Katalog

CUMHURlYET DERGİ Dünyaya bakışı amansız komünist avcısı McCarthy ile aynıydı. Eski dünyadan gelerek yeni dünyayı ele geçiren ve yeryüzünün en güçlü ülkesini kuran öncülerin simgesi olma işlevini yüklenmişti. Ama kaderin bir cilvesi Utah'ta nükleer denemelerin yapıldığı yörede çekilen filmdeki Cengiz Han rolü onun sonu oldu. Bütün ekibin yakalandığı kanser onun da yakasını bırakmadı. Ölümünün 20. yılında John Wayne... Soğuk Savaş'm ırkçı kovboyu... ADEM AYAKTA J ohn VVayne'in bir filminde Cengiz Han'ı oynamışolması bugünkötübir şaka etkisi uyandırıyor. Ancak, "Fatih" (The Conqueror) adlı 1956 tarihlibu film, VVayne'in inandmcılıksorunuyla değil dc, ürpertici bir iddia nedeniyle hatırlanıyor. Film, ABD'nin Utah eyaletinde, nükleer denemelcr yapı lan bir bölgesinde çekilmişti.Cıddikaynaklarda,bclgcsellerde,hatta oyuncunun koyu hayranlan tarafından hazırlanaHbirinternetsitesindebileycrvcrilen iddiaya göre, çekimlerden sonra, başta John VVayne olmak üzere ekibin büyük çoğunluğu kanserc yakalanmıştı. K.anıtlanmamış, ama büyük birolasılıklagcrçcğiyansıtan bir iddia. Bu açıdan bakıldığında, Wayne, Cengiz Han'ı oynamaktan daha bctcrbir üçkâğıda getirilmişsayılir. BaşkabirdeyişlebuAmerikan ikonu, en büyük destekçisi olduğu Soğuk Savaş'akurbangitmişoluyordu... VVayne, bundan 20 y ıl önce, 1979'da mide kanserinden ölmüştü. Iricüssesinerağmenbaleyaparcasınazarif yürüyüşü, ölçülü, ritimli hareketleriyle yeraldığıfilmgörüntülerineaçıkbirtörensellik katan VVayne'in yansıttiğı bu hava, boşuna dcğildi. Çünkü o, eski dünyadan gelerek yeni dünyayı ele geçiren ve yeryüzünün en güçlü ülkesini kuran öncülerin simgesi olma işlevini yüklenmişti. tlk ağızda insanaromantık ve sevimli gelen bir durum. Yiğitçe bir eda, atılgan, gözü pek bir tavır. Ama bütün buedavetavır,çatlaklıkderecesinde bir aşırı sagcılığı ve ırkçılığı gizlemekteydı. Dünyaya bakışı, 1950'lerin amansız komünist avcısı scnatör McCarthy ile aynıydı. VVayne, John Ford'un vvesternlerinde yetcrınce gösteremediğı bu özclliğini başka yapımlardavekendiyönettığıfılmlerdeaçığa vurmaktan kendini alamadı. Böylccc 1940'larda doruk noktasına ulaşan kariyerinikendieliylelekeledivebiranlamdadasonacrdirdi. la üniversiteye devam ederkcn, yaz aylannda Hollywood'da set işçisi olarak çalışıyordu. Günümüzün en zengin ve güvenilir sınema arşivlerindenlnternetMovieDatabese(lnternet Film Veri Tabanı) sitesinde Ed Stephan imzalı birkısa yaşamöyküsünde, Morrison 'unbuişc Tom Mix'inöncrisi vedesteğiylebaşladıgıbelirtiliyor.TomMix(l8801940) sessizwesternfilmlerininönde gelen yıldızlarındanbiriydi.Genç Morrison sette çalışırken, John Ford ile tanıştıve arkadaşoldu. Ford, daha o yıllarda (1920'ler) tanınmış biryönetmendi. Morrison 1928'den itibaren onun filmlerindefigüran olarak görünmeye başladı. Sincmaansiklopedisi 'TheOxford Film Companion'da (1983), John Ford'un yönetmen Raoul VValsh'tan Morrison'abir başrol vermesini rica ettiği ya^ılı. VValsh (18871981) ismini değiştirmesı şartıyla, "The Big Trail" (1930) filminin başrolünü vermeyi kabul etmiş. Morrison böy lece John VVayne oldu, ama John VVayne'in yıldız olması için daha gitmesı gereken çok yol vardı. "The Big Trail" başan kazanamadı ve VVayne 1939 yılına kadar 70'in üzerinde önemsiz filmde yan rollerleyetinmekzorundakaldı. Buzamanı iyi dcğerlendirdiği anlaşılıyor. GeçenlerdeTRT 2'de gösterilen John VVayne bclgcsclinde (yöneten Jamcs Kent) vurgulandığı gibi, VVayne, bu on yıl içinde oyunculuğunu epeycegeliştirdi.Abartmalı.boljestli sessiz film usulü rol kesmelerden, son derece denetimli, ölçülü, doğal bir oyunculuğa ulaşmak, küçümsenecekbiraşamasayılmasagerek. Posta arabauyla gelen ün... 1939'da, o /.aman 32 yaşında olan John VVayne'in beklediği an nihayetgelmişti. Yakın arkadaşı John Ford "Posta Ardbası" (Stagecoach) filmindeki Ringo Kid rolünü ona verdi. Film UtahColorado bölgesinde, daha sonra vvestern filmlerinin değişmez mekânına dönüşecek olan Monumcnt Valley 'de çekildi. Ford'un asıl adı Sean Aloysius O'Feeney idi. Set işçisi ve oyuncu olarak girdiği sinemada sessiz film dönemini, sesli filmc geçiş ve sesli filmin ilk önemli örneklerinin verilme sürecini yaşamış ve "Şafak Devriyesi" (The Lost Patrol, 1924), "Muhbir" (The Informer, 1935) vb. gibi yapımlarla Hollywood'da seçkinleşmişti. Sessiz film döneminde birçok vvestern yönetmiş, ancak Morrlson'dan Wayne'e 1907 doğumlu Marıon Michael Morrison' un John VVayne 'e dönüşmesi hiç dc kolay olmadı. Morrison, yetcnckli bir Amerikan futbol u oy uncusuydu ama, bazı kay naklardayazıldığınıntersine,yıldızfilandeğildi. Komünistlere ve zencilere kurşıydt. FUmlerinde şerif, gerçek yaşamda ise asker kaçağıydu 19251927 y ılları arasında futbol bursuy