Katalog

12 BOTAŞ Strateji ve İş Geliştirme Daire Başkanı Dr. Cenk Pala, C S TRATEJİ “Rusya doğalgazda Murat KIŞLALI NKARARusya ile Ukrayna arasındaki doğalgaz krizi, bu alandaki küresel mücadeleyi bir kez daha gözler önüne serdi. BOTAŞ Strateji ve İş Geliştirme Daire Başkanı Dr. Cenk Pala gelişmeleri Cumhuriyet Strateji’ye değerlendirdi: A Ukrayna ile Rusya arasında ne oldu? Bu mesele Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) çıktıktan sonra Rusya'nın ‘Etrafımdaki ülkelerle birlikte hareket edebilir miyim?’ sorusundan kaynaklandı. Avrupa'ya, yani en fazla kar ettiği pazara sattığı doğalgazın yüzde 90'ı Ukrayna’dan geçiyor. Burada bir sorun çıksa zor durumda kalacağı için 1997'lerden itibaren bunun önlemini almaya çalıştı. Ukrayna'yı bypass etmek için o zamandan bir süreç işletilmeye başlandı. İşe, Gazprom içinde Ukrayna kökenlileri temizleyerek başladılar. Onların yerine Belarus veya Volga Almanlarının yönetimde etkin yerlere getirildiğini görüyoruz. Gazprom’dan Ukrayna kökenli mühendislerin alınıp, yerine Volga Almanlarının konmasının ne manası var? Bu Rusya ile Almanya arasındaki işbirliği açısından da çok önemli. Rusya'da Alman ekolü var. Putin çok iyi Almanca konuşur, Almanlara hayrandır, Almanya'dan bir ev alacak şimdi. 2. Dünya Savaşı’na göre ironik bir yakınlaşma ama sonuçta her iki ülkenin birbirine ihtiyacı var. Almanya Rusya'yı arkasına alıp AB'nin tek etkin gücü olmak istiyor. Rusya da Almanya'yı kullanarak Rusyasız bir Avrupa olmasını istemiyor. Rusların yüzü her zaman batıya dönüktür. Çin’le işbirliği hikaye… İşbirliği yapması kontrollü gidişatı sağlamak için. Size göre Rusya, Ukrayna’yı bypass etmek için nasıl bir yol izledi? Rusya Ukrayna'yı bypass etmek istiyorsa Baltık üstünden gitmesi gerekiyordu. ‘Avrupa’ya Belarus ve Polonya üstünden bağlanırız’ diyerek politikalarını değiştirip Ukrayna'yı bypass edecek Yamal projesini başlattılar. Yamal, Kuzey Batı Rusya’da Barent denizine yakın 10 trilyon metreküplük rezerv sahası olan bir bölge. Orenburg, Yanburg gibi eski rezervleri tükendiği için Rusya yeni rezervler geliştirmek zorunda. Ama Yamal çok zor bir yer, eksi 54 derece. Herşeye rağmen 2 aşamalı projenin ilk ayağı olarak, BelarusPolonya üzerinden Almanya'ya giden Yamal 1'i gerçekleştirdiler. 4 bin 400 kilometrelik bir boru hattı. Bu Ukrayna üzerinden geçen 100 milyar metreküplük sistemin yerine geçebilecekti. Yamal 2 ne oldu? Olamadı. Polonya elinin güçlendiğini hissederek Ruslardan aldığı doğalgazda hem fiyat hem de miktar indirimi istedi. Aynı problem Belaruslarla da çıktı. Sonuçta Ruslar Yamal 2'yi askıya aldılar. Bunun yapılamamasının bir diğer nedeni de Rusların paralarının olmamasıdır. Aşağı yukarı 400 milyar dolar petrolde, 300 milyar dolar doğalgazda yatırım yapmak zorundalar. Eğer by pass edebilseler Ukrayna'ya ciddi anlamda ders vermiş olacaklardı. Çünkü Ukrayna’nın 90'ların sonlarında bize gelenlerden de dahil olmak üzere yılda 2 milyar metreküpe yakın gaz çaldığı iddia ediliyordu. Ukrayna’yı bypass edecek Yamal 2 gündeme gelmeyince Rus’lar nasıl bir yol izledi? Yamal 2 olmayınca Ruslar bir süre Türkmen gazını ödeme sıkıntıları yaşadığı Ukrayna ile Gürcistan’a satarak, bu ülkeleri Türkmenistan’a borçlu hale getirirken, kendi gazını ise Türkmen gazı ile birleştirerek bizim gibi karlı olan Avrupa pazarına satmaya başladı. Avrupa’nın Rusya’nın doğalgazdaki yayılma stratejisine yaklaşımı nedir? Avrupalılar da bu doğalgaz projelerine destek vermek zorundalar. Çünkü Kyoto protokolüne göre AB, karbondioksit gazının 1990'a göre sonradan yeniden belirlenen rakamlarıyla yüzde 8 azaltmak zorunda. Bazı ülkeler arttırabilirler, Fransa, İtalya, Almanya azaltmak zorunda. Ancak Avrupa da UkraynaRusya gerginliği ile tek kaynak olan Rusya’ya bağımlılığın yanlışlığını gördüğü için kaynaklarını çeşitlendirmek zorunda olduğunu biliyor. Bizim Kyoto Protokolü açısından konumumuz ne? Biz buna temkinli yaklaşmalıyız. AB kişi başına 25 ton karbondioksit salarken bizde bu 1.5 tondur. ‘Karbondioksiti azaltacaksın’ dediğinde bu ‘sanayileşmeni yavaşlatacaksın’ demektir. Rusların Ukrayna, Belarus ve Polonya’yı bypass etmek istemelerinde tek görünür neden bu ülkelerin bir kez hat yapıldığı zaman kendilerine karşı çıkmaya başlamaları mıydı? Hayır. O süreçte Rusları rahatsız eden bir başka gelişme daha oldu. Ukrayna ile Polonya bir ortak strateji geliştirmek istediler. Ukrayna içinde Odessa Brodi petrol boru hattı vardı, Brodi’den Baltık’taki Polonya limanı Gdansk'a kadar uzatmak istediler. Böylece Hazar petrolünü Rusya’dan geçirmeden Avrupa'ya gönderecek ve Rusları bypass etmiş olacaklardı. Ruslar bunu yaptırmadı. Ne oldu o hat? Hat Brodi’ye kadar geldi. Gdansk bağlantısı yapılmadı. Onun yerine Ukrayna ‘bu hat boş duracağına tersine çevrilsin’ dedi. Ruslar arada bir bağlantı yaparak, 9 milyon ton Rus petrolünü Brodi’den Odessa’ya basılıp oradan da İstanbul Boğazı’ndan geçirmeyi düşündüler. Ben bu UkraynaRusya gerginliğinden sonra bu hattın yeniden ters çevrileceğini düşünüyorum. Hazar olmazsa, Ortadoğu petrolü Ceyhan Samsun arasında yapılacak bir hatla Samsun’dan Odessa’ya ve oradan da Avrupa'ya aktarılabilecek. Ruslar bu hesapları biliyorlardı. Eski Sovyet ülkelerini cezalandırmak istemelerinin bir nedeni de buydu. Ruslar maliyet konusunda haklı olabilirler mi? Bu gerginliğin doğalgazın maliyeti ile hiçbir ilgisi yok mu? Petrolün piyasada oluşmuş bir fiyatı vardır. Doğalgazın böyle bir piyasası yok. Rusya sadece kendisinin üye olduğu bir OPEC yaratmak istiyor. Hiç gereği yokken 2006'da ülkelerin alacağı fiyatı söylemek için hakikaten piyasayı güdümleyen bir havada hissetmen lazım kendini. Veya o hale gelmiş olman lazım. 20002004 için Avrupa'ya 125 Euro'ya gaz satarken, ‘bundan sonra 260 dolarlardan satacağız’ diyorlar. Rusya AB'nin direkt beklentileriyle oynuyor. Karbondioksit oranlarını indirmek zorunda oldukları için Rusya’ya bağımlılar. Onun için de Opec, Gazopec veya Gazpec, Dr. Pala; 1968’de Ankara’da doğdu. 1985’de Ankara Atatürk Lisesi’nden, 1989’de ise Gazi Üniversitesi İktisat Bölümü’nden mezun oldu. 199097 yılları arasında Gazi Üniversitesi’nde asistanlık yaptı. Hacettepe Üniversitesi’nden 1992’de yüksek lisans, 2001’de doktora derecesi alan Pala’nın "20. Yüzyılın Şeytan Üçgeni: ABD, petrol, dolar" isimli bir kitabı ile 50’ye yakın makalesi bulunuyor. 1997’de BOTAŞ’a geçen Pala, Eylül 2001 atandığı daire başkanlığı görevini Eylül 2004’den itibaren Strateji ve İş Geliştirme Daire Başkanı olarak sürdürüyor. “ “ Rusya’nın yüzü batıya dönüktür, Çin ile işbirliği gerçekçi değil… Avrupa Rusya’ya bağımlı, kaynaklarını çeşitlendirmek zorunda. Rusların amacı Avrupa doğalgaz piyasasını ele geçirmek. Mavi Akım’ın önemi bu.