Katalog

roman kişilerini de büyülemesiyle açıklanabilir mi acaba? Chrıstie, akla hayale gelmcz çözümlerin ııstasıdır. Poirot serüvenlerının en ılginçlerinden Şark Ekspresi'nde Cinayet'te katilin bir kişı değıl, bır grup olmusı, bazılannca bir zaaf olarak görulmuştür. Oysa, yazarın "dar bir Iren koridorunda tek bir kişiye olekilere gorunmeden cinayel işlettiremeyecegi için bu yola başvurduğunu' söyleyenler, kaçırılan bir çocuğun intikamını alan bir grup insanın katile bırer birer bıçak saplamasındaki ritüel yanını göz ardı ederler. Kaidı ki, Christie'nin o son derece ideolojik 'insan doğası' ilkesine uyarak Rus prensesten sadık uşağa kadar koskoca bir topİumsal 'kadro'yu bir intikamda buluşturması fantezisi de 'sır'ra ayrı bir çekicilik verir. Yazarın peşi sıra gitmezscniz tadamayacağınız bir çeşni. Gündelik yaşamın en sıradan ayrıntılarında benzersiz bır 'sacma' bulan ve 'insan doğa'sını oturduğu yerden kurup bozan Miss Marple ise kara mizahla gerceküstUculUğün sınırlarında gezinir. En aşırı çözümlemelerinden biri The Mirror Crack'd Form Side to Side (Çatlak Ayna)'dakidir. Benzersiz bir uzamsal ve zihinsel kesışme örneğidir bu. Bir süre önce geri zekâlı çocuk doğurmuş ünlu aktris, elini sıkan geveze hayranının 'Geçen yıl kızamıkçık bır evlilik geçmiş midir, Hercule Poirot'nun Belçıkalılığını her fırsatta vurgulaması ulusal bır aşağılık kompleksinden midir, Boileau yaparlar, Philip Marlowe"un başından mutsuz Marcejac ikilisi neden aynı erkeği öldürmekte buluşan iki kadın temasına bunca takılmışlardır, VVillıam Insh'in iyi kadınkötu kadın maskeleriyle bunca oynaması (Siyah Gelinlik) nedendir, Eric Ambler'in kahramanlarının Orta Şark'ta gezinirken asıl aradıklan nedır? Tek tek romanlardaki 'sır'dan öte, kahramanların toplam serüvenlerinden okurun ancak hayalgücüyle kurcalayabileceği bir 'sır' türer. Modern polisiye roman yazarları 'sır'rı başa almayı deniyorlar. Demck istiyorlar ki, 'sır' polisiye yazarın tek ve en büyük kozudur, oysa buna güvenmeden de polisiye roman yazılır ve bu belki de 'edebiyat' olur. Ama polisiye romanın edebiyat değil, kendi başına bir tür olduğunu unutuyorlar. 'Sır'rı öne alınca da kala kala psikoloji kalıyor ellerinde. O zaman da gerçekte edebiyatın kusursuz bir alegorisi olan polisiye yerine içinde cinayet olan psikolojik bir romanla yetinmek zorunda kalıyoruz. Bunu ustaca yapan ve Ripley dizisine başkahraman olarak bir katili seçen bir tek Patricia Highsmith (Ameıikalı Arkadaş, Bana Sevdigini Söyle, Trendeki Yabancı fılmleri onun romanlarından yapılmıştır) var bugün. ötekilerse, örneğın yeni cinayet kraliçesi olarak adlandırılan P.D. James, her konuda yaptıkları derin, ayrıntılı araştırmaların sonucu olan 'bilgi HH^IIll4^ Sherlock Holmes ününü koruyor Yazar Conan Doyle, üst sınıftan gelme zeki bir İngiliz hafiyesi yarattı. Sonra da onu hiç sevmemeye başladı. Kendi kahramanına adeta "düşman" oldu. | nısanında Arthur Conan Doyle 27 yaşında genç bir doktordu Ingıltere'nın Southsea kentınde, karısı Louıse ıle birlikte, mutlu bir kyaşam suruyordu lyı bır doktordu, zaten hastaları onun cok uzun Iboyunu ve 110 kiloluk gövdesını görunce, kendısınde guvenılir bır Ikişllık buluyorlardı Meslağınden fazla heyecan duymayan doktor, bo? zamanlarında bol bol futbol oynuyor ve boks yapıyordu Conan Doyle iyi bır aileden gelıyordu, Katolık bır irlandalı ailenln çocuğuydu işte o 1886 nısanında genç doktor, yılda kazandığı 300 sterlının kendıne yetmedığı gerekçesı ve yeteneğını degerlendırmek amacı ıle "polisiye bır roman" yazmaya karar verdı Polisiye roman turunde karar kılmasının nedeni, bu türe duşkun olmasından çok, okurların bu tarz kıtaplara meraklı olduklarını bılmesıydi Çünkü paraya, "acılen" gereksınmesı vardı Romanının kahramanını düşünurken, onun kendi yaşamından unutamadıgı bır kışılığe benzemesıne karar verdı Bu ınsan, Edınburgh Ünıversıtesı'nden Conan Doyle'un öğretmenı olan doktor Joseph Bell'dı Bell, bır dahlydı. Çok zayıf bır ınsandı, bembeyaz ellerı, keskın bakışları vardı ve karşısındakılerı. koyu bır alaycıhğın egemen olduğu konuşmasıyla kendine bağlamasını bılırdı ' Conan Doyle, ılk kahramanımn mutlaka doktor Bell'e tam olarak benzemesını ıstıyordu ilk oncelerı bu kahramanın adı, "Sherrlnford Holmes"tu Ama sonraları derin aıle bağları, irlandalı kökenı galıp geldı ve ısım, "Sherlock" olarak değıştı Doyle'a, bır de üykulerı bırlncı ağızdan aktaracak, verılere sadık kalacak, ama aynı zamanda tıklerı ve bazı tuhaflıkları ıle ınsanı yönlen de olacak bırı daha gereklıydl Doktor Doyle, bu kahramanı ıçın gene bır doktordan esinlendı Bu da James VVataon'du Portsmouth Bılırn Edebiyat Kuruly'na uye, Southsea'de yaşayan bu dostu, romana dahil olmayı kabul etti Tek koşulu, adının "John" olarak değıştırılmesıydı Sherlock Holmet, yazın dunyasında yerlnı aldıktan ve pek çok hayran kazandıktan sonra, yaratıcısı ona karşı, garıp bır kın ve nefret duymaya başladı Çünkü bu karakter, ezıcı bır ustunluk, baskı ve kendını beğenmışlıkle Doyle'un butun dığer urunlennı hıçe sayıyordu Bu nelret, sonunca meyvesını verdı Yayın dunyasında yerını aldıktan tam 7 yıl sonra, Doyle annesıne isvıçre'den yazdığı bır mektupta şöyle diyordu "Burada hepimiz iyiyiz. Son 'Holmes romanının yarısındayım; bltlrdiğlmde, bu saygıdeğer beyefendl, bir daha dönmamek üzere karanlıklara gömUlecek." Annesıne son derece duşkun olan Conan Doyle, yaşamının bu en büyük sırdaşına 1500 mektup yazmıştı Artık Doyle, Holmes'un adını bıle duymaktan nefret edıyordu Conan Doyle'un Sherlock Holmes'tan nefret etmesının bır nedeni de, okurların yalnızca olayların duğum noktaları ıle ılgılenmesı ıdı Yazar, yarattıgı o hayal dunyasının, olaylann geçtığı o soylu İngiliz ortamının da önemsenmesını ıstıyordu Kendısı de o devrın soylularına özenıyor ve bu tutkusu yuzunden olsa gerek, güzeller güzelı Jean'a âşık oldugunda, onu yasak ve gizli bır aşk yaşamaya ikn. edıyor; kansını da durumdan asla haberdar etmemeyı becerıyordu Sherlock Holmes, kendi yaratıcısının onu terk etmeslne rağmen bırçok kez gun ışığına çıkmayı başardı Her şeyden once sınema onu benımsedl, bağrına bastt özelhkle dedektif hıkâyelerının çok moda olduğu 1940'larda, bır dızı Sherlock Holmes fılmı perdeye geldi Ama ılk Holmes fılmı, 1924 te çevrılmış ve Holmes'le alay eden bır Buater Keaton guldurusuydu Seslı slnemada ılk Sherlock Holmes fılmı, 1932'de yapıldı 1940'larda ıse çok başarı kazanan dızıde Holmes'i B M I I Rathbone, Dr. VVatson'u ise Nlgel Bruce oynadı Ikısı de İngiliz olan oyuncular, bu ünlü çifte, kıvrak birer sinemasal kışılık kazandırdılar 1971 'de unlu hıcıv ustası Bılly VVılder, "Sherlock Holmas'ln özal Yaaamı" adlı fılmde, Holmes efsanesınl, Holmes'ın "yöntemleri"ni ve Holmes/VVatson ılışklsinl iyıce alaya aldı. Ama Holmes, sınemadan asıl 'darbe'yı 1976'da yedı Nıcholas Meyer'ın kendi romanından uyarladığı bır senaryoyu filme çeken Herbert Ross, olaya iyıce gırgır karıştırdı Dr VVatson, Holmes'i "persecutıon complex"inden (ezıyet, ışkence, öldurme/öldurulme kompleksı) ve de "uyuşturucu maddeler" tutkunluğundan kurtarmak ıçın alıp Vıyana'ya Prof Freud'e götürüyordu Her Ikisı de apayrı alanlarda, ama benzer biçlmde çalışan ıki kahraman, fılmde ılgi çekıcı bır dıyaloga gıdıyorlardı... En son geçen yıl da, özel efektleri Lukas studyolannda yapılan "Q«nç Sherlock" adlı bir fılmde, ünlu dedektif çağımızın gereği, uzay öykulerıne ve bllımkurgusal bır seruvene kerışmak zorunda kaldı Sherlock Holmes, son gunlerde kendinden soz ettlrmeyi bır kez daha başardı. Son yılların en çok satan kıtaplarından biri olan Umberto Eco'nun romanı "Oülün Adı"nda, bir manastırda ışlenen cınayetlerı çözmekle yükümlendırılen rahıbın adı "Baakervlller." Bu da doğal olarak Conan Doyle'un üçuncü romanı olan Baskervlllar'ln Köpeğl'nl hatırlatıyor Eco, bununla da kalmayarak, Baskervıller'ın yardımcısı olarak betimlediğl çömezın adını da "Ad«ox" koyuyor. Bu da Wat«on'dan başkası olamaz diye düşünüyor okurlar, ıstsr Istemez. C nu n anlatısfetişizmi'yle sersemletmeyi amaçhyorlar okurlarını. Eğer ceset bir hastanede bulunmuşsa hemşirelik kurunıu uzerine altı sayfalık bir parantez açılmadan yol alamıyor öykü. Polisiye roman başka bir şey olmaya çalışırken en iyi olabildiği şeyi olamıyor. Oysa oyun ve sır, biri aracılığıyla ötekisinin kapısına varmak. Dedektif romanının gizli çekiciliği ve türün klasıklerinin hâlâ aynı zevkle okunmalarının nedeni budur. Marlovve'u, Poirot'yu, Sam Spade'i, Miss Marple'ı 'aramızdan biri' filan oldukları içın değil, bizi oyun ve sır yolculuğuna çıkarma yeteneğıne sahip kahramanlar oldukları için seviyoruz: "Öyku bir kişinin gizli bir gerçegi ortaya çıkarmasının oykusudur ve ancak seruven için biçilmiş kaflan birinin başından geçerse seruven olur." çıkarmama rağmen kalkmış sizinle tanışmaya gelmiştim' dediğini duyduğu an, karşısındaki duvardaki aynaya yansıyan Meryem'le Çocuk tsa tablosunu görür ve her şey birden yerine oturur. Kızamıkçık, hamilelik, geri zekâlı bebek, Meryem'le Çocuk lsa ve tabii ayna. Borges'i hayran bıraktıracak bir 'tema! öte yanda Miss Marple size, kendisini çözüme götürenin asıl insan doğasının üç değişmezi olduğunu söyleyecektir; boşboğazlık, analık içgüdüsü ve tabii intikam... tnsan doğası denen şey hakkındaki dUşünceleriniz hiç de aynı olmayabilir, ama bu küçük, kapalı kurmaca dünyanın hakkını teslim edersiniz. İyi polisiye yazarları, manzaraya takılanla Galiba ölümsüz polisiye roman kahramanları 'sır'ra göturürken hep başka şeyler düşün rıyla romanın ilk sayfalarında ceset rolünde dürtmeyi bilmişlerdir. Avukat Perry Mason karşımıza çıkan fıguranlar arasındaki fark da la sekreteri Della Street iş saatleri dışında ne budur. D • Derleyen: EREN SOLEY 11