Katalog

2 PORTRE CUMHURİYET DERGt Başkaldınyı Selanik'te öğrendi. Amerika'da sosyalist fikirlerle tanıştı. Şeriat ve ırkçıhkla savaştı. Kadın haklannı savundu. Babıâli'nin cesur kalemi 26 yıllık gazetecilik yaşamında hep ileriyi gördü. Ama Sabiha Sertel'in Basın Müzesi'nde bir resmi yok! *• 1. sayf adan devam Ana kız, içinde iki karyoladan başka eşya bulunmayan bir odaya taşındılar ve kendilerine yeni biryaşam kurdular. Batıda gelişen bütün fikirharckctlcnncaçıkbirşehirdi Selanik. MeşrutiyethareketininöncüleriNamıkKemal.Ziya Paşa, Şinasi, Ahmet Suavi günün kahramanlanydı.Makedonya'nınkültürveticaretmerkezi olan kentte çok çeşitli etnik ve dini gruplar vardı. Çok canlı hareketli ve neşeli bu liman şehrinde gençler batıya okumaya gidiyor, reform ve devrim fikirlerini öğrenip geri dönüyorlardı. Saraydan uzak, nispi birözgürlük yaşanıyordu.lttihatveTerakki'ninParis'tebasılandergileri elden ele dolaşıyor, Polis baskın yaptı mı yeraltı mahzenleriyle bir mahallcdcn bir mahalleyekaçılıyordu. Sabiha, Rüştiye'ninsonsınıfına geldiğinde Selanik bir barut fıçısıydı. 1905 yılında Selanik'edönen Mustafa Kemal, 3. Orduda tttihat ve Terakki Cemiyeti 'nin gizli bir hücresinde çalışmaya başlamıştı. Sabiha mahallelerindeki fınnın altında gizlice faaliyetgöstercn matbaayabeyannameteksirettirmeyegittiği 1907 yılında henüz 12 yaşındaydı. Yaklaşıkbiryıl sonra, 20 Temmuz 1908'de Selanikliler bütün duvarlarda Abdülhamit'iyerenafişlergöreceklerdi: Yaşasın Vatan, KahrolsunSultan. 23 Temmuz günü bütün Selanik ayaktaydı. Hıncahınç insan dolan Hürriyct Mcydanında hcrkes devrimekatılmayaçağrılıyordu. Birgün sonra dapadişah halkın isteğine uygun olarak meşruti idareyi geri getirdiğini ilan edecekti. tlk gençlik yıllarınıböylesinedevrimcibirortamdayaşayan Sabiha, Namık Kemal'i, Tevfik Fikrct'i, Emil Zola ve Rousseau 'yu doya doy a ok umuştu. Babasının annesine karşı tavrı onu kadın ve aile sorunlarına yöneltmişti. Küçücükkcn evlcnmeyeceğini söylüyordu. Ardından kaçgöç evlenmesinin saçmalığı üzerinde kız arkadaşlanyla tartışmalaryapmaya başladı. Okulda Fransızca da öğrenen Sabiha Nazmi'nin tek derdi daha fazla okuyabilmckti. Yüksck öğrenimin kızlara kapalı olduğu yıllardı. Ama daha fazla eğitim görmenin bir yolu olmalıydı. Sonunda Sabiha Nazmipratik bir çözüm düşündü. Kendisi gibi eğitimine dcvam etmek isteyenkızlarlabirTahsil Cemiyeti kurdular. Her ay bir aidat ödüyorlar, bu parayla da felsefe, hukuk, mantık, sosyoloji vc iktisat konusunda uzman kişilerden dersalıyorlardı. Bu birikimonları çeşitli dergilerleilişkiyegeçmeye ve yazı yazmaya yöneltti. lkinci Meşrutiyet kadınlara da bazı haklar sağlamış, en azından Selanik'te Sabiha'nın da aralanndayeraldığı kızlarkaraçarşaflarını sandıklarına kaldırmıştı.Tülden yaşmağa geçip, yırtmaçlıcteklcrlesokaklardasalınmayabaşlamışlardı. Sabiha, Ittihat ve Terakki'ye kadın üyeler alındığını duymuij, erkeklerle eşit muamcle gördüklerinı dınlemişti. Namık ICemal biryazısındaOsmanlıerkcğinıanlatırken,erkeğin önce dadısının, sonra bacısının, ardından kansının sırtına dayanarak yaşadığını söylüyor Kalemi sert, kendi yumuşakbir kadın du. Sabiha Lise ikinci sınıfa geldiğinde okunıaklayetinmeyipyazı da yazmaya başladı. Yazdıklannı dönemin ilerici dergilerine gönderiyordu. Budergilerden, YunusNadi ve MehmetZekeriya imzalan belleğinde yerediyordu: "Kadın köle hayatı yaşıyor. Peçe ve çarşaf kadını küçültüyor. Toplumsal geleneklerayaklarımızda ağır bir zincir gibidir. Bu geçmişi yıkmak, halkı geçmişin kötü geleneklerinden kurtarmak gerckir." lmza: MchmetZekeriya. Ardından Yeni Felsefe dergısinde şeriata karşı yeni düzcn fikirleri ve kadın sorununun ele alındığı yazıları büyük bir dikkatle izlemeye başladı. Yine aynı imza dikkatini çekiyordu: Mehmet Zekeriya. Tahsil Cemiyetinin çaylı ders saatlcrinden biriydi. Canlı bir tartışma yaşanıyordu. Bu tartışmanın tam orta yerinde Sabiha Nazmi 'nin yaşamınıdcğiştirenilginçbirolayyaşandı.Kızlardan biri Mehmet Zekeriya'nın Sabiha Nazmi imzalıyazılançokbcğcndiğinisöyleyıvermişti. Bukarşılıklıbeğenmebukadarlakalmayacak Sabiha ve Zekeriya'nın yolları 1915 yılında lstanbul'dayenidenbirleşecekti. İstanbul'agöç Selanik'teki özgür günler uzun sürmedi. Balkan savaşı patlamıştı. 1912 yılında Selanik, Yunan ordusu tarafından işgal edildi. Ailenin yansı zaten IstanbuPdaydı. Selanik'in tadı tuzu kalmamıştı. Çaresizgöçedilecekti. Muhacirleri taşıyan vapurabinenlerarasında, Atiye Hanımve Sabiha'nın yanısırababa Nazmi Efendi deyeralıyordu. Istanburdaaileağabeylerinevlerine dağılacaktı. Sabiha göçerken bütün kitaplarını yanındagetirmeyi ihmal etmemişti. Orta boylu,inceyapılı ? karagözlü Sabiha artık 20 yaşında güzel ve fikir sahibi ama ev işi bilmezbirgenç kızdı. Yıllarönce Selanik'te gözkoyduğuyakışıklıveakıllı Mehmet Zekeriya datahsiIinitamamlayıpParis'tendönmüş, Istanbul'ayerleşmişti. Birraslantısonucuiki genç arasında yeniden bir evlilik köprüsü kuruldu. Şehzadebaşı'ndaSuphi Paşakonağında kıyılanimamnikahındaevlenecekçiftinvekilleri olarak dönemin en önde gelen iki ismi, Tevfik Rüştü Aras veTalat Paşahazırbulundu. Sabiha tam istcdigi gibi, begcndiği, sevdıgi ve kendi seçtigi birerkekleevlcnmişti. Babıâli günleri başlıyor M. Zekeriya, daha sonra HürriyetGazetesinikuracakSedatSımaviilcbırlikteDikenadlı bir mizah gazetesi <;ıkanyordu. Cağaloğlu'ndakieve gelen dostlar arasında ÖmerSey Sabiha Sertel en biiyiik basın kavf*asım tkinci Dünya Savaçı yıUannda verdL