Katalog

26MART1995. SAYI470 KENT 11 ması sonucu, 2ü bine varan nüfuslan ile tapınaksız kalan Muscvilcr, diğer yerlerde yaşayan ırktaşlarındanda parasal yardım alarak, Viyana Sinagogu'na benzeyen "Büyük Sinagog"u inşa ctmeye kararverirler; 1906 yılında temeli atılır ve 1907 yılında insanlannı kabul etmeyebaşlar. Fakat Musevilerın Edirne'deki nüfuslan, zamanla özelliklc de Israil Devleti'nin kurulmasından sonratoplumsal, kültürel, dinscl sebeplerden dolayı gittikçc azalarak, bir elin parmaklarını geçmeyecek sayıya kadar düşer. Buna paralel olarak, Büyük Sinagog da kendi payına düşeni alır ve insanlarının Edirne'deki serüvenlerinin bitişi ile birlikte, yalnızlığa gömülür. Bugün çökmüş çatısı, kırılmış kapı, pencereleri, dökülmüş stvaları, parçalanmış, tozlanmış döşemeleri, yanlmışdirekleri,iade edilmiş meleklerine rağmen, o hep kendi havasını saklamiş ve aslayazgısı ilekişiliğini bağdaştırmadan, şehrin nabzında atmaya devam etmektcdir. Tarihsel ve kültürel değerine rağmen, parasal nedenlerden dolayı restore edilip korunamayan, doğanın kucağında beklemeye bırakılan bu yapıya bakıp, ünlü Alman şairi Goethe'yi anmadan edemiyorsunuz. "Doğa şaka yapmaz. O her zaman doğru, her zaman ciddi, her zaman serttir. Her zaman haklı. Yanılgılarvcyanlışlıklarhep insanlardan kaynaklanır." Buşehirde Musevilerhemenhcmcn her şeyleriyle geçmişte kaldılar. Ogünlerin tek delili olan bu yapıya ve bahçesindcki çatıya kadar uzanmış kavağa bakıp, hayatın çelişkilerle dolu olduğunu bir kcz daha anlıyorsunuz. Bu yıkık, dökük, perişan haline rağmen, basında esen kavak yelleri yüzünüze buruk birgülümsemeyayıyor. Nedüşüneceğinizi şaşınyorsunuz. ^ "* 88 yıllık bir geçmiş ve paylaşılmayan bir gelecek... Yaşamın sıradanlığı, tek boyutluluğu içinde ölüp giden eskinin ince, 1 özenli duyarlılığı. Edirne, Kaleiçi semti ve Musevi mahallesi. Erken eskitilmiş bir yapı: Büyük Sinagog ÇİMEN YEŞİLYURT Ş imdi hangi kentte, hangi anılardasınız?.. Eğerdışanda böylesine yoğun bir sis varsa, bütün kentleri birbirine benzetir, aynı duyguların içinedüşersiniz. Bugriyebulanmış renkler, bu ayrıntıdan, gölgeden yoksun görüntüler, sizi düş ile nes nel hayatın kesiştiği yerden, yanm bıraktığınız, reddcttığiniz, unttuğunuz şeylcre sürükler, kcndinizlc hcsaplaşmanın eşiğinc getirip bırakır... Böylesinebirbuluşmadanher defasında yara al ır, biraz daha ezik, bıraz daha yalnız, kırılgan, terk edersinizkendinizi. lştc o anda hangi kenttcyseniz, o kentin arkasokaklan.yaşlılan.yal nızları, fahişeleri, sokak köpekleri, kedileri, yıkılmıs., terk edilmiş yapıları... Sizi kendi yanına çeker, gerçck adına, anlamak adına, ama en çok da kendinizi onarmak adına, bir yolculuğun içıne sürükler. Her kentın ilk göz ağrısı semtleri vardır. Bu semtlerde o kentin; ilk kuruluş zorlukları, yorgunlukları, sevinçlcri, acılan gizlidir. Bu semtler, o kentin hafızası, beyin kıvnmları ve arayışlarımzın yanıtlarıdır. Kaleiçi semti de Edirne için bu konumdadır. Kaleiçi semtindcki sokaklarda siste, beton öbeklerine, ahşaptan yapılmış evlere, çöp tenekelerine, arabalara, insanlara çarpmamaya çalışarak dolaşırken, kaybolduğunuz hissine kapılabilirsiniz. Zaten amacınız da bu değil midir? Yaşamınızda bazı şeyleri kaybettikten sonrabulmadınızmı?Neredeolduğunu bilmediğiniz kendinize ait parçaları,yaş,amdasınanmışhaliyle bulup, yeniden birleştirmek amacıyla.rasgelegirdiğinizsokaklann birinde, siste daha bir olağanüstü görünen yüksek, kubbeli yapısı, dini yapılara özgü çok sayıda küçük pencereleri, sütunlan, desenli sıvaİarı ilediğeryapılardanaynksıbir görüntü sergileyen, simgelerinden Musevilere ait olduğunu anladığınız bir yapı ilekarşılaşırsınız. Büyük Sinagog. Büyük Sinagog 'un içL. Yalnız ve tozlanmış Gcçmişte, birçok uygarlığın gelipanlamını bulduğu, farklı içerikte,farklıkimliklerdeinsanlarınbirlikte yaşadığı bu kentte, camilerin, kiliselerin, sinagogların birarada bulunması hiç de şaşırtıcı değildir. Asıl hayretlcre düşüren şcy, böylesine görkemli bir yapının, böylesine bir yalnızlığa, tozlanmışlığa, unutulmuşjuğa mahkum cdilmesidir. Yılların içındengerıye, 1492 yılına gittiğınızde, Ortaçağ Hıristiyan bağnazlığından. lspanya'dan Tenteli 1906 yıtmda atılmış. kaçarak, Osmanlı'ya sığınan Musevilerin, sonsuz bir hoşgörü ile karşılaştıklanna tanık olursunuz. Musevi ler, Istanbul, Izmir, Selanik, Edirne'ye yerleşerek, kendi kültür ve kurumlarını kurup, geliştirme şansınakavuşurlar. Fakat 1903 yılınagelindiğinde Edirne; ateşle, canlının,maddenin,duygununilişkisini en acı şekilde öğrenir ve Kaleiçi semtinde çıkan yangında birçok mahalle ile birlikte Musevi mahallesi de yanıp, kül yığınına dönüşür. Bu yangında on üç sinagogun yan Kubbeli yapısı, sütunlan ile diğer yapılardan ayrıksı görünüyor sinagog.