Katalog

süreli hastalıklar/hastalanan insanlardır. Kalkınmakta olan ülkelerde su kaynaklı hastalıklar, hem ölümlerin ve hem de kalitesiz yaşamın nedenlerinden birisidir. Ne acıdır ki, küremizdeki insanların 1/3’ünün sağlıklı içme suyundan yoksun yaşadığı, Afrikalıların yüzde 40’ının su kaynaklı enfeksiyonların tehlikesi altında olduğu; 3. dünya ülkelerindeki ölümlerin yüzde 8’inin kirli su yüzünden oluştuğu ileri sürülüyor. BM’nin geçen yüzyılda birkaç defa "içme suyu on yılı" ilan etmesi boşuna değil. Kuraklık, kıt olan suyun dağılımında da soruna neden oluyor... C S TRATEJİ 15 6 Tayland ile Vietnam, Mekong Nehri için dost olmak zorunda değiller mi? 7 Aral Gölü için, eski SSCB’nin Orta Asya Cumhuriyetleri kendi aralarında niçin sürekli yapıp yeniledikleri anlaşmalarla göl ve nehirleri hukuksal zeminde paylaşım sorunlarını çözmek istiyorlar? 8 Ve… Fırat ve Dicle Havzası… İkisi de Türkiye’nin doğusunda doğar. Fırat, önce Suriye ve Irak’tan geçer, sonra İran Körfezi’ne dökülür. Dicle ise, Irak’tan geçip Basra Körfezi’ne... Bu iki havza, hem Türkiye için özel bir bölgesel kalkınma projesinin (GAP) kalbi ve hem de bölgesel barışın da güvencesi değil mi? Aynı zamanda 20. yüzyıldan 21. yüzyıla devralınan çatışma alanları. Boşuna "Barış Suyu" projeleri üretilip bir de boruları döşenmiyor... SU VE ‘ÖZEL’LEŞME Özelleşerek küreselleşme ve küreselleşerek kalkınma, bizim gibi ülkelerin hemen hepsinde bir fenomene dönüşmüş durumda. Bu fenomene göre, en temel ihtiyaç maddemiz su da özelleşiyor. Suyun üretim ve satışında kamunun tekeli çoktan kırıldı. Tüm dünyada su pazarı öyle büyümektedir ki, vaat ettiği kârlar ile özel sektörün iştahını kabartıyor. Sudaki kârların, hiç de "sudan kârlar" olmadığı kapitalist şirketler arasındaki kıyasıya rekabetten anlaşılıyor. Temiz/taze içme suyu şişelendirilip piyasaya sunulmasından bu yana, ciddi olarak, kıt yani iktisadi mallar arasına girdi. SuDer’in verilerine göre, sadece Türkiye’de; 1 Su sektöründe yaklaşık 210 civarında işletme, ruhsatlı ve faal durumdadır ve bunların yaklaşık 170 adeti damacana segmentinde yer almaktadır. 2 2005 yılı sonu rakamları itibariyle Türkiye’de yıllık toplam ambalajlı su tüketimi 7 milyar litreye ulaşmıştır. Bu tüketimin yüzde 80’i (=5.6 milyar litre) damacana su,yüzde 20’si (=1.4 milyar litre ) ise paketlenmiş su segmentine aittir. 3 Türkiye su pazarı litre bazında 20002005 yılları arasında ortalama her yıl en az yüzde 10 civarında büyüyebilmiştir. Postel bu konuda, bir başka hassas noktadan hareket ederek; ‘Su kaynaklarının geliştirilmesinde, genellikle, maliyetlerin kamulaştırılıp kârların özelleştirme eğilimi görülmesi yüzünden su kullanıcılarının çoğunun suyu korumak için gerekli teşviki alamadığından’ yakınarak, ‘Hükümetlerin suya büyük sübvansiyonlar sağlayarak, bol ve israf edilebilecek bir şey olduğu mesajını verdiğini –bunun da ırmakların kuruduğu, balık yataklarının mahvolduğu ve türlerin soylarının tükendiği bir döneme denk geldiğini’ ileri sürüyor. Kısacası, küreselleşmeözelleşme rüzgarı su kaynakları cephesinde daha sert esiyor ve bu esintiden yerel ve çokuluslu su tüccarları da "kalkınıyor." İhtiyaç artışı nedeniyle kullanılabilir su üretimi, kapitalizmin ilgi alanına çoktan girdi. Adaletli kullanılması durumunda suyun küresel anlamda kalkındırma kuvveti, batırma kuvvetine baskın gelebilir. ilişkilerde çözümü zor bir denkleme dönüşmek üzere. SULAR SERBEST AKMALI Su zenginliğini elinde bir koz olarak kullanmaya aday bir ülkenin hareket noktası, ulusal mı yoksa uluslararası mı olmalıdır? Yeni küresel soru(n) bu artık. Bölgesel savaşın da barışın da anahtarı, suyun paylaşım felsefesinde ya da yönteminde aranmalıdır. Postel "Son Vaha" adlı kitabında, dünya nüfusunun neredeyse yüzde 40’ının en az iki ülke tarafından paylaşılan nehir havzalarında yaşadığından ve sadece Afrika’da 60 civarında nehir ve göl havzası bulunduğundan söz ediyor. O halde şimdi, biraz da Postel’den cesaret alarak sorma zamanıdır… 1 Mısır, Nil Nehri’ni Sudan, Etiyopya gibi ülkelerle ne kadar paylaşabilir? 2 Batı Şeria suyu İsrailFilistin barış görüşmelerinde nasıl bir anahtar haline geldi? 3 Ganj Havzası HindistanBangladeşNepal arasında yaşam havzası değil mi? 4 NAFTA denilen bölgesel ticari entegrasyon ABD ile Meksika için önce nereden geçmektedir? Colorado nehri? 5 Çeklerle Macarlar Tuna Nehri üzerinde AB’yi köprü yapıp birleşmediler mi? Tablo 2: Küresel suda talep artışı ve ülke payı Küresel su talebi yaklaşık 3 kat artmıştır. Tarım, tek başına, dünyadaki suyun % 70’ini emerken, sanayinin payına aşağı yukarı % 22, belediyelere de % 8 düşmektedir. Dünyada halen 6 ülke (Brezilya, Çin, Endonezya, Kanada, Kolombiya ve Rusya) dünyadaki yenilenir su arzını yapmaktadır. 2000’li yılların başında Kanada, yıllık kişi başına düşen 92 bin m3 ile su zenginliğinin zirvesinde yer alırken; Ürdün (138 m3), İsrail (124 m3) ve Kuveyt en yoksullar olarak sıralanmaktadır. Su dünyada eşitsiz bir şekilde dağılmış nesnelerin başında gelmektedir. Örneğin, dünya nüfusunun % 21’ini barındıran Çin, yeryüzünün yenilenir tatlı suyun % 7’sine sahiptir. Dünyanın 3/4’ü sularla kaplı ve yine tüm canlı yaşamının ağırlığı da ortalama 3/4’ü sudan oluşmaktadır. Buna göre, doğal ve fiziksel yaşamımızda bir "su sabitesi"nden söz edilebilir ki o da 3/4’tür. SU BAĞIMLILIĞI DÖNEMİ Suyun, artık uluslararası ticarette yeni bir ticari kategori olarak gelişmeye başladığını ve dolayısıyla büyük katma değerler yaratan bir kategori haline getirildiğini biliyoruz. Zira dünyada, su talebinin su arzını aştığı bir çok ülke var ve su zengini ülkeler su yoksulu ülkelere su satar hale geldi. Bu durum, özellikle aynı denizi ve nehri paylaşan komşu ülkeler arasında sıkı ve sıkıcı bir bağımlılık ilişkisini başlatıyor: Su bağımlılığı!.. Petrol bağımlılığını aratacağı günlerin çok uzak olmadığı, kara kara düşünülüyor. Suyun dağıtımı/dağılımı uluslararası iktisadi ? Öyle anlaşılıyor ki, temiz su içip kullanmak, düşünce ve ifade özgürlüğünden daha fazla bir insan hakkıdır. Uluslararası örgütlerden önce ulusdevletler bu hakkın garantörü olmalıdır. Böylece kalkınma ve refahın toplumsallaşmasına da hizmet edilmiş olur. ? Küresel iktidar ABD’nin son senaryolarının bir bölümü potansiyel su savaşlarına işaret ediyor. Eğer ABD yürüttüğü emperyalist petrol savaşlarını kazanırsa, bu kez özellikle Ortadoğu’da yapay su savaşları için gerekli provokatif zemini hazırlayabilir. Savaşlar yüzünden suların tekrar kirleneceği kesindir. Bu kirlenen sular, zayıf ülkeleri daha da içine çekerek batırma, ABD gibi küresel güç sahiplerini ise yine üste çıkartarak kaldırma kuvvetini yansıtacaktır. ? "Taze, temiz ve ücretsiz suyun serbestçe aktığı bir dünya"ya… (J.Robert, s.145) Eğer suda serbestlik olacaksa, o da tüm insanların suya erişimi konusunda olmalıdır. Ancak o zaman, küresel anlamda suyun kal(kın)dırma kuvveti batırma kuvvetinden üstün gelebilir. Kaynakça *Anderson, T.L. ve D.R. Leal (1996ç), Serbest Piyasa ve Çevrecilik, Çev.V.F .Savaş, Ankara: Liberal Düşünce Topluluğu Yayını. *Keating, M. (1993), Yeryüzü Zirvesinde Değişimin GündemiGündem 21 ve Diğer Rio Anlaşmalarının Popüler Metinleri, Ankara: UNEP Türkiye Komitesi Yayını. *Postel, S. (1997ç), "Sürdürülebilir Bir Su Stratejisi Yaratmak", iç. L.R.Brown (Proje Yön.), Dünyanın Durumu 1996, Çev.S.Gül, Ankara: TÜBİTAKTEMA Vakfı Yayınları, ss.4856. *Postel, S. (1999ç), Son Vaha: Su Sıkıntısıyla Karşı Karşıya, Çev. F .Ş.Sözer, Ankara: TÜBİTAKTEMA Yayınları. *Robert, J. (2003ç), Suyun Ekonomi Politiği, Çev.M.DuranM.E.Sakınç, Ankara:Ütopya Yayınları, ss.2225. *SuDer (Doğal Kaynak ve Maden Suyu Üreticileri Derneği) http://www.suder.org.tr/.... (11.06.06) *World Bank, Millennum Development Goals; Ensure Enviromental Sustainability,http://ddpext.worldbank.org/ext/GMIS/… (30.05.06) *Worldwatch Institute, State of the World Trends and Facts: Boosting Water Productivity, http://www.worldwatch.org/features/... ( 02.06.06).