Katalog

Araz ASLANLI TUSAM Kafkasya Araştırmaları Masası BDT ve GUAM’da dönüm noktasına gelindi S on dönemlerde Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ve Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan ve Moldova tarafından oluşturulmuş bir bölgesel yapılanma olan GUAM çerçevesinde yaşanan gelişmeler eski Sovyet coğrafyası açısından ikinci dönüm noktası teşkil edebilecek niteliktedir. Hatırlanacağı üzere 1990’ların ikinci yarısında hızlanan gelişmelerle birlikte Aralık 1991’de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) resmen dağılmış, bu süreçte yakın çevresini ve "tarihsel arka bahçelerini" "başıboş bırakmak" istemeyen Rusya, BDT’nin kurulması için özel çaba sarf etmişti. Baltık cumhuriyetlerinin (tarihten gelen durumları dikkate alınırsa, onlar BDT’de yer almamaları Rusya için kabul edilebilir bir durumdu) dışındaki on iki eski Sovyet cumhuriyetinin katılımıyla kurulmaya çalışılan BDT’ye katılma konusunda Gürcistan’ın ve daha sonra Azerbaycan’ın göstermeye çalıştığı direnç, Rusya’nın, bu ülkelerin iç politikalarına ve önemli sorunlarına (Abhazya ve Osetya sorunları, Azerbaycan topraklarının Ermenistan tarafından işgali sorunu) yönelik ciddi müdahaleleri ile kırılmıştı. Böylece, SSCB’nin dağılışı ve on iki cumhuriyetin katılımıyla BDT’nin kurulması ilk dönüm noktasını teşkil etmişti. Uzun süre boyunca BDT coğrafyası Rusya’nın ciddi denetimi altında bulunmuştu. Gerçi bu süre zarfında bir yandan Rusya’nın eski Sovyet cumhuriyetleri ile sorunları devam etmiş, diğer yandan BDT’nin kurumsallaşması yönünde ciddi adımlar atılmamıştı. Fakat, en azından GUAM kuruluncaya kadar, Baltık cumhuriyetleri dışındaki eski Sovyet coğrafyasında Rusya dışında bir yapılanmanın söz konusu olması da önlenmişti. GUAM’ın kurulmasıyla birlikte, Rusya’nın bu konuda sorun yaşamaya başlayacağı görünüyordu. Bir ara Özbekistan’ın da katılımıyla GUUAM’a dönüşen örgüt, asıl gelişmeleri son bir yıl içinde yaşadı. Bu son bir yılın Andican olayları sonrasında Özbekistan’ın örgütten ayrılmasıyla, örgütün eski ismine geri döndüğü bir yıl olduğunu da hatırlatmakta yarar var. Avrasya’da yol ayrımı RUSYA DEVRE DIŞI Küresel anlamda ABDRusya rekabeti giderek Avrasya’da Sovyetler sonrası oluşan bölgesel birliklerde yol ayrımına gelinmiş durumda. ABD ve AB’nin etkisi ile Moldova, Ukrayna ve Gürcistan, Batı’dan yana açık tavır alıyor. Bu durum ülkeleri BDT veya GUAM yönünde tercih yapmaya zorluyor. sıkıntılar, iki örgütün aynı anda yaşama ihtimalini zayıflatıyor. Rusya’nın, gerginleşen RusyaGürcistan ilişkileri fonunda daha önceki Abhazya ve Güney Osetya konularına ek olarak Gürcistan içerisindeki Saakaşvili karşıtı muhalif hareketleri açıkça desteklemesi, Moldova’ya yönelik kullandığı Dnyester kozuna, doğalgaz fiyatlarına zam yapma tehdidini eklemesi, Ukrayna ile ilişkilerde hem Rusça kozunu hem de doğalgaz fiyatları kozunu sert şekilde kullanmaya başlaması tabiri caizse "dananın kuyruğunun kopmak üzere" olduğunu gösteriyor. Moldova tırmanırken, bölgede Rusya’yı devre dışı bırakan Başbakanı Vasiliy Tarlev, 31 Mayıs 2006 tarihli oluşum arayışları da hız kazandı. Bu çerçevede, Bakanlar Kurulu toplantısında, Rus Gazprom GUAM’a ilişkin son yaşananlar ve en son olarak şirketinden doğalgaz fiyatlarının yükseltilmesi için Romanya’nın başkenti Bükreş’te gerçekleştirilen görüşme talebi geldiğini açıklamıştı. Açıklamalara Karadeniz Diyalog ve Ortaklık Forumu toplantısı göre, Rusya, Moldova’ya metreküpünü 110 ciddi gelişmeler olarak nitelendiriliyor. İlki dolardan sattığı doğalgazın fiyatını 1 Rusya’yı tamamen devre dışı bırakan, Temmuz 2006’dan itibaren 31 Aralık ikincisi ise dolaylı olarak Rusya’nın 2006’ya kadar 160 dolara etkinliğini azaltmaya hizmet eden bu yükseltecek. Gazprom iki süreç, Rusya tarafından tepkiyle yetkililerinden birisi, fiyatın karşılanıyor. yükselmemesi için tek şart Rusya’nın bu gelişmelere olarak Moldova’nın kayıtsız kalmadığı, Vladimir Moldovagaz doğalgaz dağıtım Putin’in başkanlığa gelmesi şirketinin hisselerinin sonrası ağırlık verdiği BDT’yi tamamını satın almak daha çok kurumsallaşmış bir istediklerini, ama bu şartın örgüt haline getirmek için Moldova yetkililerince ciddi adımlar atması da kabul edilmediğini dile dikkat çekiyor. Rusya hem getirdi. Hatırlanacağı enerji kozu ile bölgede daha üzere, benzeri durum etkin olmaya çalışıyor, hem Ukrayna ve Gürcistan için de BDT çerçevesinde de söz konusu olmuştu. hemen hemen tüm Son bir ay içerisinde BDT konularda ilgili bakanlar çerçevesinde yapılan düzeyinde toplantılar toplantılar içerisinde organize ediyor. Putin’in Savunma Bakanları Bakü isteğiyle ünlü Rus işadamı Zirvesi, Ulaştırma Abramıviç’in Batılı şirketler Bakanlarının Taşkent Zirvesi, aracılığıyla Hazar’daki enerji İstihbarat Bakanları Duşanbe ihalelerinde yer alacağı ve bu Zirvesi dikkat çekti. Çünkü bu amaç için yaklaşık 10 milyar toplantılar sırasında hem önemli dolar kaynak ayrıldığı iddiası, açıklamalar yapıldı, hem de Rusya’nın BDT coğrafyasına kurumsallaşma ile ilgili önemli yönelik özel yayın yapacak olan bir gelişmeler yaşandı. Burada dikkat TV kanalı kurması ve bu kanalın bölge çeken, Rusya’nın bir yandan BDT’yi Putin ülkelerinde yayınlanması için gerekli izin tek başına sahiplenmeyeceğini ve hiçbir işlemlerini tamamlamak üzere olması da ülkeyi zorla bu kurumda tutmaya Rusya’nın bölgedeki etkinliğini artırması açısından çalışmadığını vurgulaması, diğer yandan önemli adımlar olarak görülüyor. kurumsallaştırmaya çalışmasıdır. Bu politikalar GUAM üyesi ülkelerin aynı zamanda BDT üyesi Gürcistan, Ukrayna ve Moldova’nın son Rusya olmaları ve bu ülkelerden özellikle Gürcistan, karşıtı tavırları ile beraber dikkate alındığında, Ukrayna ve Moldova’nın Rusya ile yaşadığı BDT’nin daha az üyenin yer aldığı fakat daha etkin bir kuruma dönüşebileceği pek de zayıf olmayan bir ihtimale dönüşüyor. GUAM’ın kurumsallaştırılması açısından önemli gelişmelerin yaşandığı Ukrayna’daki son GUAM Zirvesi çerçevesinde yapılan konuşmalara bakıldığında Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev dışındaki tüm liderlerin GUAMBDT çelişkisine ilişkin net tavır belirledikleri görülüyor. BDT Savunma Bakanları toplantısı sırasında ve sonrasında, BDT’ye ilişkin gelişmeleri değerlendiren Azerbaycan yetkilileri, "Azerbaycan, BDT’nin geleceğine belirli şartlarla olumlu bakmaktadır. Bu şartların en önemlisi, toprak bütünlüğü konusunda gösterilecek olan hassasiyettir" demek suretiyle, Azerbaycan’ın GUAMBDT ikilemindeki pozisyonu için önceliğini bir kez daha ortaya koydu. GUAM’ın güçlü bir biçimde varlığını sürdürmesi için Azerbaycan’a büyük bir rol düşüyor. Azerbaycan ise kilit pozisyonunu iyi kullanmayı amaçlıyor. C S TRATEJİ 9