Katalog

EYLÜL 2000. SAYI756 ILK EPHEMERACI... Ephemera koleksiyonculuğunun geçmişi 17. yüzyıl Ingiltere'sine kadar uzanır. 16331703 tarihleri arasında yaşayan Samuel Pepys, bilinen en eski ephemeristtir. Amiral sekreteri olan ve ünlü bir günlük yazan olan Pepys'in koleksiyonunda kaıtvizitler, etiketler, halk türküleri ve sokak edebiyatından örnekler yer alır. Jean Carving tarafından 1688 tarihinde yapılan portresi, 1980'lerin ortasından bu yana Ephemera Derneği'nin amblemi olarak kullanılıyor. Aynca derneğin 1980'de onun adına yaptırdığı altın madalya Ephemera çalışmalarına katkıda bulunan kişilere veriliyor.^ rist en görkemli objeden en küçük ve gözden çıkanlmış parçaya kadar her türlü cisimle aynı ölçüde ilgilenir. Aynca ephemeristlerin bu cisimleri alım satımdan çok değiş tokuş yoluyla elde etmeleri tercih edilir. Ephemeristler, koleksiyonlannı genellikle kategoriler (biletler, sertifıkalar, kartvizitler vb.) ya da temalar (spor, hava yoluyla yolculuk, tıp, suç, moda vb.) üzerine kurarlar. lsterkategori istertema üzerine kurulsun, asıl amaç, parçalan bir araya getirerek tarihsel evrimi yakalamaktır: Modanın değişen yüzü, restoran menülerinin değişimi gibi. EPHEMERA DERNEGI Ingittere, Kanada ve Avustralya'dan sonra dördüncü Ephemera Derneği 1996 ytlında Istanbul'da kuruldu. Günlük yaşamın gelip geçici belgeleri olarak tanımlanan ephemera kâğıt arkeolojisi olarak da tanımlanıyor. Malzemesi ise kitap, pul ve paranın dışındaki her çeşit kağıt. Kitap kapaklan, kutular, sigara paketleri vb de ephemera malzemesi sayılıyor. Türkiye'de ephemeraya ilgi, kıymetli kâğıtlan toplamakla değil, toptan imha ile başladı. Bu eylemden en bilineni 1930'lu yıllarda gerçekleşti. Sultanahmet'teki kadastro dairesinin arkasında bulunan evrak hazinesinde ne var ne yok her şey okkası üç kuruştan satıldı. Talipleri Bulgarlar, Vatikan ve Alman Ziraat Enstitüsü idi. Yere düşenler de çöpçüler tarafından toplandı. Sonunda işin farkına varıldı. Bulgarlardan evraklar geri istendi. Onlar da birkaç çuval kırpıntıyı geri gönderdiler. Bu arada Bulgaristan llimler Akademisi'ne bağlı bir tarih enstitüsü kurmuşlardı. Olayın tanığı olan tarihçi Ibrahim Hakkı Konyah'nın Ismet Paşa'ya çektiği telgraf da fazla işe yaramadı. Ephemerayı yok etme alışkanlığı sürüp gitti. Gündelik yaşamın belgelerinin SEKA'ya kâğıt hamuru olarak gönderilmesinden vazgeçilmedi. CHP arşivinin 12 Eylül'ün ardından SEKA'yı boylaması belki de tarihin en büyük ephemera katliamlarından biriydi. Türkiye'de bugünkü anlamda ilk ephemera hareketini başlatan Herman Boyacıoğlu oldu. 1961 'e dek filateli ile ilgilenen Boyacıoğlu daha sonra kartpostal biriktirmeye başladı. Bugün Türkiye'de yaygın olarak yapılan koleksiyonun başında kartpostal, fotoğraf, fatura, fotokart, hisse senedi ve tahvil geliyor. (Ephemera Derneği ile ilişki kurmak isteyenler için adres: Şafak Sok 4/2 Nişantaşı, Istanbul) ^ Müzeyegiriş Dünyanın en önemli müzelerindenbiri tarafından ciddiye alınan ilk ephemerist ise Jefferson Burdick'tir. Okul yıllannda sigara kâğıtlan, sakız paketleri, kahve ve benzeri paket etiketlerini toplayarak koleksiyonculuğa başlayan ve zamanla koleksiyonuna ilanlan, kartvizitleri, kartpostallan, oyun kâğıtlannı, tebrik kartlannı, afişleri, ödül belgelerini, takvimleri, etiketleri, nota sayfalannı ve kâğıt paralan dahil etti. Ancak zamanla sağlığı bozuldu ve New York'ta bulunan Metropolitan Museum of Art'mBaskı Bölümümüdürü A. HyattMayor'a giderek koleksiyonunun bu müze tarafından kabul edilmesini istedi. Burdick'in koleksiyonu Metropolitan Museum ofArt'ın Baskı Bölümü'nde sergilenen en geniş basıh ephemera koleksiyonu. Koleksiyonu müzede sergilenen bir başka ephemerist de ünlü bir mobilya tasanmcısı ve imalatçısı olan Sir Ambrose Heal oldu. 18721959 yıllan arasında yaşayan bu ephemerist, büyük bir kartvizit koleksiyoncusuydu. Ügilendiği diğerkonular ise kaligrafi ve mağaza işaret tabelalanydı. Sir Ambrose' un British Museum'da sergilenen eşsiz koleksiyonu halk türküleri, sokak edebiyatı, şarkılar, şiirler, nota sayfalan, operapartitürleri ve genel olarak müzik ephemeralanndan oluşur. 18.ve 19.yüzyılaaittngilizve Amerikan ephemeralan Metropolitan Museum of Art'ta sergileniyor. Ephemeralan kabul etmeye bir zamanlar hazır olan dünyanın en büyük müzelerinde oda, zaman, yardımvekaynaklarkısıtlı. Bu yüzden de ephemeristler için haberler gün geçtikçe kötüye gidiyor.^ laktan çok daha az bir zaman ahr. Gelmiş geçmiş en eski el yazması epheıeraMÖ300yılınaaitbirpapirüstür. tngil;re'de bulunan MS 100 yılına ait Roma >evri' nden kalma ephemeralar arasında ise ıvaş kayıtlanndan inşaat faturalanna, ayakabı imalatçılarının notlanndan doğumgünü avetiyelerine ve biraskerin ailesine yazdığı lektuba kadar pek çok belge yer alır. Dünyanın en büyük ve en ünlükoleksiyou ise Bodleian Kütüphanesi'nde bulunan ohn Johnson' ın koleksiyonudur. Johnson o amarüarkoleksiyonuylailgili olarak, "günik hayata ait basılmış şeyler... en geniş boradan küçük bir kartvizite, taç giyme töreni avetiyesinden, birkaç kuruşa satılan sokak debiyatına kadar herşey" diyor. Ephemeanın tanımıyla ilgili olarak da "Bir tanım apmak çok zor. Ancak kitap dışında basılnış ve kullanıldıktan sonra çöpe atılacak her ey diyebiliriz. Bir başka deyişle, biz bir müe ya da kütüphanenin kendilerine hediye dilse bile kabul etmeyeceği her şey i toplu'oruz" şeklinde konuşuyordu. Ancak o zanandan bu yana değışiklikler oldu: Bugün ütüphane ve müzeler ephemera kabul ediorlar. Kasım 1975 tarihli ilk Ephemerist gazeteinde Ephemera Derneği terimin sınırlannı ızdi: Ephemera kısa süreli kullanım için iretilmiş basıh veya el yazması belgeleri :apsar. Gazetede bu sınırlama içinde bilet, >roşür, kırtasiye, etiket ve benzeri pek çok ;isme yer verilir ve üniforma düğmeleri gibi ıe basıh, ne el yazması, ne kâğıt ne de kısa iüreli kullanım için yapılmış olan cisimler lışandabırakılır. Ancak 1980'lerdevehatta 1990'lardabile ;phemerayı kesin hatlany la tanımlama zoruğudevameder. Karşılaşılan bir başka sorun da birbirinden ılakasız ephemera yığınının arşiv yapılması (onusudur. Aynca yazılı belgelerin risale mi /oksa kitap mı olduğu hakkında belirsizlikierle karşılaşıhr. Günümüzde 32 sayfaya kaiar olanlarrisale,bu sayfa sayısmı geçenler de kitap olarak tanımlanıyor. Fes kutuları üzerinden bir etiket örneği. Ephemeracılann yeni alanı fotokartlar... Ephemeristler Ephemeristlerin hepsi ephemera koleksiyoncusu değildir. Bazılan materyallerin varlıklannı ve değerlerini fark ederek başkalanna tavsiye ederler. Bazılan enstitülerin ve bireylerin koleksiyonlannı araştırma amacıyla kullanırlar. Bazılan da ephemera ticaretiyle uğraşan ve konularında oldukça bilgili olankimselerdir. Tipik bir ephemerist için çok zengin ve nüfuzlubir işadamı tanımı yapmak yanlış olur. Koleksiyon yaptığı objeler değerliyse ne ala; ancak onun için önemli olan kazanç değil, ephemeranın kendisidir. Gerçek bir epheme 20. yüzyıl başlarından bir kartpostal Mekân Istanbul / Çubuklu.