Katalog

16 C S The INDEPENDENT: Yazarlar: Tim Webb ve Neil Barnett İngilizce’den Çeviri Deniz Berktay TRATEJİ Avrupa ve Rusya’da doğalgaz krizi değerlendirmeleri… Argumentı i Faktı Dergisi: Gazprom’un egemenliği güçlendi krayna ile Rusya arasında yaşanan çatışma, Moskova'nın, Avrupa doğalgaz piyasasındaki egemen konumunu, siyasi nüfuz amacıyla kullanma niyetinde olduğuna şüphesini tetikledi. Devlet denetimindeki Gazprom'un doğalgaz fiyatlarını bir gecede dört katına çıkarması, geçen sene Ukrayna'yı Rusya'nın etki alanından uzaklaştıran "Turuncu Devrim"in intikamı gibiydi. Ukrayna'nın yeni tarifeye göre 230 Dolar ödemesi gerekirken Beyaz Rusya'daki diktatöryal ve Rus yanlısı rejimin Gazprom'a bin metreküp başına sadece 47 dolar ödemeye devam edecek olması gösteriyor ki, Başkan Putin ile aranızı iyi tutarsanız, ödeyeceğiniz gaz fiyatları düşük kalır. Dünyanın en büyük doğalgaz üreticisi ve Rusya'nın en büyük firması olan Gazprom'u Kremlin'den ayıran sınır, başka hiçbir zaman bu kadar bulanıklaşmamıştı. İki taraf da, gerilimden sonra bir yumuşama sürecine girdi. Geçtiğimiz yıl, Avrupa'nın doğalgazının beşte birini sağlayan ve 60 milyar İngiliz Sterlin'inden fazla piyasa değerine sahip olan Gazprom, Chelsea Futbol Kulübü'nün sahibi Roman Abramoviç'in denetimindeki Sibneft'i, 7,5 milyar sterlin ödeyerek satın aldı. Gazprom, bir zamanların devasa Yukos firmasının son kalıntılarını bünyesine katan devlet mülkiyetindeki petrol şirketi Rosneft ile birleşmeyi bile planlamıştı. Ancak bu planı, boşa çıktı. Gazprom'un inanılmaz kudreti, sadece sahip olduğu doğalgazdan kaynaklanmıyor. (Gazprom'un arzı, dünya doğalgaz arzının beşte birini oluşturuyor. Rezervleri de, dünya rezervlerinin beşte birine yakın) Onun, aynı zamanda, Rus doğalgaz boru hattı şebekesi üzerinde de tekeli var ki bu durum, geçen hafta da görüldüğü gibi, doğalgazı alan herkes üzerinde denetim sağlayabilmesi anlamına geliyor. Ukrayna ile nihayet vardığı karmaşık anlaşma, Gazprom'un egemenliğini güçlendirmiş görünüyor. Ukrayna, Rusya'nın gazını, yeni fiyat olan 230 doları ödeyerek doğrudan Gazprom’dan almak yerine, onun aracı şirketlerinden biri olan RosUkrEnergo'dan, en düşük fiyat olan 95 dolardan alacak. Mesale şu ki, Ukrayna'nın, Türkmenistan gazı gibi Orta Asya'nın ucuz doğalgazını, daha paTartışmaların odağındaki halı bir fiyata RosUkrEnergo'dan saGazprom’un Genel Merkezi tın alması gerekiyor. Bu da demek oluyor ki, artık Gazprom, Avrupa'ya akan Orta Asya gazını doğrudan denetleyebiliyor. Geçtiğimiz ay, yabancıların firmaya ortak olmalarını sınırlayan düzenlemeler kaldırıldı. Buna göre, firmanın hisselerinin yüzde 49'u yabancı firmalara satılabilir hale getirilirken, devlet, yüzde 51'i elinde tutmaya devam edecek. Ama Batılı fon sahiplerinin bu açıklık durumundan ötürü Gazprom üzerinde ortak bir yönetim kuracaklarına dair ümitler kurmak yanlış olacaktır. Putin, Gazprom'u yönetmeye devam edecek ve her kim ki bu sürece hisse senedi alarak katılmak istiyorsa, bu niyetleri gayet iyi karşılanacak. Bununla beraber, bu çevrelerin, her zaman adil olmayan, hele azınlıktaki hisse senedi sahiplerine karşı hiç de adil olmayan Rus kurallarını benimsemeleri gerekecek. Bir taraftan Gazprom genişlerken diğer taraftan da Putin, kendi güç merkezini desteklemekle meşgul. Geçen yıl Putin, valilerin halk tarafından seçilmesi uygulamasına son vermişti. Putin, aynı zamanda, bağımsız medya ile yerli ve yabancı insan hakları ve demokrasi örgütleri üzerindeki baskısını arttırmakla meşgul. Giderek otoriter bir tavır takınan Başkan, 2008 seçimleri sonrasına yönelik planlar yapıyor. Rus Anayasası'na göre, Putin'in üçüncü dönem için aday olabilmesi mümkün değil. Bazı siyasi analizciler, onun, görevden ayrıldıktan sonra Gazprom'un başına geçeceğini söylüyorlar. Şayet Avrupa'nın Rus doğalgazına bağımlılığı devam ederse, ki yakın dönemde buna gerçek bir alternatif de görünmüyor Putin, Gazprom'un başkanı olarak, Batı'ya yönelik, şimdikinden daha fazla siyasi etki kurma imkanına sahip olacak. Doğalgaz Savaşı Yazarlar: Aleksandır Kolesniçenko, Meksim Çijov Rusça’dan Çeviri Deniz Berktay akın günlerde Gazprom, Ukrayna’yı, bin metreküp başına doğalgaz fiyatını 160 dolara yükseltmekle tehdit etmişti; sonra da 230 dolara yükseltmekle tehdit etti. Baltık devletleri için bile fiyat sadece 125 dolara çıktığı halde.Neden Rus doğalgaz tekelinin bütün "gazabı", Ukrayna’yı hedef aldı? Bu durum, Ukrayna’da "Yuşenko’ya ve ekibine" oy vermemiş olan sıradan halka nasıl açıklanacak? Her şey çok basit: Evet, Yalta ya da Harkov’da yaşayanlar," hür iradelerini" transit boru hattından Rus doğalgazının çalınması, Ortak Ekonomik Alan (OEA) projesinden çıkılması, ya da gaz nakil konsorsiyumunun kuruluşuna yönelik mutabakatın kaldırılması yönünde kullanmadılar. Üstelik Gazprom, Ukrayna’nın yöneticilerini cezalandırırken, sıradan Ukraynalıların tepkisi dikkatinden kaçabilir. Bu insanların, kendi sorunları ile ilgili olarak kimi suçlamaları gerekiyor? Galiba, Argumentı i Faktı Dergisi’nin önceden bildirdiği üzere, suçlayacakları kesim, Mart ayında parlamento seçimlerine katılacak olan, Yuşenko’nun "bizim Ukrayna" Partisi değil. Kiev’deki Global Strateji Enstitüsü Başkanı Karasev’in ifadesine göre, oluşmakta olan Rus karşıtı ortamda Yuşenko’nun "Bizim Ukrayna" Partisi, Yanukoviç’in ve Timoşenko’nun partileri karşısında kuvvet kazanmaya başlamış durumda. Rus siyaset uzmanı Belkovski’nin değerlendirmesi de bu yönde. "Şimdilik Yanukoviç’in oy oranı yüzde 25, Timoşenko’nun yüzde 20, Yuşenko’nun ise yüzde 15’ten daha az. Ama, eğer Yuşenko, ulusu, dış tehdit söylemi etrafında seferber etmeyi başarırsa, o zaman, muhalefeti sollayabilir. Bu arada, kilit hisseleri devlete –bunu, bütün vatandaşlara diye okuyun ait olan Gazprom’a ilişkin, ülke içinde de, tatsız sorular sorulmaya başlandı: Neden, gaz fiyatı, Ukruyna’daki başkanlık seçimlerinden hemen sonra artmamıştı? Putin, yani sonuçta Rusya, Ukrayna’ya, 4,5 milyar dolar civarında yardımda bulunBin metreküp başına Rus doğalgaz fiyatları muştu. Bu rakam, hemen he(dolar üzerinden) men, 2006 yılında Rusya’nın Yeni Fiyat Ülke Eski Fiyat bütün (!) ulusal projelere harcayacağı bedele eşdeğerdir. Ermenistan 56 110 BDT Ülkeleri Enstitüsü BaşBeyaz Rusya 48 48 kanı Zatulin’in de belirttiği Gürcistan 68 110 gibi Yuşenko, Ukrayna’nın Moldova 80 160 "Bizans Entrikaları’na bulaşBaltık Ülkeleri 80 120125 mayacağı vaadinde bulunmuştu. Gelgelelim, Ortak Ukrayna 50 230 Ekonomik Alan’a katılım konusu, "Bizans usulü" ile, bir yıldır sürüncemede kaldı. Şimdi, daha başka meseleler var: İhmalkar Rus görevlilerin, Ukraynalıların kendilerini parmaklarının ucunda oynatmasına izin vermesini kim, nasıl açıklayacak? Bunun cefasını neden, sıradan Ruslar çekmek zorunda kalıyor? Zaten, Putin’in de dediği gibi, "Ukrayna’daki doğalgaz tüketicileri doğalgazı, gazın anavatanında yaşayan Rus vatandaşlarına göre daha ucuza alıyorlar" Bir parça medenileşmiş olan bir ülkede, devlet başkanının bu açıklamaları, ulusal skandala neden olur; bakanlar, bürokratlar ve firma yöneticileri, en azından (!) istifa ederlerdi. Bizdeyse… sadece sessizlik var. U Y DOSTLUK PARAYLA ALINIR MI? Dostlara yardım ederiz; düşmanlara değil. Artık biz, Ukrayna’yla ölümüne pazarlık yapıyoruz. Öte yandan diğerlerine, mesela Beyaz Rusya’ya zenginliklerimizi neredeyse bedavaya veriyoruz. Dostluk parayla alınıp satılabilir mi? Bu konuyu, analizci Mihail Leotiyev açıklıyor: "Mesele, dostluğun parayla satın alınamayacağı falan değil. Mesele şu ki, dostlara yardım edersiniz, ama düşmanlara edilmez. Ukrayna’yı Ortak Ekonomik Alan’a geri döndürmek mümkündür ve orada yaşayanların çoğunluğu da bunu istiyor. Bu noktada sadece, Slav kardeşlerimizin "turuncu illet"ten kurtulmalarına yardımcı olmak gerekiyor. Bu illetten kurtulmaları ise çok basit: Sadece, bu illeti finanse etmeyi kesmemiz gerekiyor. Bunu, tamamen bir ailedeki duruma benzetebiliriz: Eğer aile üyelerinden biri aile ile iletişimini keserse, o zaman bu kişinin diğer aile üyelerinden, kendilerini desteklemelerini isteme hakkı olmaz. Cimri insan, iki kez öder. Rusya’nın güvenliği ve hayatta kalması, onun eski Sovyet coğrafyasındaki ülkelerle entegre olmasına bağlı; yani bizim komşumuz olarak görülenlerle… Ben, bizim doğalgazı ucuza satma sonucunda 4 milyar dolar "kaybettiğimiz" yolundaki değerlendirmelere katılmıyorum. Ülkemiz, uzun yıllar boyunca kendini sağlamlaştırmakla uğraştı. Şayet biz her türlü "komşuluk" ilişkilerimizi bir anda koparmış olsaydık, bugün Ukrayna’yla ilişkilerimizi oluşturma perspektifimiz de olamazdı. Ama şimdi, bu olanak var. Doğalgaza bin metreküp başına 230 dolar ödemeyi Ukrayna kaldıramaz. Peki biz ne istiyoruz? Ukrayna’yı batırmak mı? Kesinlikle hayır! Sadece, onların anlamaları gerekiyor ki, ayakta kalabilmelerinin tek yolu, Rusya’yla beraber olmaktır.