Katalog

CUMHURlYET DERGİ NİHAT TAYDAŞ Ç ek yazarı Jaroslav Haşek, dünyanıı ünlü mizahçılanndan biri. 1883't< Prag'dadoğdu... Gençyaşmdasiya sete atıldı, gerici düzene karşı koydı ve politikacı madrabazlarla çatıştı. Avustur yaMacarjstan Imparatorluğu'nun baskisını ve Katolik kilisesinin rezaletlerine kalemiy lebaşkaldırdı. Birinci Dünya Savaşı'na katılan Haşek savaşçı devletlerin kimler adına kan döktük lerini anlamış olarak yurduna döndü... He men bir iş aradı kendine ve çok güç koşullaı altındayaşadı. Jaroslav Haşek, yapıtlannda, halka kutsa diye tanıtılmış boş kavramlann içyüzüni açıkladı... Gerici düzenin bütün gülünçlük lerini açıkça gösterdi. En önemli yapıtı, tüm dünyadillerine ça bucakçevrilen "Arslan Asker Şvayk"tı. Bı eserdeki Şvayk, dünya mizahının en keskir çizgili tiplerinden biri oldu. Jaroslav Haşek'in ilkin broşürlerbiçimin de bastırdığı bu roman, çok ilgi gördü... Ha şek, Arslan Asker Şvayk'ın üçüncü cildin hazırlarken 1923yılındaöldü. Şvayk'ın filme çekildiğini biliyoruz... Al man tiyatro kuramcısı, yazan ve şairi Bertol Brecht, Arslan Asker Şvayk'ı, tiyatro ku ramcısı yurttaşı Envin Piscator'la birliktt 1927'de sahneye uyarlamıştı. Bu uyarlamayı Piscator sahneye koymuştu. Brecht, Şvayk tipini, Türkçe'de "Şvayk Hitler'e Karşı' adıyla ya da "Şvayk 2. Dünya Savaşı'nda' adıyla bilinen (1941 1944 arasındaçalıştığı oyunundaişlemişti. Arslan Asker Şvayk'ın oyun türünde ya zılmış olanını, Türkçe'ye iki kişi çevirdi.. Biri Selâhattin Hilâv, (Izlem Yayınları, Istanbul 1963) diğeri Samih Tiryakioğlu'ydu (VarlıkYayınlan.lstanbul 1971.) Şvayk ve Şvaykçılık üstüne Türkçe'de "Donkişotluk" ya da "Donkişotluk yapmak" kalıplarında söylenegeler bir dey im var... Donkişotluk, bir tür saynlık (hastalık). Bu saynlığayakalananlar, olaylan ve olgulan gerçek boyutlannın içindc kavrayamazlar. Dünyaya uçsuz bucaksız bir düş penceresinden bakarlar. Bu yüzden gerçeklerinkarşısındahepyenilgiyeuğrarlar... Ycnilgilerinindeyanılgılannındaaynmınavaramazlar. Bunların üzerinde durup düşünmezler. Akılları bulanıktır, saplantılannııı çıkmazındadırlar. Olaylara ve olgulara, bilimsel verilerin aydınlığında değil, kişiscl tutkulannınkörkaranlığındayaklaşmakistcrlcr. Bu ncdenle, yenilgiyle karşılaşıp gülünçdurumadüşcrler. Çek dilinde de bizdeki "Donkişotluk" deyimine benzeyen, "Şvaykçılık" ya da "Şvayklık yapmak" biçimindedeyimlcner) söyleyiş var. Şvaykçılığı, Çek yazarı Joscf Jedlicka (19271990), şöyle anlatmış: "Şvayk olgusu hiç de basit bir olgu değildir. Şvayk'ı birey olarak kimse sevmez. Kim.se bcncı I vc kcndindcn hoşnut karşı kahramana (antiheros) saygı duymaz. Çekler, adını anmaktan hoşlansalar bi le, ona hayran değildirler. Davranışlan hiçbirşekildebirörnck oluşturmaz. Vc ne yazık ki, kendimi/e acı vermc tutkusu içinde, 'ruhu'muz üzerine kötücül veacımasızbirşcysöylcmekistersek,'biz bir Şvayklarhalkıyız'diye belirtiriz. Ve işte tam da bu noktada her şey karmaVklaşır çünkü böy le bir söz, gerçekte, yarı maskelibirtatmin, iyi niyctlibirhoşnutluk duygusunu da içerir. Ş vay kçı dünya görüşüne bi7, gönül rı?asıy la sahip çıkıyor, kendimizi onun saçma (absurdc) yorumlan ıle tam bir dayanışma içindc hıssediyoruz. (...) Şvayk tipi, edcbiyat tarihi açısındaı>ilginç birdurumolusjturur. Şvayk, örncğin Donki Çekler'in Keloğlan'ı Haşek'in "Arslan Asker Şvayk" adlı romanı "Şvayk" diye bir karakter yaratmıştı. Her dönemde var olan bir karakterdi Şvayk, kurnaz ve hırslı. Tıpkı Keloğlan gibi...