Katalog

sonucudıır. Dolayısıyla, bu somıv. yaııı gcrck liökhcri'iıı lelsefe Tarıhi. tuTcksc ptncl olurak tclsefetarıhı. nc M Batrmnyaplıgı yolculugun bir flekYarT (8» hıvımiııdc. nc ıle "tarihsidîk komplek%r iluık'Nİyle adlandtnlamaz. Hcr şcydcn ünırc, felset'etarıhı Mairnıtıiarihi dc£ıldır;çünkü fclscfcmn pioblcmalik »Itını "ııiilli" ve M kullurvr olan ıııa ccsarciini gösdagın da eklenrncsı jiLTcktipinı hclirtr;ık loplıiîiı tarihi ile. bir insan ctkinlıgı mcliyım. Ru larklılık. muın fclsefc iaolan "fclsefc larihi^nın dcvamlılık dcrkcn olu^lurmasarmali hırbırindcn farkhdır. nİK'iligının iııiuıiıtııul.ı gönilcbilir. dı£i M o/ne". ncdin llb> Ovsu. aıdıvklık tcrimı M bi/c ail adamları. ncdcvlcl kük" .iiılcinıııuhın bagıınsı/ olarak. suyüncikilcrı. ııc ycTemtl sorunlardan blrl rt'klılıgi dilegetınr. nerallcr. ncdc fîlttl;cİKcfi iintrupol(»ji ilc hflmanî/ınbir/oflardır Kani'ın Aydınlanma kavnımıylii ilgili bıı^iin binndcn farklı ^cylcrılır Röncsuııs'ııı so/ıini'u'ttifi.ashnyaşanan icıticl sorunlardan hirı. aydında 1 ^ . yıi/yıldıt lanma düşunccMiun gcncllıklc hir K\Î\ gelirdiJŞi bir ka\raın nkuak hümanı/m, insaııın mcrke/ılıgınc \ur^u yapar. anKarl Marv'ın koncınc, örncgın v\ydınlanma {,'agr'na, cak, buradakı insan kavramı. bıridcali, nu nesııvsı cdındı^ı orada da bclli hir İclscl'ı akıına. o/cllikbir lasarımı dilc jietirır. I liimant/ın. eva/ncnınncgaiıf "halc akilcılıgın hır türüne, örncf in I'ranrcni ııısan k»\nımı K'indcn okur. llülınin ncligıdir. l)osr/ akıkılıgına ındirgcneTck algılanmamuni/min lcmsil ctlif i insan kavramı, layısıyla. aydınlanüiııda uriaya vıkmakladır. (14) Bugüıı örncgin c/ılcn ve yoksul kesııidcı ın bimanmsıyasaiyıtrubuzı kı^ilcr aydınlanmayı bu indirgcmc rcylcrindcn arıııdırılmı^. aydııılık îginnıu. st'î/ koııusu ü/cnndcn savunurkcn. ha/ılan da aydeki htr ıdcal insandır. l;elsefi nnlropi>"«/ne"nin bu nc ılınlamnaya hu indırgcmc ü/cnndcn lojinın clc aldıpı ınsan ısc daha cie kc(•alıriıuldcn po/inr clc>rırilcr ^clirıııcklc. haiia saldırmakhalc gclırılnıcsı. tadır. < >ysa. hcr ^cyılcn oncc, Aydınlan mıgc hürünmü.N bir ıns:ıııdır. Felsefi aniropolojinin olu^lıırdugu hu ardışıklıgı dnnüşiüriilmesi vc ma I)ı»ncnıı ılc aydınlanma düşünccsi Nicnlai HartıııannTakiyellin Mendcğı^lırilıncsı ıııanbirbırındcn farklı şeylcnlir. Daha îmcmeü^uğlıılcıaııııa Ktıvııraıli /iiKİri ilc Aydınlanma cı ilc. bu ınancın lısı, aydınlanmanın cpıstcninlnjik ıdragöslcımck olanakhdır. ya^ındjft sürccc btrkurtulıif kı ılc tınlolojik ıdraki arasındâki larkvurgu yapar. Hu ba iır. Ayılınlannm. jjimdiyc kadar, cpistckınutan. aydınlanCumluıriyei dömolti|ik olarak, onıda da gcnclliklc akılInsan Mr varlık alanıdır' ıııa ka\ramı. dcvneıniıulc Tîîritiyeılc cılık ilc ıdrak cdılc gchru$iır. (15) Bu Immanuel Kant aklı savundu. nmci nldugu gervcklcşiınlcn felbcskımdan. Belül (, oluksökcn ilc ScvTakiyclıin Mcngüşo£lu'nun kurdupu sefe clkiııh£inırı ledc, ınsan kntramıRİ iyi'nın, uydmlamua dü^ünccsını bir fclscfı aniropolojı, oninlojık (cmcllcrc mcl ö/clltklcrındcn birinı de "aydınnın sıfasinı ^eni^leimcyı hedcllcyeıı bıı luuııu olarak hcıüınseyen si'r/ kontı.su dayanan bıran(n^polt>jidır. Mengüyi^lanma prubk'ini" olu$iurmaktadır. (9) lasanmı dıle getinr. Bu nedcnlc. aydınfclsefccilmlcn tarklt la^urak ayrıldıklalu'na çörc insan bir varlık .ılanıdır. Bu Bıırada M |iroblcın" icıiıııinı ikı aulamlaııma ıdealı. sadcec fclsefccılcrin dcnm söylcmck olanakhdır. foiuksökcn \arhk alanı. ona gorc. insamıı lxi!janlada kullatulıgınu hcliıunclıyıııi; birıncıjtil. aynı /amanda İelscvc lyî, aydınlanma dün vc fcnomcnlcrindcıı olu^ur. Tcknik, si. aydııılannıa olgıısııyla ıl^ilı: dıgeri fecı tilmayan ama. ken ı ^ünccsim. .ıkık'ilığııı sunaı. cdcbıyau cf ıiim, valüsına. c(h*w, isc aytlınlanmu kaunnıiykı ilpili. Aydısmı loplıımunıın gcli ' yanında cmpıri/min dcvlct. din. ınüzık gihi clkiıılikler insadınlanma kavrumınin nc oldugu. Türk yiminden sorunılu tuiaıı gciirdigi hilgilerin ışıydııılannıa nın ha^arılanm olu$!tırıır. Mengüşopfelsefecılennm aydınlunmadan nc anlaaydınların da tutumlarını gıııda clc almakta. salu'nıııı, insan lcnomcnlcri derkcn kasidcali, saılece dıkları ve gcncl olaıak aydınlaııma dübclirlemiştir. Bu bağ « dccc cpislcmık bir sotcllıgı; ins;ıııin. hılcn. aktif nlaıı, kıyı felscfecilcrin dcgiL şunccsındcn nc anla$ıldıgı soruları balamda. St r\erTanilli ile run olarak dcpil. aynı meilcn duyan ve tavır Uıkınaıu oncedcn kımından avdınlanma kavnımı da soIsmel Zvki Kyüpogaynı /amanda /amanda ontık bir sogörcn. önccdcn tayiıı tfdcıı. tstcycn ve lu'nuıı isımlcrı amlabirun olarak da görmckhür olan. kcndisini bir ücye hasrcdcn, rımludur. felscfcci olmayan lır. icdirlcı. Aydınlanma scvcn. cgiıilen vc cğilen, ideleştiren. laAydınlanmanın nc olduguna ilişkin ama. kcndisini sorıınu, daha çok sıyarihı olan, sanat vc leknigı yaraian. lopcn ifüçlü faıiıuı. ku^kuMi/. "*Aydınlantoplumunun sal bir sorun nhırak clc luınsad vc disharmomk olan. çalı^an vc ma ^ağı** dıye anılan 18. yü/yıla, oraMudMnlk gclişimindcn sorumlu alınnıı^tır üysa, lyi vc bıopsi^ık bıı \uılıkulmasıdır. Bu fcııtv da da Imnıanuel Kant'a ait Şftylc taC^uıksökcn. aydınlanıncnlcr. ona görc. "ya dil ısibi onun nımlamıştı Kant. aydııılanınapruMemitutan aydınların da ma problemmi anlro|H>varlık yapısında tcııırlini bulan ve ni: tutumlarını M Hilmi Zlya Ülken, lojik açıdan clc almakonun ılirvkt bir ba^ariNi olmayan feAydınlanma, insanın kendi suçu [Vlacit Gökberk, Brdia belirlemitftir. (adırlar. nunıcnlerılir, yahul da onun doğruilc düşmîiş olduftu bir ensin olmaıua Akar»u.llüsw>in Batudan dogruya ulaıı başarıları \t*ya ondurumundan kurtulınaudır. Bu crhan C'umhuriyet donclarııı neliceleridir*1 (17) Bu lcnomcngln olmayış durumu isejBtanın kenantropoloH mındc» Maydınlanma düşfincvifal" saler. McngÜ!jt)ğhrna göre. ınsan ın "vardi aklını bir başkaunıu kılavuzluftuvunan akademıkfclscfecilerinbaşında lık farllarını" oluşturur. l>lc. insanın na başvurmaktuın kuUanamayıyıdır. güriilmekledir. ( I I ) Hu ICINCICCÎICTIII varlık $anlanndan. yanı insanba^anCumhuriyct döncmmdc ardışıklık Ifte bu ersin olmayifa insaa kendi suaydınlanma ilc ilgili dö^üncclcrinc baları ile insanın fenomcnlerinden hareoluşiuran cn güçlü fclsefc etkınlıgı. f u il« düjmitştür: bunun ncdenini de kıldıgında. bunlann, yukanda si'v.ü cdi kuşkusu/ tclscfı Linlrupolojidir (insan kcl edcn bir anlropoloji. oniolojik teaklın kvndisindv df JU, fakat aklını len aydınlanma egilıminden bıraz tarkfelscfcsi). Bıırada. başkasının kılavudufiu vv yardımı olmellcre dayanan bir lı düşündükleri dikkatı çckmckicdir Du gclcnck tcrimı yerimaksı/ın kullanmak kararlılıgıııı ve aniropolojidır. Oyfdshcfccilerın sozünü cıtıgi daha çok, nc anlışıklık teritniyflırkliligiui gösteremeyen insanda xa, insan ilc ilgili dik bir öngercklilikiir; drneğin fclsefc ctni özcllikle kullanger iconlcr. insanı. aramalıdır. 'Saperc aude! (Bilmek \c kiniiginin olanagı ıçin bir pcrckli koşuldı^ımı bclirimcliruhbedenikîleminlanımak yarekliliğini gSstrr!) Aklıdur. Aydınlanma. korumnası gcrckcn yim. (îelenck kav< dcn, hiyolojik vc nı keııdın kullanmak ceunelini göstcr' birşeydir. lia$ka hır dcyiflc, aydınlanraını. bilindıgı gıbı, psıkolujik yetenekfü/u iındf Aydınlanma*uıa parolaıı ma. henü/ gcrvekle$ıirilmemiş olanı baplantilı bir sîlreç lcrdcn vcya **gciıtw gcrçckle^tırme müıradelcsindcn çok, olarak lelsetc cıkıııgıbi melafizik kavgcrvcklcşıirilmis olanı koruınak, kuligini işarel cdcbileramlardan harckclAydınlanmanın tlynal yorurmı nımlaMinnak anlaınma gelmekicdir. cek bir lenm olmalc clc almaktadırlur. Yapılan.Cıımhunyciın tcmcl ilkclcrı ılc sından öııcc, küllüKuçuradi'yc görc. Alatürkdevnmlcrinın fclsefc ılc tcınclrcl vc loplıımsal Aydınlsınıuaprohlcını. IK yü/yıldan Icııdinlıııcsıdir. (12) Hcdia Akarsıı'nun içenkli lutumların bcru fclscn bir prublcm uimasının öteantropulojisinden fe Tfirk«e Ftlıefe Tcrimlrri Sö/lüfeü' dcvamhlığını dılc sinde, hlo/olun pratik kaygiMnı dilc ilk ögrenilccek fvyadlı çalı^ması, bu ha^lamın en güçlü getırmcsı nlvusüngctinr. Ru pratik kaygı. fclsefc elkinlilerden hiri, biluisiel örncgıdir. (13) ıle. "biz" kavramı ğınin. sadiTc cğıtilmi$ scvkinlcr ivi bir olan birantropolohukıınuulan ayniliBu ncdcnlc. sıi/ koıuisiı l'clscfccilcrin ctkinlikdcgil. aynı /amanda buuin lopjifiörfifü ilc bir ingc vurgu yapar. Bu problem tidıııdıklcn aydııılunma idcsı luma yönelik bir etkinlik olınası gcrek* san tasarımı ara4 nedcnlc» örnepin bir felscfc Ucgil. daha çok bir tutıımdıır; lılığmc ilişkin Norumlulupunu dile gesındaki Tarktır/ **fclsefc Kclcncğibir öngcrvklîlik luiumtıdur litı tuium lirır. Aslında. hıı kaygı. anııkvagda ol( H te mi/ ıladcM. kfîkmayan. ama, annkvaft felsefesiıulcn 18. bir öM^crcklilikıiı. vünkıı önicgın lia* Buııuııla bırlikic. k leri bizc" ait olaıı iı'da (»ria^ag karanlı^ı |!cri gclcbilir dcyüzyılu kudar gclcn sürt\tc olu^an, Türkiyc ilcki felsefe M M bir feUefe" anlaniıgildin ama Türkıyc tlc Aydınlanmanın **fcls€fect' dü|flnme" ılc halk aractkınlıgınin dcnnM ııı da ıvcrchilmcklckuruınlarındaıı ÎKIÜII vcrılırsv **|geç kalsındakı onlolojlk kopti}tı" kapalına, lc^ıncMndc rol oydir. vcya bu anlam nıışlık" gth gclcbilir birlc^nrmc. ı»nadüiı kaldımıu >oruınlunayan dijicr felseiedii kastcdılcbılıncklu^una ılışkın iclscl'ı ^ırışımı clılc ışetiYukandakı isiuıtcrc. farklılıDını hci'ileıdcıı ha/ıları da rır Çünkü. Kani "lurndi aklını kulİaıılirtmcklc birlikte Arslan kaynartedir. Bır"bi/"ola Maddeciliğin kurucusu Karl Manc «unlardır: Ner ı r * A • CUMHURİY E T FCLSEFE BAYfA 5