Katalog

Y A Z A R L A R V E S A N S Ü R Çarlık Rusyası'na ait insan suretleri Devrimden sonra yapıtları Sovyetler Birliği'nde yasaklanan Leonid Andreyev, şimdi tekrar keşfediliyor. Günümüzde Batı ve Doğuda tantnmayan Andreyev, Maksim Gorki'nin Hgisini çekmiş, bir süre onun yakm çevresinde bulunmuştu. Andreyev, yazarlığınm yanı sıra coşkulu bir fotoğrafçıydı da. Derleyen: KAYAHAN GÜVEN evrim öneesi Rusyası'nın önemli yazarlarından Leonid Andreyev gUnUmıl/dc Batı ve Dngu'da tanınmıyor. Maksim Gorfci'nin öncmsediği vc bir süre yakın çevresinde bulundurduğu yazgr coşkulu bir fotoğrafvıydı da. Devrimden kaçan Aııdreyev'in çckıigi rctıkli monochrome foıogıaflar gunuınüzde su ustUne çıklı ve bir ulbuınde yayırıılaııdı. (Fin rusıİMber Dichlcr uııd scinc Welt, Dic unbekannten I'hotus des Leonid AndrejewBetser Verly«: llir Kus Ya/.an veDünyası. l.eonıd Andreyev'in Uilinmeycn FotoğraflarıBetser Yaymevi). Leonid Andreyev I87|'de Moskova"ya bağlı kııcıik bir kenı olan Orel'de doftdu. 18 yajnıda babu.unı kaybeden yazar, acışını "Ilkbuhar" aclh öyküsünde dile gciirir, Üyküde, ya/iırın ytı^aıııın anjamını eziyeı çekerek vuıguladıgı gozlcnir ya bu o düncm Rusyası'nın kü\ük selriılerinin monotonlugunda çırpınan, arııa diğcr yandan yaşama bıvimlcrini kOkündcn degiştirmck istcyen genvliğin oriak paydasıdır adeıa. Tckdu/clik o döncm "küçtlk ycr" gcnç ınsanıni dipsomanik bir i(kiciliğe iKijii gibi, çocuksu maccracılık gösterileri dc az görtinen "ıe7.ahür"lerden değildir. Sözgelimi, dolu labaneayla dola^an gcnv kendini vurup vtırmama konusuııda karursızdı veya ırcn göııiııdtıgündc kendini raylara buakanlar da vardır. Ijlc Andreyev, bu dıınyaya bakış biçimini bcslcycbilccek kiupların ardına di)$cr. Schupcnhaui'r vc Nietıscheukur. öztüketi^in havariliğıni U.sılcnnıeye kurur verir: "Insanların lüm dııynrlık alanlanna glrmek i.stijorum; slnir slsrrmlerine, u )irına du)K ) ' ivsudü.sel diınyularma. Kitabımın insunları hir ııyu^lıırura gibi (ildınyo siıruklenır.sini ve sonuçia onlann beni laueilomclcriııi, ncfnt elmelcrini istiyorum." Ya/arda gorblen söt konusu bakı$ at,iii. yuşiimımn »ununa kadar sürmüj vc yapıilannın birvoğuııun "laytmol l f ' i olmufiur. Peıcrsburg'da hukuk egitimi gOren Leonid Andreyev, lS98'tlt bu>arılı bulunan ilk kısa öykOsü "Barj{amo( ve Uanuka''yı yayımtadı. Maksim (iorki'nin dikkatini çekti. Gorki, onu dcvrimci çevreîcrc çekti ve kisisel agırlığını koyarak 1901'dc Andreyev'in toplıı eserlerinin yayımianmasını sağiadı. İiu dönemde Gorki'nin de ctkisiylc topitımuıı kabuk deftiştirmc evresinde, yazarın sorımılııiuğu konusuııda kafa yordu ve oıiaya bir di» oykt) çıktı. Bu ovkulcrinden en basarılısı "vali" oldu. "InwımD Yayamı" udlı ttyairo yapıtıyla içıc vc dıjıa unkndi. Andreyev, başarıyı taitıkıan sonra dınginlcştr gibi olduysa da, kansının 1907'de ölmcsiylc yeniden "yoldan çıktı." Yazar Aleıtander Block onu "baykıran bir Kasuntsea D Kendl arazisi içinde olan Kara Nebir'de uınulsu/luk" olarak lanımlayacaktır. Maksim Gorki isc artık ıncs;ıfcUdir. Andreyev'de "ölüm haslalıftı"nı gördUgunü ileri sürcr, şflylc dcr: "Onun, dibinde çıldın naıaklıgı olan bir uçurumun kenanndaki dar bir yolda naMİ gidip tıeldigini Itdrdüm." Leonid Andreyev yaşlandıkça öyktlleri sığ bir bağlantısı/tığa taplamr. Yarar çareyi dcgi^ik hobîlerle iîgilcnmekte bulmu$tur. Bir sürü hobi yazarın yajanııııa girer ve süraüe t,ıkaı. Andreyev. minıar olur, dcni/cidir, bir bakarsınız. rcssamlık yapmaktadır. Hcr kiınliği oynuınaüi kısa bir zaman diluııi iv'inde gcr^ekk^ir. ama bflyuk bir el'orla u niLslck ycrinc gvtirilmeye çalışılır. l$tc hobilerindcıı biri de fotoğraf olmuştıır. Arkadaşlarından Korney Çukovgkl şöyle bir değcrlendirme yapıyor: "Sankl çok bUyük bir proje almif gibi bînlerce foıoftraf çekti Konuklanna bu SU.VIM/ fotograflnrını K<isterir dururdu." Çukovski, hafif alay knkan bu saptaınasındaıı sonra >ıı değertendir mcyi yaptnakiaıı dıı gcıi duımuyor: "Kimi folograflar uyleiinv |{iiwldi ki, foiogrmf olduftuna inanmak «uvlıı. Fotograflar biiıiinlii bir raüziğin ta kendisiydi." Şimdikrdc bir albıimde yayımlanan renkli monochrome lotograflara bakıldığında meiankoiiyi ayrrmsamak hic de güç Yazar arkadaşlanyla doğum giınu kuilamasında (saflda) değil. Fotojjraflann ncredcysc "hastahkU" bir guzellik filtrcsinden çckildiği dııygusuna kapilıyor insan. Andtcyev, yaşamında sınırlara aldırmadan yaşamı>. O, sınırian aşan ufkuyia, acılarını, neşeleriııi, sarhojluklannı, fanıezilcrini, hayallerini, ölüm korkularını, asklarını yaşamış. Fotogralları bu "haleli ruhiye"den nasıl ctkilcnmesin? Andreyev, fotoğraT karesine onceliklc kendini sokmu$. Sonra e$ierini. Sonra oğııllat ıni <sevgi derecesi fotoğrof savısıııı bclirlcnıi;».) Yaşadıg\ı dogayla birtiktc dogaya aitçesinc evini dort mcvsimde hcp dcği^cn açıtarla gündlU/gccc cekip durmuş... 1917 dcvriminden sonra Ftnlandiya'ya sığınan yazar 48 ysı^ındayken yajama gttrlerini kapamı^. Devrimden sonra yapıiları Sovyetler Birliği'nde yasaklanan ya/iir, ^imdi perestroyka atamcti farikalı Sovyeiier'de ve Baııda ıckrar ke^fediliyor. Foıoğrafiarı yıllar içinde eldcıı cle duliiilıkian sonra Andreyev araşlırmacısı Kii'hard Uavies larafından bulunuyor ve yayııntanıyur: Çuklan yitip giimis masalımsı bir ya$umoykusünun dokUmanlan ya da 1917 onccsi ihtiyar Çarlık Rusyası'na aiı insan suretleri. İnsan söylemcden duramıyor: "Sen nelere kadlrsin fotoğrar?" D Yazann ikinci karısı. Ç E I Ç E V I 19