Katalog

yönünde müzakereler yaptığını dile getirdi.(3) Buna karşılık Azerbaycan Sanayi ve Enerji Bakanı Natig Aliyev’in "Ana hedef Şahdeniz yatağının ikinci aşamasını geliştirdikten sonra, Avrupa iç tüketiminde Azerbaycan doğalgazının kullanılmasını sağlamaktır" sözleri ise Azerbaycan’ın enerji stratejisinde yeni hedefinin AB iç piyasası olduğunu gösteriyor. Azerbaycan sahip olduğu doğalgaz ve petrol kaynakları itibariyle Rusya karşısında Avrupa için tek başına alternatif olmayabilir. Bu nedenle AB, Azerbaycan enerji kaynaklarını tek başına değil, Hazar Havzası’nın enerji kaynakları bağlamında ele alıyor. Azerbaycan enerji kaynakları, Batı Avrupa devletlerinin enerji ihtiyacının karşılanmasında yeterli olmasa da özellikle Balkan ve Doğu Avrupa ülkelerinin ihtiyacının karşılanmasında önemli rol alacağı düşünülüyor. Doğu Avrupa ülkelerinden Beyaz Rusya, Litvanya, Moldova, Slovenya ve Hırvatistan iç enerji tüketiminde enerji ithalatına daha çok bağımlı. Bu bağlamda özellikle Karadeniz’e olan coğrafi yakınlığı itibariyle Doğu Avrupa ülkelerinden Bulgaristan, Romanya, Makedonya ve Moldova açısından Azerbaycan doğalgazı ve petrolü ve aynı zamanda Azerbaycan üzerinden Gürcistan aracılığıyla Karadeniz’e taşınacak doğalgaz ve petrol Rusya’ya bağımlılığı azaltabilir. Azerbaycan kaynaklarını Türkiye üzerinden Batı’ya taşıyacak boru hattı projelerinin gerçekleşmesi ise durumu daha da kolaylaştırıyor. BTC ve ona paralel olan BTE doğalgaz hatları ile birlikte Azerbaycan’ın dünya enerji siyasetinde yeri değişti ve küresel enerji güvenliği açısından Azerbaycan’ın jeopolitik konumu sahip olduğu enerji kaynaklarından daha çok değerli oldu. Şimdiki aşamada olmasa da önümüzdeki dönemde boru hatları sadece Azerbaycan’ın değil, Orta Asya ve İran’ın da enerji kaynaklarını Gürcistan ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıyabilecek potansiyele sahiptir. Yani tekrar Orta Asya’dan Avrupa’ya kadar uzanacak yeni bir boru hattı çekilmesine gerek yoktur, bu da enerji firmalarını ek masraftan kurtarıyor. Bu durumda Azerbaycan’ın Avrupa enerji güvenliği açısından özelliği ikiye katlanıyor. Aliyev, Avrupa’da enerji diplomasisi yürüttü... C S TRATEJİ 17 birleştirecek boru hatlarının Batı cephesinin en önemli sorunları BTC ve BTE boru hatları projelerinin gerçekleşmesi olmuştur. Projelerden ilki gerçekleşti, ikincisi ise gerçekleşme aşamasında. Avrupa ülkeleri ile Türkiye arasında imzalanan boru hatları anlaşmaları ise hatların Türkiye’den sonraki kısmının yapımını kolaylaştırıyor. Diğer önemli bir sorun AB’nin ortak bir enerji stratejisinin olmamasından kaynaklanıyor. Aslında AB’de Rusya’ya alternatif hatlar isteyen ülkeler kadar hala Rusya ile doğalgaz işbirliğini ve hatta Rusya’dan yeni boru hatlarının çekilmesini savunan devletler de bulunuyor. AB’de ortak enerji politikasının olmaması güzergahlar ve kaynak çeşitliliği konusunda farklı yaklaşımların ortaya çıkmasına neden oluyor. Bunun için önümüzdeki dönemde Avrupa ile Azerbaycan arasındaki enerji ilişkisinin devletler bazında süreceği düşünülüyor. ENERJİDE DENGE POLİTİKASI Doğalgaz ve Petrol ülkesi olması nedeniyle enerji Azerbaycan’ın iç ve dış politikasında olumlu ve olumsuz sonuçlara yol açabilir. Haydar Aliyev’in enerji stratejisindeki başarının temelinde dış ve enerji politikasında dış dengelerin korunması bulunuyordu. Bu bağlamda Azerbaycan 1993 yılından itibaren denge politikasını kurdu ve günümüze kadar devam ettirdi. Azerbaycan için ABD, Rusya ve İran tarafından yapılan baskıları dengelemek her ne kadar zor olsa da bu siyaseti günümüze kadar devam ettirmeyi başardı. Nitekim Azerbaycan, Avrupa ile enerji ilişkilerini geliştirirken, Rusya’yı da göz ardı etmeme politikasını sürdürüyor. Bu bağlamda İlham Aliyev’in 7–8 Kasım Brüksel ziyaretinden sonra, 9 Kasım’da Moskova’yı ziyaret etmesi ve Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’le görüşmesi Azerbaycan’ın dengeli dış politika stratejisinin korumakta kararlı olduğunun göstergesidir. BTC’nin gerçekleşmesi, Azerbaycan’ın MoskovaErivanTahran kuşatmasını kırmasını sağladı. Kuşatmanın tamamen ortadan kaldırılması için Azerbaycan’ın Batı (Türkiye de dahil) ile ilişkilerini sağlam bir zemine oturtması gerekiyor. Bu aslında şimdiki aşamada Azerbaycan’ın komşularıyla ilişkilerinde tek başına dengeleyici unsur olamamasından kaynaklanıyor. Azerbaycan’ın askeri, ekonomik ve siyasi bağlamda kendi güvenliğini ve bağımsızlığını korumaya yeterli olacağı güne kadar hem komşu ülkeler hem de ABD ve Avrupa ülkeleri ile üst düzey ilişkiler kurması gerekiyor. Enerji ilişkilerinin gelişmesi Azerbaycan’ın diğer ülkelerle siyasi, askeri ve ekonomik ilişkilerinin üst düzeye çıkmasına yol açacaktır. Dipnotlar: 1 President Barroso and the President of Azerbaijan sign a Memorandum of Understanding on energy partnership http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?refere nce=IP/06/1516&format=HTML&aged=0&languag e=EN&guiLanguage=en 7 Kasım 2006 2 İlkin MEMMEDOV: "Şahdeniz" gazı Avrupa’nın talebini karşılayabilir mi?", Ekspres, (8 Haziran 2006). 3 Andrea R. MİHAİLESCU: "Azerbaijan Unlike to Compete with Russian Gas Exports to Europe", http://news.monstersandcritics.com/energywatch/new s/article1171000.php/EnergyWatchJune7( 8 Haziran 2006). AB’nin ortak bir enerji politikası yok. Kaynaklarını batıya pazaramak isteyen Azerbaycan, Rusya, İran ve tek süper güç ABD ile denge politikası yürütüyor. seçenek Azerbaycan’dır. Gürcistan’a doğalgazı Azerbaycan üzerinden doğalgaz boru hattıyla satan İran, geçtiğimiz aylarda BTC üzerinden petrol satabileceğini de dile getirdi. AB enerji güvenliği bağlamında Azerbaycan’ın gerçek anlamda transit ülke olması için AzerbaycanKazakistan ve AzerbaycanTürkmenistan arasında Trans Hazar Boru Hattı Projeleri’nin gerçekleşmesi gerekiyor. Bu konuda Azerbaycan ve Kazakistan arasında anlaşma bulunuyor. Bu sadece tankerler aracılığıyla petrolün taşınmasını öngörüyor. Türkmenistan ve Azerbaycan arasında TransHazar konusunda anlaşmaya varılmadan önce çözülmesi gereken önemli bir sorun bulunuyor. Hazar’ın statüsü konusunda anlaşmaya varılamaması ve iki ülke arasında tartışmalı olan petrol kuyuları TransHazar’dan önce çözümlenmesi gereken sorunlardır. Fakat bunun gerçekleşmesi için sadece tarafların kendi aralarındaki sorunları çözmesi yeterli olmuyor. Bunun için Azerbaycan’ın, Avrupa enerji piyasasındaki rakipleri Rusya ve İran’ın onayını alması gerekiyor. Bu iki ülke Hazar’ın dibinden geçecek boru hatları ile ilgili çeşitli nedenlerle sorunlar yaratarak, tarafların anlaşmasına engel oluyor. Bu konuda Azerbaycan yönetimi Türkiye, Avrupa ve ABD’nin desteğine ihtiyaç duyuyor. Azerbaycan’a Orta Asya enerji kaynakları ve AB arasında transit ülke statüsü verecek boru hatlarının batı cephesinde (Gürcistan, Türkiye) sorunların çözüldüğü söylenebilir. Orta Asya ve Avrupa’yı KARŞILAŞILAN SORUNLAR Azerbaycan petrol alanında yeterli olsa da doğalgaz alanında ithalatçı ülkedir ve doğalgazının büyük bölümünü Rusya’dan ithal ediyor. Şahdeniz projesinin tamamlanması ile kendi iç tüketimini kendi kaynakları ile karşılayabilecek ve hatta doğalgaz ihracatçısına dönüşebilecek. Fakat ihraç edeceği doğalgaz Avrupa’nın doğalgaz ihtiyacını karşılamaya yetiyor. Dolayısıyla petrol faktöründen farklı olarak doğalgaz alanında transit ülke konumunda olması daha ön planda. Bu alanda da çözülmesi gereken bazı sorunlarla karşılaşılıyor. Her şeyden önce AB enerji piyasasında rol almak isteyen Azerbaycan’ın iki önemli rakibi bulunuyor. Bunlardan ilki olan Rusya, hem kendi doğalgazını hem de Orta Asya’dan ucuz fiyata aldığı doğalgazı Avrupa piyasasına satarak ekonomik ve siyasi güç kazanıyor. Aynı zamanda Sovyetler döneminden kalma boru hatları avantajı olup, Azerbaycan’ın Orta AsyaAvrupa arasında enerji alanında transit ülke olma özelliğine rakiptir. Ayrıca dünyanın birinci büyük doğalgaz rezervlerine sahip ülkesidir. İkinci sıradaki ülke ise doğalgaz stratejisinde değişikliğe giden ve Avrupa piyasasında rol kapmaya çalışan İran’dır. Dünyanın ikinci büyük doğalgaz rezervlerine sahip ülkesi olan İran, Avrupa’ya doğalgaz satmak için üç güzergah üzerinde çalışıyor. Birinci seçenek Türkiye, ikinci seçenek Ermenistan ve üçüncü