Katalog

15 civannda değerli el yazması kitaplar, Kuran'larvemanüskrileryeralıyor. Bunlann arasındaen eski eserlerden bin olan 9. yüzyıla aitbir Kuran'la, 1320 yılına tarihlendirilen ünlü filozofvetıpbilimcisilbn'iRüşd'ün bir manüskrisiveünlüfilozoftbn'iHaldun'un yazmış olduğu Mukkadimc adh eser var. Karaviyin Camisi 'nden çıkınca kendimizi içi kapkaranlıkbirekmek fınnınm önünde buluyoruz. Taşocaktançıkankıvılcımlann ışığı altında, isten kararmış fırıncının yüzünü ve fırından kürekle çektiği ckmekleri fotoğraflamakdabambaşkabirzevk.Suklardaki bütün mahallelerde eksik olmayan dört önemli şey: Cami, hamam, okul ve ekrnek fınnı... Fezkenri, Hazreti Muhammed'inkizı Fatma ile damadı Ali 'nin soyundan gelen îdris Bin Abdullah tarafından kurulmuş. 786 yılındaMekkeyakınlarındaAbbasiler'ekarşı yenilgiye uğrayan Ali 'nin taraflarlan arasında yer alan Idris, Mekke'den batıya doğru y önelmişve bütün Kuzey Afrika'yıkatederek bugünkü Fez'e kadar gelmiş. O devirdc Fez, kervanlann gelip geçtiği, bedevilerin kervanlannı kurduklan bir vaha imiş. Berberiler tdris'e kucak açmışlar ve onu sevip, saymışlar. Çok geçmeden de, Idris eline aldığı bir kazmayıyerevurarak bugünkü sukların Endülüs adi vcrilen mahallesinde ilk Fez kentinin temellenni atmış. Fez Berberi dilinde"kazma"anlamınagelmektc. Idris'inkazması.butarihikentinadıolupçıkıvermiş. Sukların bulunduğu bölge ikı büyük eski mahalledenmeydanageliyor. Bumahalleler, 818 yilında Emeviler tarafından Cordoba'dan kovulan, Müslümanlarla, Tunus'ta Kayruvan'dan gelen Müslümanlar tarafından kurulmuş. Ispanya'dan gelenler Aduat El Andaluz (Endülüs) mahallesine, Tunus'tan gelenler ise Aduat El Karaviyin mahallesine yerleşmışlcr. Ued El Fezadı verilen ve kentin orta yerinden akan dere de bu iki mahallcy i birbirinden ayırıyor. ütelimize dönerken Fez El Cedid semtindeki kraliyet saray ına bitişik Bab Es Seba kapısı bütün görkemiylekarşımızaçıkıyor. Bu kapının Fez tarihi içinde bambaşka bir yeri var. 1437 yılında Faslılara savaş açan PortekizKrahFerdinand,Tancaönlerindeesıralınıp Fez'e getinlmijj, 5 yıl süren bir hapis hayatındansonrada 1443 yılında asılarak,çıplak cesedi bu kapı üzerinde teşhir edilmiş. Faslılarbununladakalmamışlar,kinkustukları Portekiz kralının cesedini tam 29 yıl bir tabutun içinde sergilemeyedevametmışler.. Güneş, batıdaki tepelerin ardında usulca kaybolduktan sonra, bu tarihi kent binbir ışıklı bir ma.sal kentine dönüşüyor. Günün yorgunluğunuJamaiotelininterasındaiçtiğimizbuzgibiportakalsulannıyudumlayarakatıyoruz.^ PAZARIN PENCERESINDEN Ekmekçi'nin ve Pinker'in domuzları SELÇUK EREZ P Fas'tn zeytinleri de oldukça lezzetlL Tarihi dükkânda yufka satun bir esnaf. kağına girip ünlü El Karaviyin Camisi'nin kapısıönünegeliyoruz. Fez'inenbüyükcamisi.I9.yüzyıldaTunus'tangelipbumahalleye yerleşen Karyuvanlılann lideri Muhammcd El Feheri'nin kızı Fatma Hatun tarafından yaptırılmış. 20.000 Idşilik caminin avlusundaki köşk tarzında inşaa edılmiş yapılar Granada'daki Elhamra Sarayı'nın Aslanlı avlusundaki köşkleri hatırlatıyor... Fas'taki bütün ötekı cami lerdc oldugu gibi Karaviyin Camisi'nin kapısı da at nalı şeklindcbırkemerlesüslenıniş. Müslümanolmayanlann kolayca alınmadıkları camiye, Türkiye'den geldiğimizi söyleyerek girip geziyoruz. 14. Yüzyıidaüniversiteolarakkullanılmişbueamininkütüphanesinde 30.000 rof. Steven Pinker, "Massachusetts Institute of Technology" (M.I.T.)nin "Cognitive Neuro Science" Merkezı'nın dırektörüdür. Yapmış olduğu araştırmalar nedeniyle önemli ödüllere layık görülmüş olan bu bılım adamının "Akıl nasıl çalışır?" başhklı bir kitabı yayınlandı. (W.W. Norton and Company, New York, London, 1997) New Yorker dergisinın kitap bölümünde, Oliver Morton, bu eseri, "her türlü ıçgüdusel davrantşı sorgulamakla yetınmediğinı, bunlann nedenlerını de açıkladığını" belirterek tanıtmış. Pinker, matematikçı Alan Turing'in "Beynin bir bılgısayar gibi çalıştiğını" ileri süren teorisi ile Darwln'in nazariyesınden hareket eden John Tooby adh antropolog ve bir psikolog olan Leda Cosmides'in oluşturdukları "Evrimsel psikoloji"den yararlanarak birçok "his, duygu, tutku"yu açıklamaktadır. Kıtabın bir bölümünde çeşitli toplumlarda ve dinlerde geçerli olan bellı gıda maddelerı ile ılgili yasaklar, derinine incelenmiş: "Mesela, Hlndular sığır, Museviler domuz yemezler... Niçin? Niçın Musevilere kabuklu deniz hayvanı ve sütle beraber et yemek yasaklanmıştır? Binlerce yıldır bu yasaklar için gerekçeler aranmış ve tabiî ki bulunmuştur. Bırkaçını "Encyclopedia Judalca"dan aktaralım: olsaydı kutsal kitap "domuz yemeyin!" demez, "az pişmlş domuz yemeyin!" derdi. Pinker, başka araştırıcıların da yemekle, içmekle ilgili yasakların ekolojik ve ekonomik gerekçeleri olduğunu belirttiklerıni hatırlatıp şöyle demektedır: "Yadudiler ve Müslümanlar çöl kavımlerıydıler, domuzlarsa orman hayvanlarıdır. Bunlar ınsanın muhtaç olduğu suyu, meyvelerı sebzelerı tuketıp zarar verirler. Bu dinlerde geçerli bayram ve önemli günlerde yenen hayvanların yani sığırın, koyunun, keçinın tümü çöldeki otları yer ve insanın besısıne ortak olmazlar. Hındıstan'da sığırlar süt verdıkleri, tezek sağladtkları, saban çektıkleri ıçın mübarektırler. Pinker bütün bunları sayıp döktükten sonra soruyor: Yüzyıllarca önce yaşamış çöl Yahudisi için geçerli olan bu kurallar bugün niçin Polonya ve New York'ta yaşayan Fez'in yukınlarındaki vahalardan getirilmi$ hurmalar ahcılarım bekliyor. Isa'dan yüzyıl önce Aristeas şoyle demıştır. "Perhizle ilgilı yasaların amacı ahlakîdir: Kanlı nesneleri yemekten kaçınmak ınsanoğlunda kan dökme konusunda bir korku yaratarak onun şıddete yönelık ıçgüdulerini bastırır." Isaac ben Moses Arama, bu yasakları şöyle yorumlamış: "Bunlar, bedene değil ruha zarar verdıklerınden düşünme gucünü köreltip sapık ve zalim yönelmelere, yaratanın amacıyla çelışen davranışlara Mustafa EkmekçL yol açtıklarından yasaklanmışlardır." Musevilere uygulansın? Maimonides'ın bu yasaklar konusundaki Acaba bu yasaklar, grubu, bir dine mensup düşünceleri şunlardır: "Kutsal kitabın bize olanları belirleyen semboller gibi bırer etnik yasakladığı bütün yiyeceklerin bedenımize belirteç midirler? zararı vardır. Domuzun etı, bu yaratık pis Pinker'e göre, küçük yaşlarda edinilen olduğundan, pıslık yediğinden yemeiçme zevkleri ve nefretlerı, daha ıleri yasaklanmıştır. Barsakların yağı, bunlar yaşlarda da geçerli olduğundan, gruptan ınsanın karnını mahvettiklerınden ve kanı ayrılmak, karşı tarafa katılmak niyetinde soğuttuklarından yenmemelidir... olanları, din değiştirmeye yatkınları Süt içinde pışırılmiş et de insana tıkanıklık frenleyecek bir koşullandırmadır bu hıssi verır. yasaklar... Tanrı, bıze aklı, kısacık ömrümüzde Nahmanldes: "Kutsal kitapta yuzgeç ve derideki pulların bahis konusu edilmelerinin karşımıza çıkan sorunların sadece bir nedenı, bunlara sanip olan balıkların suyun bölümünü irdeleyelim gerisini mesela din yuzeyıne yaklaşabilmelerı ve tatlı sularda da kitaplarında okuduklarımız konusunda bulunmalarıdır. Pulsuz ve yüzgeçsız balıklar düşunmeyelım dıye mı vermiştir? ise ısıdan yoksun dip çamurunda Bu konularda düşünmesı, bu başarılı bılim yaşadıklarından sağlığa zarar verırler." adamını Prof. Pınker'ı cehennemlık mi kılar Pinker'e göre birçok Musevi domuz ya da bu hocanın yazdıklarını okuyan yasağının, bu yaratığın etinde "trichlnosls" mumınler gunah mı işlemiş olurlar? denılen hastalığa yol açan bir parazıtın Bu soruları, bu yasakları derinine incelemış bulunabılmesi nedeniyle konduğuna olan Mustafa Ekmekçi'yi saygı ile anarak inanmaktadır. Oysa bu gerekçe geçerli soruyoruz bız!<4