Katalog

Türk Amerikan pazarlığı Özal hükümeti için ciddi bir sınav Washington, eylül ayında başlayan üsler anlaşması görüşmelerinde işi 4,1lı ılU'l özal hükümetinin dış politikadaki en ciddi sınavlarından biri TürkAmerikan pazarlığı. Washington'da yapılan görüşmelerde, ABD'nin özal hükümetinin ticaret alanındaki beklentilerini şimdilik karşılamayacağı ortaya çıkmıstı. Amerikan tarafmın Türkiye'ye kolaylık sağlanacağını bildirdiği alan, savunma sanayii olmustu. Ancak ABD, yaklasımlannı somut öneriler haline getirmemisti. Iste, Shultz'un Türkiye ziyareti, bu açıdan onemli. Shultz 'un çantasmda gettreceği öneriler TürkAmerikan pazarlığının kaderlnl belirleyecek. SEDAT ERGİN A1NKARA özal hükümetinin "Savunma ve Ekonomik Işbirligi Anlaşması"nı geçen eylül ayında, süresinin dolmasından tam üç ay önce masaya yatırması ile birlikte, TürkAmerikan ilişkileri tarihinin en zorlu pazarlıklanndan biri reşmen açılmış oldu. Aslında masaya yatırılan Üsler Anlaşması" değil, bu anlaşmanın şahsında bir bütün olarak TürkAmerikan ilişkileriydi. özal hükümeti, beş yıllık anlaşmanın sona ermesiyle birlikte, eline Amerikan Yönetimi karşında kullanabileceği güçlü kartların geçmesinden yararlanarak, ABD ile ilişkilerindeki bütün rahatsızlıkları ortaya koymuştu. Ankara'nın rahatsızlıkları nelerdi? Rahatsızlıklarm başında Kongre geliyordu. Her yıl yönetimin yardım tasansını Kongre'ye sunmasıyla birlikte TürkAmerikan ilişkilerinde kronik krizler yaşanmaya başlanıyordu. Kongre, önce Türkiye için talep edilen askeri yardım miktarını kısarak, Yunanistan'a yapılacak yardımlar karşısında 10'a 7 oranını tesis ediyor, bununla da yetinmeyerek yardımlarla Kıbrıs sorununda verilmesi istenen ödünler arasında bağlantı kurup Türkiye üzerinde bir baskı mekanizması oluşturuyordu. Türkiye'ye yardım paketi Kongre'nin dolambaçlı yollarında ilerlerken, Yunan lobisinin müdahalelerine açık hale geliyor, sonuçta aynı senaryo bıktırıcı bir şekilde her yıl tekrarlanıyordu. Son yıllarda Yunan lobisine, Kongre'den Türkiye'yi "soykınm'Ma saçlayan bir karar tasarısını geçirme ye çalışan Ermeni lobisi de eklenmişti. özellikle Ermeni lobisinin Kongre'deki faaliyetleri Ankara'da ciddi rahatsızlık yaratırken, TürkAmerikan ilişkilerini beklenmedik darboğazların eşiğine getirmişti. Ayrıca VVashington'un gözünde Türkiye'nin bulunduğu bolgedeki stratejik önemi ne kadar artarsa artsın, Amerikan yardımlarının düzeyi Türk Silahlı Kuvvetleri'nin acil modernizasyon ihtiyaçlarının karşılanmasında yetersiz kalmaktaydı. Dışişleri Bakanı Vahil Halefoğlu'na göre, 1980 Anlaşmasının dayandığı "denge" uygulamada gözetilmemişti. Türkiye, anlaşmayla üstlendiği yükümlülükleri yerine getirmiş, ancak bu anlaşmayla ortak savunma tesislerini kullanmasına izin verilen ABD, karşılığında yeterli savunma desteği sağlamamıştı. Halefoğlu'na göre bu nedenlerle, 1) Anlaşmadaki dengesizlik giderilmeli, 2) llişkiler yabancı faktörlerin etkisinden kurtarılmalı, 3) 10'a 7 dengesine son verilmeliydi. Türkiye'nin istekleri yalnızca yönetim ve Kongre'ye dönük siyasi beklentiler ve savunma desteğinin artırılması ile sınırlı değildi. Türkiye, müzakere masasına otururken, TurkAmerikan ilişkilerinde geçerli olan "veren ve alan ülke" modelini değiştirmek, ilişkileri yeni bir yapıya oturtmak istemekteydi. Türk diplomatlarının eskiden beri yakındıkları bir konu, TürkAmerikan ilişkilerinin dokusunu "savunma işbirlijjl"nin çizmesiydi. llişkiler, ekonomik işbirliği ve ticaret gibi alanlardâ da zenginleştirilip daha geniş bir zemine oturtulursa, "savunma işbirligi"nin ilişki yapısında "Antlasma" bunalımının ardından Başbaki belirleyici etkisi göreceli olarak azaltılabilirdi. Başbakan Turgut özal'ın "da kan Turgut özal ile Dışişleri Bakanı Vahit Haha çok yardım yerine, daha çok ticaret" slo lefoğlu arasında pazarlıkta izlenecek stratejiye ganının gerisinde yatan da, ilişkilerdeki bu ilişkin önemli farklılıklar başgösterdı. Özal kısır yapının değiştirilmesi düşüncesiydi. yaptığı açıklamalarda ABD ile yürütülecek paOzal hükümeti, bu beklentilerle ABD'nin zarlıkta elde edilmesi tasarlanan siyasal kazakarşısına yönetimin sağlayacağı yardımlara nımları ikinci plana itip önceliği ticarete ilişkin önceden bir miktar güvencesi vermesi verince, başından itibaren ticaretin yanısıra sini öngören bir "Antlasma" (Treaty) önerisi yasi sorunları da vurgulayan ve kamuoyunda ile çıktı. Türkiye'nin telebine göre, kendini bağlayan Halefoğlu açıkta kaldı. "antlasma" ile yönetim beş yıllık bir süre için özal için ABD ile yürütülecek pazarlıkta biyapacağı yardımları Kongre'den kesintiye uğ rincil hedef ticaretin artırılmasıydı. Hedefi beş ramadan geçireceğine ilişkin taahhütte bulu yıl içinde Amerikan pazarında 3 milyar dolarnacak, böylelikle kongre faktörünün lık bir pay almaktı. Bu konuda Halefoğlu da ilişkilerde yol açtığı "olumsuzluklar" tüm kendisiyle göruş birliği içindeydi. Farklılık, den ortadan kaldırılacaktı. özal'ın siyasi alandaki sıkıntılara Halefoğlu VVashington, Türkiye'nin talebini "aşın" kadar öncelik vermemesınden kaynaklanıyorbularak tepki gösterdi. Amerikan yönetimi, du. Ona göre, ticarette artış sağlanırsa, diğer hemen karşı kampanya başlatarak, "antlaş sorunlar da kaçınılmaz olarak önemini kayma"nın olanaksızlığı konusunda Türk Hükü bederdi. Kulislere yansıyan haberlere göre, metini ikna etmeye girişti. Hükümetler özal müzakerelerde bütün enerjinin siyasi koarasında imzalanacak bir "anllaşma"nın yü nular üzerinde yoğunlaştırılmasından yana derürlüğe gırebilmesi için ABD Senatosu'nun üç ğildi. Çünku bu alanda fazla bir sonuç te iki çoğunluğunun onayını alması alınabileceğine inanmıyordu. zorunluydu. Amerikalı yetkililere göre, Bu sırada özal hükümetinin müzakereleri "Antlasma" Senato'da takılırdı. Ayrıca onaylansa bile senatörlerin "Antlasma" metni üze sertleşmeye götürmekten kaçındığı göze çarprinde değişiklik yapmak hakları saklıydı. maktaydı. Müzakere çağrısı 1980 anlaşmasıYunan lobisi pekala Türkiye'yi rahatsız ede nın 7'nci maddesinin 3'uncu fıkrasına göre cek bir değişikliği "Antlasma" metnine koya yapılmıştı. Buna göre, tadılat isteyen taraf müzakerelerin başlamasından sonraki uç ay içinde bilirdi. Pazarlığın açılışındaki müzekere pozisyonu sonuç alamazsa, anlaşmayı tek taraflı olarak nu "Antlasma" olarak belirleyen Ozal hükü feshetmek hakkına sahip oluyordu. ABD'yi meti, öneri paketinin VVashington'a müzakere masasında hareketlendirmek için iletilmesinin haftasında "Antlasma" talebini anlaşmanın bu maddesi bir baskı unsuru olarak kullanılabilirdi. Bu kartın kullanılıp kulgeri aldı. 10