Katalog

18 İki kanaldan sattığı petrolünün iletim seçeneklerini çoğaltıyor C S TRATEJİ Astana’nın petrol atağı Gürol KIRAÇ TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası [email protected] 19 91 yılından itibaren bağımsızlıklarını kazanan Orta Asya devletleri, yaklaşık 70 yıl süren Sovyet siyasi ve ekonomik sisteminden ayrılarak tarihlerinde yeni bir sayfa açtılar. Özellikle yaşanan ekonomik değişim süreci, ülkeler açısından oldukça farklı bir dünyayla tanışmanın ilk adımı niteliğindeydi. Sovyet döneminde bölgeye girme fırsatı bulamayan Batı yatırımları için Orta Asya bakir bir kazanç kapısıydı. Batılı şirketler yatırımlarını özellikle hammadde kaynaklarına yönelik olarak gerçekleştirdiler. Yıllar boyunca sömürge ülkelerinden sağladıkları hammadde kaynaklarına yeni bir alternatif olarak Orta Asya’yı da portföylerine dâhil ettiler. Bu çerçevede Kazakistan gibi bölgede zengin yeraltı kaynakları ve özellikle enerji rezervlerine sahip olan devletler bu yatırım pastasından büyük payı aldı. Kazakistan, petrolünü Rusya ve Çin’in yanı sıra diğer yollardan da dünya pazarına ulaştırma arayışını sürdürüyor. Çin’e petrol pompalanmaya başlanması, Hazar kaynakları açısından kritik bir dönemeç olarak değerlendiriliyor. başladı. Çin’in yılda 10 milyon ton petrol temin edeceği hattın kapasitesinin 20 ila 30 milyon tona kadar artırılacağı belirtiliyor. Kazakistan’ın enerji politikasında ihracat güzergahlarını çeşitlendirmek amacıyla gündemine aldığı son proje de BaküTiflisCeyhan (BTC) boru hattıdır. Türkiye’yi de yakından ilgilendiren BTC’nin Kazakistan’ın Aktau Limanı’na bağlanması yönündeki girişimler en başından itibaren Kazakistan tarafından kabul görmüştür. Bugüne kadar çeşitli ön anlaşmaların imzalandığı bu işbirliğinde, bazı teknik konuların da yer aldığı ve Kazakistan’ın BTC’ye katılmasını tam anlamıyla onaylayan anlaşmanın, 2006 Haziran ayı sonuna kadar imzalanması bekleniyor. Türkiye’yle Kazakistan arasındaki enerji işbirliği konusunda yaşanan son gelişme ise 22 Mayıs 2006’da Nazarbayev’le Başbakan Erdoğan arasında imzalanan anlaşmadır. Kazak yatırımcıların Türkiye’nin Karadeniz kıyısında bir petrol rafinerisi kurmalarına imkân sağlayan bu anlaşma Türkiye’nin Orta Asya enerji kaynaklarına yönelik çalışmaları açısından oldukça önemlidir. Rusya’nın Novorossiysk Limanı’ndan bu rafineriye getirilecek ham Kazak petrolünün, burada rafine edilerek piyasaya sürülmesi hedefleniyor. Rafinerinin kurulmasının nedenlerinden biri Kazakistan’ın Novorossiysk Limanı’na sevk ettiği petrol miktarını önümüzdeki dönemde artırmayı hedeflemesi ve bu artışla dünya piyasalarına sevk edilecek petrol konusunda boğazlardaki sınırlamalar nedeniyle yaşanacak zorluklardır. Bir diğer neden ise yukarıda da belirtildiği üzere Kazakistan’da faaliyet gösteren üç rafinerinin kapasitesinin üretilen petrol miktarından daha düşük bir seviyede olmasıdır. Dolayısıyla Kazakistan, ham petrolünü rafine ederek dünya piyasalarına sunacağı petrolden daha fazla kazanç sağlayacaktır. Her iki ülke açısından da çok önemli olan bu gelişme, gerek ekonomik gerekse siyasi anlamda her AZAKİSTAN’IN İŞBİRLİKLERİ iki tarafa da güç kazandırmaktadır. Bu projenin Kazakistan şu an petrolünün büyük bir kısmını hayata geçirilmesi ve Kazakistan’ın BTC’ye Rusya’nın Novorossiysk Limanı’ndan dünya katılmasının da tamamlanmasıyla TürkiyeKazakistan pazarlarına ihraç ediyor. Rusya, Kazakistan ve enerji işbirliği stratejik bir seviyeye ulaşacaktır. Umman tarafından 27 Kasım Özellikle BTC konusunda Nazarbayev, hattın 2001’de faaliyete geçirilen Hazar (Her ne kadar Rusya ve açılışını yaparken... Boru Hattı (Caspian Pipeline İran, Hazar’ın altından ConsortiumCPC), Kazakistan’ın, geçirilecek bir boru hattına büyük çoğunluğu Tengiz’den gelen, karşı çıkıyor olsalar da) ham petrolünü Karadeniz’e Türkiye ve Kazakistan ulaştırmaktadır. 35 Nisan 2006 ısrarcı olmalıdır. Gerekirse tarihleri arasında Rusya’ya resmi ABD’nin de konuya ilişkin ziyaret gerçekleştiren Kazakistan ağırlığını artırması için Devlet Başkanı Nursultan gerekli siyasi stratejileri Nazarbayev, Hazar Boru Hattı’nın eşgüdümlü olarak kapasitesinin 28 milyon tondan 67 yürütmelidirler. milyon tona çıkarılması konusunda Kazakistan 2015’li yılarda Rusya ile anlaştığını duyurdu. Bu dünyada petrol konusunda gelişmeyle birlikte KazakRus söz sahibi olabilmek için enerji işbirliği daha da önemli bir hem enerji nakil hatlarıyla ilgili olarak hem de ülke boyut kazanmıştır. içerisindeki petrol üretimini en üst seviyeye çıkarmak Kazakistan 1997’den itibaren üzerinde anlaşmaya için çalışmalarını hızla sürdürüyor. Kazakistan orta varılan ancak bu yıl devreye giren ÇinKazakistan vadede yalnız Orta Asya’nın değil Avrasya’nın siyah boru hattıyla birlikte Çin’e de petrol ihracatına incisi olacaktır. kalkınma programı kabul etti. 2015 yılına kadar Hazar Denizi’ndeki enerji yataklarını deniz üstüne kurulacak üretim tesisleriyle, ülkenin enerji üretim potansiyeline dahil etmeyi hedefleyen yönetim, projenin gerçekleşmesi durumunda petrol üretimini 2015 yılında yaklaşık 2 milyon varil artırmayı amaçlıyor. Devlet bu projeye 2005 yılında 11 milyar dolar yatırdı, 20062010 arasında 20 milyar dolar ve 20112015 arasında da 21 milyar dolar yatırım yapılacağını duyurdu. Karaçaganak, Tengiz ve denizde KazakistanÇin bulunan Kaşagan Kazakistan’ın boru hattı en önemli petrol yataklarıdır. Bu inşa bölgelerde üç konsorsiyum halindeyken... faaliyet göstermektedir. Yukarıda da belirtilen Kazakistan’daki ilk konsorsiyumlardan Tengizchevroil Tengiz’de faaliyet gösteriyor. Bu konsorsiyum, ChevronTexaco (ABD) yüzde 50, ExxonMobil (ABD) yüzde 25, Kazakistan devlet enerji şirketi Kazmunaigaz yüzde 20 ve LukArco (RusyaABD ortaklığı) yüzde 5 tarafından kurulmuştur. İkinci konsorsiyum Karaçaganak petrol yataklarına yönelik kurulan Karachaganak Integrated Operation konsorsiyumu BG (İngiltere), Agip (İtalya), Texaco (ABD) ve LUKoil (Rusya) tarafından oluşturulmuştur. Üçüncü konsorsiyum ise Kaşagan petrol yataklarına ilişkin kurulan Agip Kazakhstan North Caspian Operating Company’dir (Agip KCO). Bu konsorsiyumda ENI (İtalya), BG (İngiltere), ExxonMobil (ABD), Inpex (Japonya), ConocoPhillips (ABD), Shell (İngiltere) ve Total (Fransa) yer alıyor. HAMMADE ZENGİNLİĞİ Kazakistan’ın yeraltı kaynakları diğer devletler için adeta bir çekim merkezidir. Gündemde sıkça yer alan petrolün yanı sıra ülkenin gündemde pek de yer almayan bir hammadde zenginliği söz konusudur. Petrol ve doğalgazın dışında en göze çarpanlar altın, uranyum, kömür, demir, bakır, çinko, titanyum ve magnezyumdur. Kazakistan 300 altın madeniyle dünyadaki en büyük altıncı altın ihracatçısıdır. Altının yanı sıra elmas da ihraç eden Kazakistan’ın ekonomik olarak en çok kar ettiği yeraltı zenginliği ise petroldür. Hazar Havzası’nda en zengin yataklara sahip olan ülke de Kazakistan’dır. Ülkenin ispatlanmış petrol rezervleri konusunda değişik rakamlar ortaya atılıyor. Bazı kaynaklar Kazakistan’ın 5.4 milyar ton petrolünün olduğunu belirtirken bazı kaynaklar bu rakamı 6.1 milyar ton olarak açıklıyor. Ayrıca ülkenin 105.9 trilyon m3 doğalgaz rezervi olduğu ifade ediliyor. Kazakistan’ın petrol zenginliğiyle ilgili ilk yabancı yatırım 1993 yılında Amerikan Chevron tarafından yapıldı. Tengiz petrol yataklarının geliştirilmesi için Kazakistan ve Chevron tarafından kurulan Tengizchevroil ortak teşebbüsü, Kazakistan’ın enerji alanındaki ilk yabancı ortaklığıyla kurulan işletmesi. ABD, Kazakistan’daki doğrudan yabancı yatırım yapan ülkeler sırlamasında 14 milyar dolar tutarındaki yatırımıyla ilk sıradadır. Ülkede üç tane petrol rafinerisi bulunuyor. Atırau, Pavlador ve Çimkent’te bulunan rafineriler ülkede üretilen petrolün tümünü rafine edemiyor. Dolayısıyla Kazakistan üretilen petrolün büyük bir kısmını ham petrol olarak Rusya’ya ve oradan da dünya piyasalarına iletiyor. Ülkede enerji alanında devam eden yatırımlar sonucunda Kazakistan’ın 2015 yılında günlük 3 milyon varil petrol üretimiyle, dünyanın ilk on petrol üreticisi arasına girmesine olanak sağlayacağı dile getiriliyor. Kazakistan’ın şu anki üretimi günlük 1.4 milyon varil dolayındadır. Haziran 2003’te Nazarbayev hükümeti ülkedeki petrol ve doğalgaz yataklarının geliştirilmesi için bir K