Katalog

r CUMHURİYFT DERGİ Harry Partch daha çocukluğunda çok farklı kültürlerinmüzikleriyletanıs.tı. Arizona Kızılderılılcrının nağmelerı, Meksıkalı göçmenlerın şarkıları, annesının söyledığı HıristiyanılahılerıveC'ıncenınnıler... Genç Harry bir süre Güney Kalıfornıya Üniversitesi'nde piyano ve armoni eğitimı gördü; fakat öğrctmenlerıni olgun bulmadığınıılensürerekaynldı.Birşcydenkcsınlıkle emindı: Konser salonlarını, bu salonlarda çalınan müzıği, bu salonlardakı dınley ıcıyı sevmiyordu ve hiç sevmeyecekti. San Francisco'da.ÇinMahallesi'ndekiMandarinTiyatrosu'ndaköklübirgeleneğikcijfetti. Bu tıyatronun ızleyicısı Los Angeles Senfonı Orkestrasi 'nın dinleyıcısınden çok farklıydı. Akşam başlayan gösteriler gecenin çok geç saatlerine kadar sürüyor, bu süre içinde izleyicilcrçıkıyor,sonraycnidcnsalonaginyorlardı. Bazılan ısc yemeklenni salonda yıyorlardı.Salondacevızvefındıkkırıyorlar, birbirleriy'le hızlı hızlı ve yüksek sesle konuşuyorlar, bonra dönüp yeniden oyunu ızlıyorlardı. Ve,bütünbunlarolurkenoyunkesintisız devam cdıyordu. Reddettiği müzik mirası Batı klasık müziğinin mirasını reddeden Partch, müzığın kaynaklarını ınsanın doğayla kurduğu denn bağlarda arıyordu. Gcçıncbilmek için düzeltmenlık yapıyor, sessiz filmlerin gösterildiği sinema salonlarında piyanoçalıyordu. Boşzamanlarında isemüzik teorisı üzerine bulabildiği hcr şcy i okuyordu. "Bıroktavdaönikitonbulunmasının mantıksal bır açıklaması var mıdır'' Onıkı tonzorunlulukmudur?" Partch aklını kurcalayanbuborularınyanıtlarınıHelmholtz'un 1885'teyayınlanmı§"Se.sDuyusunaDair" adlı ıncclcmcsindcbuldu. Helmholtz,köklerı Mısırlı rahiplere, Pythagoras'a uzanan müzık teorısi ve doğal bılımlcr arasındaki bağlantıyı yeniden kuruyor, onikı eşıt ölçü düzeninin mümkün olan tek sistem olmadığını,azsayıdatondanoluştuğuiçinçalgılan akort ctmedc kolaylık sağladığı ve salt bu pratik ncdcnle kabul edildiğini ıleri sürüyordu Partch yerleşık tcrmınolo)inın yerıne "oranların dılı"nı benımsedı. Yedı aralıktan oluşan ve A'dan G 'ye, alfabenın ılk yedı harfiyle temsil edilen ve aradaki ton boşluklarını doldurabilmek için beş tonlu bir altsistemle takvıyc cdilcn Batı muziğının gclcneksel, dıyatonık ıskalasına kar^ı çıkarak bunun yerıne kırküç ton ıçerengenış bırmıkrotonal sistem yarattı. Partch, Batı 'da son üçyüz y ıldan beri soyut müziğin cgcmenlik kurınu^ olduğuna; oysa, insanoğlunun çok daha eskiden çok daha zengin bır müzık yaratmış olduğuna dıkkat çekti. Bu, ınsan sesinin epık nağmelennın, s,iirvedansınkaynaştığıbedensel(corporal) müzikti. Antik Yunan'dan Çin'e, Hindistan'danArabistan'a,bütünköklükültürlerın müzığıydi bu. Partch'ın bir diğer anahtar kavramı monofonı ıse.müzıkal malzemcnın ınsan kulağının ışırme yeteneğıne bütün seslerivearalıklanalgılayabilmepotansiyelıne göre örgütlenmes i ni i fade etmesiydi. birkuramcı vetuhafçalgılarmucidı. etmişler. Harry Partch'ın çocukluğu Arizona'da, Partch düşüncelerini geliştirirken Viyana Partch' ı n anne ve babası Çin 'de U7un y 1 lar 1 çölün kıyısındakı Benson adlı küçük birkaOkulu'nun, Batı müziğindc"tonalitcninçömisyoner olarak yasamışlar.Boxerısyanları sabadageçti. Vahşı Batf nınsongünleriydi; küsü" olarak adlandırılan bunalım karşısınpatlak verdiğinde Amerika'ya dönmek zorunda kalmışlar. Fakat, baba Virgıl Partch bu ama y ine de yörede Kızıldenlılere, kovboy da yürüttüğü yeni lıkçı çabalardan, çözüm gilara ve maden arayıcılarına rastlanıyordu rişimlennden ve özellıklc de Schönbcrg'ın ülkenın kültürünü tanıyınca, ınsanlarına yaSoğuk kı^gecclerinin kuytu saatlerinde çölü atonal çalışmalarından haberdar değıldı kınlaşınca"ınançbunalımi"geçirmışveorageçerck dağların arasındaki demiryolunda Partch ve Schönberg birbırlcrinden habersiz dan bir tanntanımaz olarak dönmüş. Anne kaybolan trenlerın düdük scsleri küçük çoolsalarda, farklı perspektiflerden yola çıkaJennıe Partch ise yaşamının sonunakadardıcuğun ruhundaki yalnızlık duygusunu daderak Batı müzığinin bunalımınabenzertanınınebağlıkalmıs,. rinlestiriyordu. Bu yalnızlık duygusu onu hıç larkoydular Çünkü,herıkısinegöredeonıVirgıl vc Jennıe Partch çifti Amerika'ya bırakmadı. Yıllars.onra,yalnızlığınnasılbir ki ses düzeni yalnızca bır akort sıstemı dcğı 1Kuzey Kalıfornıya'ya, Oakland'a ycrley duygu olduğu sorulduğunda, "Yalnızhğa ço di; gerektiğinde müzıkal düşüncenin özüne mışler. Küçükoğullan Harry buradadünyacukluğumdaalıştım.Tekbaşımaoynamak, vcyaratıcılığınönünesınırlamalarkoymada yagclmi^. Fakat üçyılsonra, anneyetüberkendı dünyamı yaratmak zorundaydım. Aribaşvurulankavramsalbiraraçtı. küloz tanısı koyan doktorların tavsiyesıne zona'nın çölünde oyun oynayacak arkadasHarry Partch'ın ya^amöykusunüyazmış uyarak, ıklım ko^ulları onun sağlığı açısınlar bulmak kolay değıldir" dıyecektı. olan BobGılmore,onun müzıkal gelencklcdan çok daha elvenşlı olan Arizona'ya göç Gerçek bir ikon kırıcı HALİLTURHANLI M arry Partch çağımız müzığinin en özgiin yaratıcılanndan bınydı Gerçek*birıkonkıncı. Kültürel bır yasaçiğneyici. Kuraltanımayan, disipline uymayan, uzlaşmayayanaşmayan gerçek bıröncü. Kültürel kurumların dışında, topl umun kıy ısında yaşamayı, sanatta vc hayatta serüvencı olmayı seçmiş mitık bır karakter. György Ligeti'denLouHarrison'açoksayıdaçağdaşbesteciyı, DavidTudor'dan PhilıpGlass'abırçokavantgardistveminimalisti, Laıırie Anderson 'dan Tom Waı ts' e dencycilerı, cazcıları ve hatta bazı pop ıkonlarını etkilemiş olağanüstü bir besteci, benzersız