleriyle olan yakın ilişkileri ve İsrail karşıtı duruşu nedeniyle onun ölümüne kadar pek fazla ilerleme kaydedemedi. 1976’da Mao’nun ölümünden sonra Deng Şaoping’in iktidara gelmesi ve Çin’in Sovyetler Birliği ile yollarını ayırması İsrail için büyük bir fırsat oldu. Sovyetler Birliği Çin’in ana silah temin edicisiydi. Yollar ayrıldığında Çin’in savunma alanında zaaf oluştu. Bu arada İsrail ise, Sovyet silahları ile donatılmış Arap devletleriyle 1948, 1956, 1967 ve 1973’te yaptığı savaşlar nedeniyle oldukça büyük tecrübe kazanmıştı. Çin, Sovyet yapımı silahlarını yeni teknolojiyle modernize etmek istiyordu ve İsrail’in bu konudaki uzmanlığını görmüşü. Böylece savunma alanındaki bu yeni süreç üzerine görüşmeler Hong Kong’da başladı. Bu yeni süreç büyük bir gizlilik içerisinde sürdürülüyordu. 1980’lerin sonuna kadar açık görüşmeler yapılmadı. Eylül 1989’da Çin, İsrail’in başkenti Tel Aviv’e turizm bürosu açtı. Şubat 1990’da ise, İsrail, Pekin’de İsrail Bilim ve Klasik Çalışmalar Akademisi’nin temsilcilik bürosunu açtı. 1991’e gelindiğinde dünya ve bölge politikalarında da birçok değişim meydana gelmekteydi. Bu değişim kendisini İsrailFilistin sorununda da gösterdi. 1991 Madrid Barış konferansı Orta Doğu’da yeni bir süreç başlattı. Bu süreç, İsrail için Ürdün ve Filistinliler ile görüşmeler başlatmak için iyi bir fırsat sundu. İsrail’in Arap ülkeleriyle başlattığı bu yeni süreç, Çin ile olan ilişkilerine de yansıdı. 24 Ocak 1992’de İsrail ve Çin diplomatik ilişki kurdu. Çin, İsrail’in var olma hakkını kabul etmeyen duruşunu değiştirdi ve bu politikaya son verdi. İki ülke arasında ilişkiler 12 Nisan 2000’de Çin Devlet Başkanı Jiang Zemin’in İsrail’i ziyaret etmesiyle daha da sağlamlaştı. Jiang, İsrail’i ziyaret eden ilk Çin Devlet Başkanı oldu. 8 gün süren ziyaretinde Çinİsrail ilişkilerinin geleceği tartışıldı. Jiang Zemin’in Başbakan Ehud Barak ve Dışişleri Bakanı David Levy ile yaptığı görüşmelerde iki ülke arasındaki tarım ve teknoloji alanında işbirliği yapılması, ekonomik yatırımların teşvik edilmesi, savunma işbirliğinin genişletilmesi ve Oslo Barış sürecinin desteklenmesi gibi konular gündeme geldi. Ancak Çin Devlet başkanı Oslo Barış sürecine Çin’in karışmayacağını sadece bu süreci desteklediklerini de belirtmeyi unutmadı. İsrail’in de kuşkusuz Çin ile ilişkilerini geliştirmesinde büyük çıkarları bulunmaktadır. Her şeyden önce İsrail’in Asya’da, ya da Avrasya coğrafyasında var olabilmesi için Çin gereklidir. İsrail dış politikasını sadece batıya angaje etmek istemiyor, dış politikasında çeşitliliğe gitmek istiyor bu nedenle Çin yeni bir merkez olarak ortaya çıkıyor. İsrail, Çin’in BM Güvenlik Konseyi daimi üyeliğinden de faydalanmak istiyor. Bugüne kadar kendisini destekleyen ABD’nin son dönemde giderek kendi kamuoyunda da eleştirilmeye başlanması İsrail’i ikinci bir ABD arayışına itmiştir. Ayrıca, Çin İsrail için çok iyi bir pazar konumuna gelmiştir. Özellikle İsrail’in silah sanayisi için Çin ordusu bulunmaz bir pazardır. İsrail’in yüksek teknolojiye dayalı askeri ekipman üretmesi, Çin için de bulunmaz bir kaynak oluyor. Şüphesiz Çin’in geçmişteki İsrail karşıtı tutumu unutulmuyor örneğin Çin, 19651969 yılları arasında Filistinlilere 5 milyon dolar değerinde silah yardımında bulunmuştur. Bunun yanında Çin, Filistin Kurtuluş Örgütü’ne de uzun süre destek vermiştir. İsrail, Çin ile savunmaya yönelik işbirliğinde İsrail’in düşmanlarına silah satımının yasaklanması gibi bir takım şartlar öne sürmüştür. Örneğin, 1990’da Dışişleri Bakanı Şimon Peres ve Başbakan Rubin, İ srail Başbakanı Ehud Olmert, Çin Başbakanı Wen Jiabao'nun daveti üzerine 911 Ocak 2007 tarihleri arasında Çin’e resmi bir ziyaret gerçekleştirdi. Olmert, sekiz yıl aradan sonra Çin’i ziyaret eden ilk İsrail Başbakanı oldu. Ehud Olmert’in ailesi, İsrail’e göç etmeden önce Çin’de yaşayan bir Yahudi aileydi. Dolaysıyla, Olmert, hemen her fırsatta çocukluktan beri Çin kültürüne aşina olduğu söylemektedir. İsrail Başbakanının bu ziyareti oldukça önemli bir zaman diliminde gerçekleştirildi. 31 Mayıs 1 Haziran 2006 tarihleri arasında yapılan 22 Arap ülkesi ve Arap Birliği’nin katıldığı ve Filistin Dışişleri Bakanı HAMAS’lı Mahmut El Zahar’ın da katıldığı Çin Arap İşbirliği, Forumu Dışişleri Bakanları toplantısı Pekin’de yapıldı. İsrail’in HAMAS hükümetinin meşruluğunu sorgulatmak için bütün çabaları sarf ederken, HAMAS’a Çin’in böyle bir davette bulunması İsrail tarafını rahatsız etti. Temmuz ayında ise, İsrail’in Lübnan’daki BM Gözlem Noktasını kasıtlı vurması ve bir Çinli görevlinin ölmesi iki ülke arasındaki ilişkileri oldukça gerdi. Lübnan krizi sırasında da Beyrut açıklarında İsrail deniz kuvvetlerine ait bir gemiye Hizbullah füze saldırısında bulundu. Saldırının ardından dört İsrailli denizci hayatını kaybetti. Hizbullah, Çin yapımı C802 radar güdümlü karadan denize atılan 95 km menzilli iki füze fırlattı. Füzelerden bir diğeri Mısır bandıralı bir ticari gemiyi batırdı. C800 serisi, Çin tarafından 1980’lerde İran’a satılmıştı. Eylül 2006’da yeni bir kriz daha patlak verdi. Beş İsrailli parlamenter Tayvan’ı ziyaret ederek yetkililerle görüştü. Toplantıya İsrail’in Tayvan’daki temsilcisi ile yerel Hahambaşı katıldı. Toplantı öğrenilir öğrenilmez Çin hükümeti rahatsızlığını dile getirdi. Çin’in Tel Aviv büyükelçisi Çen Yonglong, girişimlerde bulunarak bu gelişmenin Çinİsrail Çin’den yeni denge arayışı İsrail Başbakanı Olmert’in Çin’e gerçekleştirdiği ziyaret, Tel Aviv ve Pekin yönetimleri arasında yıllardır, 3. ülkelere silah satılması nedeniyle gerginleşen havanın yatışmasını sağladı. Bu ziyaret, her iki ülkenin Avrasya coğrafyasındaki etkinliklerinin birbirlerine bağlı olduğunu da ortaya koymuş oldu. ilişkilerine zarar vereceğini ifade ederek, bunun bir daha tekrarlanması halinde İsrail’in sonuçlarına katlanacağını belirtti. Hizbullah’ın İsrail’e Çin yapımı roketlerle saldırısından sonra İsrail’de ve Yahudi diasporasında Tayvan’a karşı büyük bir sempati oluştu. İşte bu ortam içerisinde, İsrail Başbakanının bu ziyaretinin ne denli önemli olduğu da ortaya çıkmaktadır. Çin, gerginleşen ilişkileri yumuşatmak istemektedir. Bu nedenle Çinİsrail diplomatik ilişkilerinin kuruluşunun 15. yıldönümü nedeniyle Olmert’i davet etti. İKİLİ İLİŞKİLERİN GEÇMİŞİ Çin, 8. yüzyıldan bu tarafa Yahudi topululuklarına ev sahipliği yapmaktadır. Geçmiş asırlarda Çin’in ekonomik bir cazibe merkezi olması nedeniyle Yahudi tüccarların en fazla rağbet ettiği coğrafya olmuştu. Yahudi tüccarlar daha çok Kayfeng diye bilinen PienLang bölgesinde toplanmışlardı. Buradaki Yahudi cemaati, ilk sinagoglarını 1163 yılında inşa ettiler. Ancak 19.yüzyılın ortalarına doğru Yahudi cemaatinin Çin’deki varlığı da giderek kaybolmaya başladı. Bugün, Çin’de 200 kişilik Yahudi cemaati bulunmaktadır. Bunlar da Çin’in ekonomi başkenti Şanghay’da yaşamaktadırlar. İsrail, Çin Halk Cumhuriyeti’ni 9 Ocak 1950’de tanıyan ilk Ortadoğulu devlet olmuştur. Başbakan Cov Enlay, İsrail’in bu hareketine karşı şükranlarını dile getirdiği halde İsrail’i tanıma adımı atmamıştır. Buna rağmen, İsrail’in ilk Dışişleri Bakanı Moşe Şarett İsrail’in Asya ülkeleri ile diplomatik ilişki kurmasının gerekli olduğu görüşünü savunarak, Çin ile ilişkilerin sıcak tutulmasına dikkat çekmiştir. Çin, İsrail’in siyasi ve ekonomik olarak Asya’da faaliyet gösterebilmesi için önemli bir kapı olduğuna işaret etmiştir. Çin ve İsrail yüz yüze görüşmeleri Moskova’da sürdürüyorlardı. Haziran 1950’de Kore Savaşı’nın çıkmasıyla görüşmeler kesildi. Ardından İsrail daha Batı yanlısı bir politika takip etmeye başladı. Çin ise doğu blokunda yerini aldı. Buna ek olarak, 1955 yılında İsrail, Bandung Konferansından dışlandı. Bu dönemde, Çin, İsrail yerine Olmert