Katalog

r H A P İ S T E K İ Y A Z A R L A R ÇEKOSLOVAK OYUN YAZARI VACLAV HAVEL Kendi hapiste, oyunları sürgünde Son yirmi yıimın beş yıtını siyasal suçlamalar sonucu hapiste geçiren ünlü yazar, şu sıralar ylne tutuklu. Havel'in oyunlan Çekoslovakya'da sahnelenemiyor, ama fngiltere, Fransa, ABD gibi üikelerde oynanıyor. Çeviren: CELAL ÜSTER Vaclav Havsı, günumüz Çekoslovak tlyatrosunun yatnızca kendi ülkesmde değil, Batı ülkelehnde de en tanınmtş yazarı. Havet'in bu ününde. kuşkusuz, Çekoslovakya'daki yönetime karşı yıllardır sürdürdüğü muhalefetln de payı var. 77 Bildirgesl'ne imza atan aydınların oluşturduğu toptutuğun etkın üyelerinden biri olan Havel. ülkesinde insan hakları doğrultusunda savaşım veriyor. Son yirmi y> tının beş yıtını siyasal suçlamalar sonucu hapiste geçiren ünlü yazar, şu sıralar yine tutuklu. 1968'de Sovyet işgalini protesto etmek amacıyla kendini yakan ünlverslte öğrencisi Jan PalachVn anısına düzenlermn bir mitinge katıldtğt gemkçesiyle geçen ocak ayında tutuktanan Havel seklz ay hapis cezasına çarptırıldı. Havel'in oyunlan Çekoslovakya'da sahnelenemiyor, ama Ingiltere, Fransa. ABD gibi üikelerde oynanıyor. Yazann ilk kez 1985'te Vlyana'da sahnelenmiş olan Baştan Çıkamna adlı oyunu da şu günlerde New Ybrk'taki Public Theatre tarafından sahneleniyor Havel. geçen ağustos aymda Prag'da, Doğu Avrupa edeblyatıyla yakmdan flgilenen serbest yazar Marta Mestrovlç'/rt sorulannı yanıtladı, oyunlarının yasaklanması, günümüz Çekoslovak tiyatrosu, Çekoslovakya'daki "rnuhaliflerin" durumu, Sovyetler Birliğl'ndeki açıklık ve yeniden yapılanma hareketinln Çekoslovakya'daki etklleri, yurtseverllk ve hapislik uzerine göröslerini dlle geUrdl Havel'in Mestroviçfle söyleşisinin Intemational Herald Trlbune' da yayımlanan bir bölümünü aktarıyoruz, MESTROVIC Insanın yazdığı oyunlan sahnede gömmemesi son derece yAdırıcı olmalı. Slzin oyun yazariığıntz üzerinde bunun nasıl bir etkisi oldu? HAVEL Kendi ülkesinde, ustelik yirmi yıldır yasaklarımı> bir oyun ya/arı düşünün. Oyunlan yurldışıııda cejiıli ülkderde oynanıyor, ama kendİM gidip bu joyuntarı seyredemiyor. Tabii ki berbaı bir 'durum. Üstelik, yapııları yasaklanmiü bir ozan ya da romancmm durumundan birçok yöndcn dahu köiü bir durum. Çünku yazılıp sayfalarda kaimı; bir oyun yarım kalnıii bir uyundur. Oyun ancak sahııeye vıktıgı zaınan lunıamlanır, kcndisî olıır. Bunu kendi dencyimlcriııılc çok iyi biliyorum, çıinkü yıllardır böylc bir durumla karşı karjıyayım. Ucıı ve birçok yurttaşım oyunlan bircr mcttn ularak okuyoruz yalnı/ca ya da cn la/la bir leyptcn tlinliyoruz. Eğcr bir oyun yalnızca okıınarak yajanılabilscydi tiyaıronuiı bir aıılamı kalmazdı. Oyunlan gidip kitabevlerindeıı satın alınak yeterü olurdu. Yonetimin, gerçek degişiklikler geiirme konusunda isteksi/ olu$u hiç de ncdensiz dcğil. Hcr $cyden öncc, bu tilr degifiklikler yonclicilcrin varlığını (chlikeye düşüreccktir. Bu yönciim, Sovyet mudaltalesinden sonra rcformlara karşı bir yonctim olarak i^başına geiirildi. Bunlar bir aıılamcla BrejııovcidtrkT. üa/ı olaııaklar tamsalar, pctıcereyi biraz aralasaiar, biraz dalıa ö/.gurliık verseler, son 20 yıldır olujiurdukları kiınliği bir anda zayıllaimış olacakiar, kendi ikıidarlarının alıını nymu} olacakiar. Utc bu yüzden, sflyledileri lai'lar bir oyun, "pcrestroykn" ve "giasnost" yapar gibi görunuıc oyunu. MESTROVİC Çekoslovakya'daki poIftlk muhaliflerln bugünku durumundan söz eder misiniz? HAVEL Her şeyden önce, şu "muhallf" lafmdan hiç hazzetmediğimia soyfcmek jsicrinı. liaiılı pa/etccilerin lafı bu. "Mııhulif" so/cü^unu birçok nedenden ötürü scvmiyoruz. Bir kere, bu i;i özel bir meslckmi; gibi gösıcriyor; sanki i>çiler var, ya/arlar var, bir dc muhaliflcr var. Doğru değil bu. Bizim hcpimkin bircr mesleği vnr, ama bircr yurua$ olurak mUcadete veriyoru/, bunun nedeıı özcl bir adı olsun ki? Bu, bir açık toplumda son derece olagan ve dogal kabul cdilcn bir şcy. MESTROVIC Slzce yurtsever" demek daha mı yerinde? kendinizi bir "yurtsever" olarak mı görüyorsunuz? HAVEL »cn bir (,'eko.siovakım. Be ninı stviıninılc olmıış bır şcy dcgil bu, ka dcr. Büluıı Omnııti bu iılkede geçti, bu dil benim dilinı, bıırası bcııim yurdum, Bcn dc herkes gibi burada ya$ıyonım. Yurtsever olmam gcrfkıigini du$t)nmüyorum, çünkü Çekoskıvak olıtıanm Fransız, Ingiliz ya da Avıupalı olnıakıan daha fazla bir }ey olduğunu Jü>üıırnüyorum. Tanrı, nedendir bilinmc/, bcnim (,'ckoslnvak oltnamı istemi^. Bcnim scvinıin degil ki. Atnu bunu kabul cdiynrum ve ülkcm için bir $eyler yapmaya çalı^ıyorum, çünkü burada ya»ıvoruııı. MESTROVIC Uzun sure hapiste yatmamz hayata bakışıntzı, gldotek edebl yaklasımınızı değlştirdi mi? HAVE.L Mapis yattıktan sonra diınya görüşılmiln, düfUııcı'Icrimiıt. tuııııınımuıı deği;tiğini sannııyoıum. Ama lıapishaııeııin ruhsal dıırumum üzurindc kuşkusuz ba/ı etkileri oldu. Hu çok karmaşık bir sorun. Sanırım, dosdanrrt ya da karım bu soruyu benvlcn daha iyi yanıılarlar. Içimde bir yerlcrde bîr $eyîn değiştiğini sanıyorunı, ama tam olarak neyin degisriğini bilıniyorum. Ama hapiste yaımam yapıtlarımı, dU^üncclcrimi ve tutumumu değiştirmedi. U Efl Olga llfl Vaclav Havel 1979da Ölen babasının canazeslndB eşi Oiga ile bırlikle. Ama yıllardır bu duruma alı$tı|ımı da söylemem gerekir. Çünkü eninde sonunda hvr şcyc ah^ıyor iıısan. Ben dc artik büyle bir durum yoknııı^ gibi oyunlarıın burada Uikcmdc oynanabiliyormuş gibi yaztyorum. Ne var ki uyunun sahne için ya?ılması, yalmzca bir dramatik bicim sortınu defiil. Üaha derin bir yönü var bu işin. Tiyıtıro mplumsal, dQ$ünüi;l ve kUltürel yıırdcına bağlı fl/cl bir biçjrndir. Bir oyun belirli bir durumdan yola çıkılarak bclirli bir durum için, belirli bir scyircı için yazılır. Şiındi bonim bir oyunu sanki kendi yurııa^Ianrn <>tyredcceklermi$ gibi, burada salıııdcııebilirmi^ gibi yazdığimt, sonra da gcrçcktcn sahndcncccği başka bir Ulkcyc göndcrmck lorunda kaldığımı ve kimlerc niçin sahnclcndiğini bilmedigiıni, o insanlara ne it'adc elliğini bilnıcdiğimi duşünttn. O zaman durum iyice içinden (ikılmaz oluyor. Diyeccğim, bcııiın oyunlarımın gcrçck bir yurdu yok. Sık bik ya da arada iırada sahndcnen, kimi zaman ba^anlı, kimi zaman o kadar ba$arılı olmayaıı bir biçimde oynanan bir çe$il oria molı olup vjk"ıyorlar. Ama yabancı yapımlar. bir oyunun o gerçek yurdunun ycrini hiçbir zaman tutamaz. Bir oyun, yinc birçok nedcnden ötürü, gerçek yurduna bir şiir ya da romandan daha yakından bağlıdır. MESTROVIC Pekl, kendi oyunlannızm sahnehnişinl seyredememenln üsteslnden nasıl geliyoraunuz? HAVEL Bazcn dı$ardan bandını yolluyorlar, videodan ücyrctmc olanağı buluyorum. Tabii bu tiyarronun yerini tuimuyor, ama yine de seyrcdebilmif olmak çok üncmli, üsıelik çok ilginç. Burada oyunlarımı resnıi liyalroların dıjuıda sahnelemc vabaları oldu. Şimdi de bir dosıum oyunlarımı üzgün Çekoslovak vidco filmleri olarak çckmcyc bajladı. Bu, bağımsu bir liyaıroda suhnclcnKkıen daha kolay. MBSTROVIC Bugünlerde Çekoslovakya'da tiyatro ne durumda? HAVEL bu soruyu ktsaca yanıtlamak kolay degtl. Gcnel olarak, ilginç ba/ı liyaırolar. ilginv ba/ı yapımlar var. Ama bunlann hcpsi de rcsmi külıOrün mcrke/ittdc dcğil, sınır ti/gilerindc ycr alıyor. Bunlar, yeıkililer larafından dcsıeklcncn oyunlar tlegil, ho$görUlen, katlanılan oyun lar. MESTRCVtC Son dönemde Sovyetler Birliğl'nde olup bnenlerden dolayt Çekoslovakya'da demokratlkleşmenin yenl beUmierini göruyor muaunuz? HAVEL Hana kalırsa, yoneiicîlerimiz Çekoslovakya'da "yeniden yapılanm»"dan sft/ ediyorlar, ama bunlar dalıa çok lafta kalan açıklaınalar. Ttmclinde, durumu değişıirme dogrultusunda gerçek, ciddi bir niyet yatmıyor. Ç I R Ç I V ! Mayıs 1969