Katalog

3EKİM 19W. SAYI706 17 sinden farksız HUAC önünde sorguya çeken senatörün'fazlailcrigitmesi', ABDordusu generallerinidekomünistliklesuçlamasıyla oldu. Bunun ardından ifade vermeye çağırdığı ordu mensubunu sorgulaması T V 'den yayımlanınca, McCarthy'yi bütün toplum tanıdı. Hiçbirkanıtı olmadığı haldedehşet vcrici suçlamalarda bulunan, demagoji yapan ve üstüngelmek için hcrşeyimubahgörenbir adamdı (Webster's International Encyclopedia99CDROM'u, McCarthy maddesi). Senatörler, Arahk 1954'te McCarthy'yi kınadı veeleştirdi.Butarihten sonra hiçbiretkisive yetkisikalmadı. 1957'dealkolizmbağlantılı birhastalıktanöldü. Ellen Schrecker, bazı bölümlerinin internette sunulduğu kitabında (The Age Of Mcarthyism: A Brief History With Documents. (Boston: St. Martin's Press, 1994), bu cadı avının Amerikan sağının sola karşı yürüttüğü bir iktidar mücadelesi olduğunu belirtiyor. Amerikan sağı, bu şekilde muhalefeti czerek sanayinin, özelliklede silah endüstrisinin karşılaşabileceği tüm cnge İleri kaldırdı. Üstelik, biregemenlikpolitikası olarak, antikomünizm kılığındaki bu sindirme taktiğini başka ülkeleredeihraç etti. HUAC'ın sonunda sinema endüstrisine de saldırmasının nedeni, sansasyon yaratmak ve ünlü kişilerin sırtından propagandayapmaktı. John VVayne, 1940'larda kariyerinin en parlak döncmini yaşadı ve daha sonra 1979'daki ölümüne kadar genellikle vasat yapımlarda rol aldı. Sağcı hayranlârı tersini söylese de, birkaç film dışında, hiçbirzaman 1940'lann düzeyini yakalayamadı. Bu, biraz da onun tercıhıydı. McCarthy dönemi 1950'lerin ikinci yansında kapanmıştı, ama NVayne bunu kabul etmedi ve komünistler, siyahlar veKızılderililerlemücadelesini ölümüne dek sürdürdü. Bunun anlamı.kendini böylesifilmlerinkahramanı olarak görmek istemesiydi.Oysaizleyicinin.çcşitlidinscl ve etnik gruplann boykotuna karşı çok duyarlı olan ABD sinema endüstrisi çoktan tarihe karışan Makkartizmden korkmuyordu. NVayne, 1968 'de Vietnam Savaşı 'nabu gözlc bakan"Yeşil Bereliler"(Green Berets)filmine Hol lywood 'da para verecek yapımcı bulamadı ve kendi olanaklarıy la çekmek zorunda kaldı. 1960'da y ine gerici temalarını işlediği "The Alamo" (1960) filmine yapımcı bulamamış, kendi parasınıortayakoymuşve zararetmışti. ra (AngloSakson olmayan herkese) karşı nefret doludur.ölübir Kızılderilinin gözlerineateşeder. Kızılderililerinkaçırdığıyeğenini yıllar süren aramalardan sonra, genç bir kadın olarak bulduğunda, öldürmek ister. Çünkü, yeğeninin artık bir Kızılderil i olduğunu düşünmektedir.. Ethan, filmin sonunda, çöle doğru tck başına çekip gidiyor. Belki de uygardünyada kendi nc birycrolmadığınıanladığiiçin... VVayne kcndine rağmen, istemediği bir şekilde de olsa, sinema tarihinde yer edinmeyi başardı. O asıl her şeyini ortaya koyarak gerçekleştirdiği "Big Jim McLain" (1952, Hawaii'de komünist avına çıkan FBI ajanı rolünde), "Alamo" (1950, Amerikan değerleri uğruna can vermekten çekinmeyen efsaneleşmiş öncü Davy Crockett rolünde) veya Vietnam Savaşfnda ABD'ninnc kadar haklı olduğunukanıtlamayaçalışan gülünç "YeWayne... Irkçt görüşleri kariyerini lekeledi. şilBerclilcr" (1968) gibi filmlerleanılmak isterdi herhalde. VVayne, 1976'a Don Siegel'in yönettiği biçimde irdeleyen film "Çöl Aslam" (The "Silahşor" (The Shootist) filminde, kendisi Searches, 1956) oldu. John Ford,enbaşanlı gibi kanserden yavaş yavaş ölcn yaşlı bir si. westerni olan bu filmde ırkçılığın, düşmanlahşoru oynadı. Bu son sinema çalışmasıydı. lığın, hoşgörüsüzlüğün ve kendisi gibi düFilmde, ölmek üzere olan yaşlı silahşora herşünmeyenlere nefret beslemenin yıkıcı sonuçlannı ele aldı. Amerikan iç savaşındaye kes kötü davranıyor. Rol gereği değil de, sanki John VVayne'etavırkoyar gibi. Nede olsa nilen Güneylilerin safında çarpışan Ethan (John VVayne), Kızılderililere, Meksikalıla geçmiş kolay unutulmuyordu...^ 1926 'da çektiği "Three Bad Men" (Üç Kötü Adam) filminden sonra, bu türde başka bir çalışma yapmamıştı. "Posta Arabası", o zamana dek hiç tanınmayan VVayne'i bir anda yıldız yaptı. Ford başka bir western daha çekmeseydibile, sadece "Posta Arabası" ile Amerikan sinemasında gelişen bu türün başlıca yaratıcılanndan biri sayılırdı. Hareketli sahnelerde Yakima Canutt' un dublör çal ışmasının büyük bir çekicilik kazandırdığı hcyccanlı öykü kumarbaz, banker, fahişe, şerif, kovboy, Kızılderililer, silah, at ve salon gibi western ikonlanylasüslüydü. John Wayne'in burada oynadığı gözüpek kovboy, bir Amerikan çiflçisiydi. Pcrdcdcki imajının bu filmic oluşmaya başladığını söylemekyanlışolmaz. Kızılderililcrlcsavaşan, kardcşlerini öldüren birhayduttan intikamını alan ve bir yandan da bir fahişeyle aile kurmayaçalışan Ringo Kid, daha sonra bir klişeye dönüştü ve yüzlerce filmde işlendi. Wayneertesi yıl, 1940'ta, Raoul Walsh'ın yönetiminde oynadığı "Yağma Günleri" (Dark Command)filmindedebenzerbirkarakteri oynadı. Yine haydutlarla savaştı ve yine bir ailekurmakiçinçabaladı. 1940'lardave 1950'lerdekidavranışlanna bundan sonra rol aldığı' Kanun ve Düzen' ve aile, öncü Amerikalılann yerleşme öyküsünü anlatan vvesternlerin iki önemli değeri ve nıotifi olarak her /aman karşımıza çıktı. Haydutları tepeleyen kovboy, şerif veyaaskeröykünün sonundabirkadinı eldeetmeye hak kazanıyordu. Eskı dünyadan gelen göçmen, aile kurarak yerleşik düzenegqciyordu. "Posta Arabası", böyle bir klişe yaratmıştı, ama John Ford yönettiği tüm westernlerde bu yerleşme sürccine dikkatle yaklaştı, klişelereitibaretmedi ve Amerikan milliyctçiliğinden uzak durdu. Onun "Gazap Üzümleri" (Grapes of Wrath, 1940) vc "Tütün Yolu" (Tobacco Road, 1941) gibi sosyal klasiklerin yaratıcısı olduğunu da unutmayalım. Öyle görünüyor ki John VVayne, Ford'un filmlerinde aldığı rolleri hiç anlamadı, üstünde düşünmedi veya sadece para kazanmak ve ününü sürdürmek için kabul etti. O rolleri iyı anlasaydıefsaneylegerçeğibirbirine karıştırmaz. 2. Dünya Savaşı ertesinde başlayan soğuk savaş histerisinin ve Makkartizm (McCarthyism) paranoyasının Amerikan sinemasındaki önde gelen işbirlikçilerindenbiri olmazdı. Filmlerinde kovaladığı hayali Kızıldcrililcri ve haydutlan 1940 ve 1950'Ierin Amerika'sında hayali komünistlerc, kızıl tehlikeyc vb. dönüştürmezdi. l938'dekurulanHUAC(ABDAleyhtarı FaalıyctlcrK.omitesi)öncülüğündesermaye sınıfı, sağcı kesim, FBI, yerel ve ulusal polis, özel dedektiflik şirketleri vemedyanınoluşturduğu büyük 'antikomünist' şebekenin gerçekte ney i amaçladığı ve nelere mal olduğubugün çok iyi biliniyor. "San Kurdeleli Kız" (She Wore a Yellmv Ribbon) Kahramanın Sonu... Wayne,kendisine'Dük'(Duke)lakabını takan yakın arkadaşı John Ford'un 14 filmindcrol aldı. Bunlardan 'süvari üçlemesi' diyc anılan "Kan Kalesi" (Fort Apache, 1948), "San Kurdeleli Kız"(SheWorea YellovvRibbon, 1949)ve"KahramanSüvariler" (Horse Soldiers, 1959) filmlerinde farklı karakterlerde subayları oynadı. "San Kurdeleli Kız"da canlandırdığı yüzbaşı Nathan, Kızılderililerlebarışaönem veren insancıl bir adamdı. "Kahraman Süvariler"de ise, savaşa ve topluma bakışı yavaş yavaş değişen katı bir albay rolündeydi. l948'deHowardHawks'ın"K.anhNehir" (RedRiver)filminde, insafsızbirsığıryetiştiricisini oynadı. Oysa,GaryCooperburolü gen çevırmişti. VVayne'in neden kabul ettiği, daha filmin başlangıç sahnelerinden anlaşılıyor. Tom Dunson (VVayne), Teksas'ta bir araziyc cl koyarken şöyle diyor: "Görülen hcryervearkasıbenım."Osıradaikı Mcksikalı atlı gelip, arazınin Meksıkalı birtoprak ağasına ait olduğunu açıklıyor. Tom silahını çekip, adamlardan birini vuruyor ve diğerine de şu tcmbihte bulunarak gönderiyor: "Söyle o Meksikalf ya, artık bu toprakların yenı birsahibivar." John VVayne'in inandığı değerleri esaslı Oeleneğl olan bir düşmanlık... John Wayne'in izlediği çizgiyedönmeden önce, o y 1 lara kısa da olsa bir bakmak gere1 kiyor. Yukarıdasözünüettiğimiz büyük şebeke, 2. Dünya Savaşı'ndan sonra, hayali bir iç düşman yaratmıştı. Iddialarına göre, ABD'dekikomünistlcrülkeningüvcnliği ve refahı karşısında ciddi bir tchlike oluşturmaktaydı.()rdudan,sanayiden,polıtikadan uzaklaştırılmalarızorunluydu. Böylece.eldehiçbırkanıtolmadaninsanlarsuçlanmaya, işinden edilmeye, hapse atılmaya başlandı. Tam bircadı avı yaşanıyordu. Gösterinin baş aktörü ise, bu dönemc adını veren aşırı sağeı scnatör J. R. McCarthy (19081957) idi. ABDansiklopedılcrindevckonuylailgili kıtapların hemen hepsinde şöyle bircümle yer alıyor: "Ama McCarthy fazla ileri gitmişti." Kongre ve basının desteğiyle pervasızca herkcsc saldınp, cngizisyon mahkeme "Posta Arabası" (Stagecoach)