Katalog

lannda Bedia Muvahhit'in adı'geçmez. Mustafa Kemal'in ve eşi Latife Hanım'ın şeref konuğu olduklan bu ilk oyunda görev almaz. Vasfl Rıza yanılıyor mu? Vasfi Rıza Zobu'nun O Günden Bu Giinc (1977) adlı anılannın 85.sayfasında, Hissei Şayia'nın tzmir'deki ilk gösterim gecesine ilişkin yazdıklarına bakılırsa, Bedia Muvahhit Hanım bu piyeste rol almış gibi anlatılır: "Davayı kazanmış Müslüman Türk kadını, imtihanını nıuvaffakivetle vermiş ve böyleçe Tiirk sahnesine 'iradei milliye' ile yerleşip sahip olmuştu." lzmir tumesinin üstündcn daha bir yıl gcçmcden, Refık Ahmet Bey ile görüşen Bedia Muvahhit, "tlk roliim t.A. Nuri Bey'in Ceza Kanunu piyesinde Sacide idi" diyerck bu gerçeği açıkça belirlemiştir. Hisse Şayia'nın ilk gösterimi 29 Temmuz 1339 (1923) Pazar günü gerçekleşmiştir. Ağustos 1923 yılında değildir. Bu, gün farkımn kullanımı gereksizdir. Vasfı Bey'in hicrirumi lakvimle miladi lakvim arasında bulunan 13 günlük farkı ekleyerek verdiği bu tarih, hcm kcndi alıntısıyla henı de o günlerin Izmir basınının kullandiğı tarihlerle çelişiyor. Hemen hemen birçok araştıncının dikkat etmediği bir gerçeği burada yinelemekte yarar var: 8 Şubat 1332 (1916) tarihinden geçerli yasayla, 1333 (1917) yılı Şubat'ının 16. günü, 1917 (1333) yılı Mart'ının I. günü sayılarak Rumi ve Miladi tarihlcr arasındaki 13 günlük fark ortadan kaldınlmıştır. Bu ara açıklamadan sonra, Müslüman Türk kadımnın sahne sanatlannda özgürlüğünü resmcn kazanışının açık kanıtı olan gösterilen, Bedia Muvahhit Hanım'ın ilk kez sahneye çıktığı Ceza Kanunu'nun İ/mir'dcki gösterimine geçebiliri/. Hanım adında bir oyuncunun olup olmadığını araştırmak gerekiyor. Ancak, tzmir'e, Ahmed Muvahhit ile Şddi Fikret'in güçbirliğiyle gelen Darülbedayi sanatçılannın kimler olduğunu; hatta bu uzun Izmir turnesi boyunca, kimi roller için, yine aynı günlerde l/mir'de gösteriler yapan Türk Operet Heyeti'nden ve İzmirli amatörlerden yararlandıklarını biliyoruz. Bu kadro içinde Ayşe Hanım adında bir bayan oyuncu yoktur, öyleyse kimdir bu Ayşe Hanım? Bu sorunun yahıtını, reklamla bütünlenen bir tanıtım anlayışı içinde verilen bu duyuruyu, bize açıklayan bir tiyatro eleştirisidir. Türk Sesi gazetesinde, Darülbedayi sanatçılannın 1/mir oyunlannın büyük çoğunluğunu, salt tiyatro sanatına duyduğu sevgi ve inançla tanıtan Mehmed Midhat Bey'in ya/ıları, hem Bedia Muvahhit'in tanıtımına yardımcı olur, hem de dönemin tiyatro arflayışını, beğenisini bizlere gösterir: u Temaşağiranı kahkahadan kahkahaya götürcn bu güzel cscr, kendisine layık olan bir tarzda oynandı. Bilhassa Vedia, Ayşe vc Şehper hanımlarla Şadi, Adil, Nureddin ve Behzad bcğler aldıklan rollcri pck parlak olarak temsil crtiler. Ateştcn Gömlck'in sanatkar Ayşesi, kıyafetindeki zarafet ve mükemmeliyet ile ayrıca temayüz ediyordu." (Mehmed Midhat, "Ce/a Kanunu", Türk Sesi, 2 Ağustos 1339 (1923), Perşembc, s.2). Bu tanıtma yazısmdaki açıklamalar, Bedia Muvahhit'in, Ateşten Gömlek (jlmindeki Ayşe rolüyle, sinema oyuncusu olarak o günlerdeki yaygın ünündcn yararlanmayı düşünen Darülbedayi oyunculannın dahası grubun para işlcrini düzenleyen sanatçının eşi Ahmcd Muvahhit Bey'in verdikleri duyuruyla iki ufak pürüz dışında, lzmir'de, çevre il ve ilçelerde büyük bir ilgi görmüştür. Hatta tzmir'e film çekmek için gelen Ertuğrul Muhsin ile Emin Beliğ'in katılımlanyla, 23 Ağustos perşembe akşamı oynadıkları Reşat Nuri'nin Eski Rüya piyesi, İ/mir seyircisinin en çok ilgı gösterdiği escr olmuştur. Darülbedayi'in Izmır turnesi, ekonomik başarısının yanında, turne sıkıntılannın sonuçlarıyla da tiyatro tarihimizde önemli bir noktadır. Çünkü bu turne sırasında, Şadi Fikret ve ailesi, Darülbedayi Sanatkarlan grubundan aynlaeak, yeni bir kumpanya olarak gösteriler yapa yapa Ankara'ya kadar gidecek ve Ankara'da Milli Sahnc adıyla çalışırkcn Cumhurıyct hiikümctinden destek gören ilk tiyatro topluluğumuz olacak, ancak yönetım beceriksi/liğiyle topluluk duğılucaktır. l/mır'de kalan Ahmcd Muvahhit. Bedia Muvahhit, Mınıı Hanım vc Behzad ile Vasfı'den oluşan grup, Izmir vc çevrcsindeki göstcrilcrlc iş yapmış. Rkim ayı başında, Istanbul'a. sayıca çok küçük bir topluluk olarak dönerlcrkcn İzmir'de ünlenen genç bir Müslümun Türk kadın oyuncuyu, Bedia Muvahhit Hanım'ı da Tiirk tiyatrosuna armağan cdiyorlurdr. • •'Diiıı gece san'at vc saadct gecesi idi. Dün gccc, Bedia Muvalıhil, Şadi h'ikrct gecesi idi. Scki/inci'nin kclimenin tam manasıyla bu iki kahramam yüzlcrce tcmaşagirana pek latif, pek kıymetdar saatlcr yasattılar. Bedia Muvahhit Hanım bizi memnun ve müftchir ctti. Dcncbilir ki şimdiye kadar sahncmize hiçbir kadın onun dün akşam erdiği muvaffakiyete mazhar olamamıştı.1" (Mehmed Midhad, "Seki/inci", Türk Sesi, 8 Ağustos 1339, Çarşamba, s.2). 1993 yılı Mart'ında, İ/mir Kültür ve Sanat Vakfı'nm girişimiyle, Izmir Büyükşehir Belediyesi'nin katkılarıyla, Bedia Muvahhit Hanım'ın ilk kez sahneye çıktığı, izmir Sinema Palas Tiyat'rosu'nun (Tayyare Sincması'nın) olduğu yerde kurulu bulunan Tayyare Apartmanı'na, bu güzel günü anımsatmayı amaçlayan bir plaket konulacağını, aynı apartmanın bulunduğu sokağa da değerli Bedia Muvahhit Hanım'ın adının verileceğini duymuştum. Bugüne değin bu girişimin gerçekleştiğini gösterir somut bir adım atılmadı. Sevgili Bedia Muvahhit Hanım'ın 70. sanat yılının dolduğu bu güzel günde, onu ve onun kişiliğinde bütün Müslüman Türk kadın oyuneularımızı onurlandıracak bu güzel girişimi, İzmir'in hangi yetkilisinin sonuçlandıracağını merakla ve ilgiyle bekliyorum. ^ Seklzlncl'nln kahramam "Othello" oyununda Dndcmona rolUnd*. hedefe ulaştıklannı gösteriyor. Bedia Muvahhit Hanım, lzmir'de, Mustafa Kemal'in hu/urunda, Müslüman I ürk bir kadın oyuncu olarak, hiçbir yasaklama ve engelleme ile karşılaşmadan, Türkçemizi, sahnedcn bizlere duyuran ilk sanatçımız olmuştur. MilliSahne'yedoğru Turne ekonomik anlamda bir başandır. Ardı ardına oynanan oyunlar, bir Ceza Kanunu'nun Saclde'sl Ayşe Hanım "Kordon'da Sinema Palas Tiyatrosu'nda Tcmmuz'un 31. bugünkü salı günü akşam onda hanım vc begefendilere birlikte (tkinci Temsil) / Ceza Kanunu Komedi 3 perde Nakili: t.A.N. Beğ / İstanbul Darülbedayi Sanatkarlan tarafından temsil edilecektir. Tev/iat: Sünbülteberzade Anberi: Muvahhid Beğ, Ali İrfan Arif Örfî: Nureddin Şcfkati, Sebati Efendi: Şadi Fikrct Beg, Kamalı Bekir: Behzad Beğ, Halim Efendi: Vasfi Beğ, Ziver: Fuad Beğ, Leyla: Şehber Hanım, Sacide: Ayşe Hanım (E.S.), Karolin: Mina Hanım, Sadberk: Vedia Hanım,Loksandra: Behire Hanım.n(Türk Sesi Izmir, 31 Temmuz 1339, Salı, s.4) Bu duyuruya bakarak İzmir'e turneye gelen ve Sinema Palas Tiyatrosu'nun (daha sonra Tayyare Sineması olacak) derme çatma sahnesinde oynayan Darülbedayi sanatkarlan arasında Ayşe İzmir'de Bedia Muvahhid Sokağı 1M1I ı MuvahMt »• Ş^ılr TtyalroMi'nun «rlwk unat^rian bir Fotoğraflar OÛKHÂN AKÇURA NIN "BEDİA MUVAHMİTBİR CUMHURİYETSANATÇISr ADU KİTABIHOAN AUNMIŞTtR CUMHURlYET0l«Bl8AÛUSTOS1993SAYim oc ıvA z cÜor '. ? ı o t>. 3 a ". .< v ı 17 er