Katalog

A hmet Bica n Kasaboğlu uzun yıllar, görev yaptığı Konya 'dan Galata Mevlevlhanesl 'nln postnişinliğine gebnlş. 1922 yıltnda dergaha giren Kasaboğlu, fimdiye kadar 150'ye yakın semazen yttiştirmiş. (Fotoğraf: UĞUR GÜNYÜZ) Çivi, semazenin talim tahtası. Semaya başlanırken önce çivi, sonra tahta öpülür. Sema bitince de aynı şey yapılır. Sağ ayağa çark, sol ayağa direk denir. Bizim çarkımız daima çaprazdır. Niyaz vaziyeti alınır. Kollar öyle bir açılır ki, bir insan sevdiğiyle nasıl karşılaşırsa öyle. Aliah'ı ağuşuna alır gibi yani. Bir de hiicrede kalmak var... Evet, deıviş olmak isteyen yedi gün hücrede kalır. O da, saka postunda. Yalnızca abdest almak için dışarı çıkar. Başka zaman oradadır. Yedi gün sonra zaten iş bekler onu. Balıçeyi temizler, abdesthancyi temizler, patates soyup pirinç ayıklar. Sokağa çıkıp öteberi alır. Onun için Mevlevilige intisap edecek kişilere "buyurun" denmez. Bülün bunlar anlatıhr, eğer tahammülü varsa girer. Zorlama yoktur yani. Türkiye dışında Mevleviligin durumu?.. Her şeyin güzeli Istanbul'dadır. Araplarda Mevlevilik yok gibidir. Biraz Mısır'da vardır. Biraz da hudut olmak dolayısıyla Halepte. Mesela Iran'da hiç yoktur. Son scmazenler üzerine neler söyleyeceksiniz? Bir Hüseyin Fahri Efendi vardı. Neyzen1 dir, ayin yapmıştır. Fevkalade Arapça, Farsça bilir. Çelebi Efendi'nin vefatından sonra ona hürmeten şeyh naspedilen biri daha vardı. Fakat şeyh nasbedildikten sonra bir naip idaresine verilmiştir. Posta oturmamıştır. Bir benim şeyhimin oğlu Nusuhi Efendi vardır. Bu zat hem semazendir hem de mevlevihanlık yapabilecek kabiliyettedir. Sonra Selrnan Efendi, sema etmesini bilir. Ondan sonra ben gelirim. Ben hem semazenim hem ayinhan. Nat da okurum. Mutrıba da çıktım. Semamın biraz adaba uymasının sebebi musikiden anlamam dolayısıyladır. D Galata Mevlevihanesi postnişini A hmet Bican Dede: Kol kırılır, yol kırılmaz REFİK DURBAŞ • Afamet Bican Kasaboğlu, yaşayan son semazenlerden. Galata Mevlevihanesi'nde postnişin. Yani postu var. Dede olarak anılıyor. Avrupa ve Amerika'da sema ayinlerine katılmış. Birçok semazen yetiştirmiş. Ak sakallı, nur yüzlü, oldukça hoşgörülü bir kişi. Yakın zamanda da semazen yetiştirmek üzere Atina'ya çağrılmış. Ahmet Bican Dede'yle Mevlevilik ve sema üzerine konuştuk. Sayın Ahmet Bican, Mevlevilige girişiniz nasıl oldu? 7.7.1339 Temmuz Cumartesi günü Yenikapı Mevlevihanesi'nde sema meşk etmeye başlamışım. 13.9.1339 Eylül Perşeınbe günü Yenikapı Mevlevihanesi'nde müptedi mukabelem icra edilmiştir. 26.7.1340 Temmuz Cumartesi günü Eyüp Sultan'da Ahmet Efendi'den ayini şerif meşk etmeye başlamışım. 11.9.1340 Eylül Perşembe günü Yenikapı Mevlevihanesi'nde Ahmet Efendi'yle mutnbda Natı Şerif okuduk. Yani 1924 yılında. Intisabım I922'dir. Nasıldı o zamanki durum? Dergâhlar kapandıktan sonra diğer tarikatlar vazifelerini gizli de olsa yapıyorlardı. Halbuki Mevlevilerde böyle bir şey olmasına imkân yok. Çünkü ulul emre itaat dervişliğin, tarikat ehlinin asli vazifelerindendir. Müslümanlığın aslı da budur. Nifak, ayrılık yaratmak yoktur. Aynca sema edebilmek için tennure lazım, hırka lazım, sikke lazım, kııdüm lazım ve bir cemiyet lazım. Bir meydan lazım. Diğerleri öyledeğil. Cepteki bir tesbih yetiyor. Demin de söyledim. Ben 1922 yılında intisap ettinı. Sema dedem Akşehirli Türbedar Ahmet Dede idi. Senıaı onun stili üzerine çalıştım. Kaç semazen yetiştirdiniz? 1963 yılı idi. Eski Konya Belediye Reis Muavinlerinden Mustafa Koşan geldi bir gün arkadaşıyla. Beni sema meşki için Konya'ya götürmek istediler. Hemen gitmek istemedim. Fakat apar topar götürdüler. Şebi Arus'a bir buçuk ay vardı. Bu bir buçuk ay içinde on iki semazen yetiştirdim. Bu, sonraki yıllarda da devam etti. Şu anda bu sayı yüz elliye kadar ulaşmıştır. tstanbul'da Mevlevihaneler neredeydl, şimdi ne durumdalar? Bugün yalnız Galata Mevlevihanesi var. Mesela benim dergâhım Mevlanakapı'daki Yenikapı Mevlevihanesi idi. O yandı. Kasımpaşa'daki çöktü. Eyüp'teki Bahariye Mevlevihanesi bir fabrikaya satıldı. Usküdar'da zaviye vardı. Dergâh olarak kullanılmazdı. Aına merasim yapılırdı. Ben orada da sema ettim. Ama semahanenin tahtaları yağlıboya olduğu için, hic unutmam, hava sıcak olduğundan ayağımın nasırlan tahtada kalmıştı. Kaç yılda yetişiyor bir semazen? Bir semazen dört ayda yetişir. Sabah ve akşam ikişer saat çalışılır. Mevlevilikte her şeyin bir edebi, bir töresi vardır. Çivi üzerinde kamışla çalışılır. Semazen namzedi hareketi yanlış yapar. Çat diye kamışla koluna bir tane vurursun. Halbuki bu kolunu acıtmaz. Bu çat sesiyle diğerlerini korkutursun. Kol düşerse kaldırmak için yine bu kamışı kullanırsın. Namzet, dedenin dediğini yapmazsa bu sefer dirseğine vurursun. Çivi nedir? Sema terimleri Evliya Çelebi'ye göre (şimdi yerinde yeller esen) Beşiktaş Mevlevihanesi SEMAZEN: Sema çıkardıktan sonra dönmeyi öğrenen kimse. SEMA DEDESİ: Mevlevi tarikatına giren birine sema törenini öğretrnekle görevli. SEMA ETMEK: Mevlevilerde tek ya da toplu olarak dönme. SEMA MEŞKİ: Sema elmeyi öğrenenin gördüğü özel eğitim. Meşk!, sema dedesi yaptırır. Dede, semanın nasıl yapılacağını, genel kurallarını öğretir. Meşk, tekkenin özel bir yerinde ahenkli olarak dönmeyi öğrenmek İçin yere çakılı bir çivinin çevresinde yapılır. Bunu basaran öteki aşamalara geçer. SEMÂ TAHTASI: Sema meşki yapmaya yarar, üzeri çivili özel tahta, ortasında bir merkez çevresinde dönebilmek için, sol ayak baş parmağı ile orta parmak arasına alınan bir pirinç çivi vardır. Tahta, üzerinde bir kişinin ayakta durarak dönebileceğl genişliktedir. SEMAI RAH: Yol üzerinde yürürken yapılan sema. Özel bir töreni vardır. Tek ya da toplu olarak yapılır. Tekkede olduğu gibi döne döne yürüme şeklindedir. Çalgılı, ilahili olanları da vardır. Eskiden Konya'da Mevlana türbesini ziyarete gidilirken yapılırdı. AYİN: Sema edilirken okunmak üzere, güfteleri özellikle Mevlana'nın gazel ve ruBailerlnden seçilen ve bestelenen ilahiler. Bunları okuyanlara da ayinhan denir. D eniz kıyısında olup, mevlevihanesi denize bakan yüksek bir mevlevihanedir ki, Istanbul'da ve baska şehirlerde benzeri yoktur. Şimdiki ustalar bu mevlevıhanenin lal renklı sanatkârane kubbesine benzer kubbe yapamazlar. Fukara odaları batı tarafındadır. Semahanenin meydanı, baştanbaşa ceviz levhalarla süslü ve üç tarafı biilur ve necer taşları ile nakışlıdır. Mübarek şeyhi, Hdsan Dede'dir. Zamanımızda 110 yaşında duası kabul olunur bir klmse idl. Mukabele günleri kürsüde Mesnevii Şerif okurken kendilerıne bir vecd gelir 'Bu gece dersimizi Hazreti Mevlana'dan böyle aldık. Kardeşlere de öylece anlatınz" der idi. Vefatından sonra yerine neyzen Derviş Yusuf Celali şeyh oldu. Mesnevi'yl anlatırken birkaç kere kendinden geçip, kendisinı, kürsüden aşağı, dinleyenler üzerine atıp, döner çarh gibl dönerek sema ettiği görülmüştür. Çaldığı ney, doğrusu âşıkları mest ederdi. KEMALCAMALDIM.SUYUR fkAC\H ŞİMDİ TEYZE... HÜ6MÛ . 6OKHAN N£ DİVe BüTüN GÜN KOfTÜEüP DURjje BİLMBM TfeR ÇOCUK..YİN& 14