Katalog

>> imparatorluğu hem de yeni cumhuriyeti deneyimlemiş bir birey olarak o boşluğu kendi içinde yoğun hissetmiştir. Bu duygu sorgulanmaz, yazar fail olur ve toplum mühendisliği ile yargılanır, öyle ki ardından bir politikacı çıkıp, “kitaplar bombadır” diyebilecektir. DOĞA VE MITOLOJI Balıkçı’nın çocuk ve gençlik edebiyatına dâhil edilmesinin en önemli nedeni doğa öznesidir, mitoloji de ardından gelir. Nükteli dili, zengin Türkçesi, geniş kelime haznesi, masalsı öğeleri, çocuk başkahramanlar ve hayvan özneler seçmesi nedeniyle Balıkçı bu edebiyata uygun bulunur, hatta fabl ile ilişkisi bile kurulur. Salim Pilav, “çocuk edebiyatı ilkeleri ışığında” ve “nitelikli çocuk edebiyatı eserlerinde bulunması gereken özellikler” bağlamında Yol Ver Deniz kitabını değerlendirdiği makalesinde:5 “(…) yazarında çocuklar için yazma bilinci olan eser, çocukların büyüme ve gelişme çağlarına uygun yazılmış bir eser ve her yaştan okuyucunun ilgisini çekebilen bir eser olduğu için nitelikli çocuk edebiyatı eseri olarak kabul edilmelidir. Ayrıca, eserde yer alan hikâyelerin büyük bölümü, çocuğa görelik, çocuksuluk ve içimizdeki çocuk şeklinde sıralayabileceğimiz çocuk edebiyatının ilkelerine uygunluk bakımından da kayda değer bir eserdir” derken bu kitapların çocuk kitabı olarak yazıldığını sanmaktadır ve genel eleştiride olmayan “ilkelerözellikler” kısıtını hem yazarın yazınına hem de türün eleştiri yöntemine yerleştirir. “Yazarın, beş duyuyla ilgili kelimelere sıkça yer vermesi, anlatıma neşeli, canlı ve hareketli bir üslup özelliği katmıştır. Yine eserde, çocukların söz varlığını geliştirecek kelime, deyim, tabir, atasözü ve terimlere yer verilmesi, eserin dikkat çeken yönlerindendir” ifadesini kuran ve örnekler de veren Pilav, çocuk edebiyatının ve hatta milli eğitimin “atasözü ve deyim” odaklı dil eğitimini destekler. Burada yine alan daralmıştır. Makalenin konusu olmayan Denizin Çağırışı adlı kitaptaki Lebib Bey’in Balıkçılığı adlı öyküde: “Tanyerinin ağarmasına az vardı. Lebip bey de birlikte gelecekti” (sayfa 17). Lebip Bey’in birlikte geleceği tanyeridir. Bu iki ayrı cümlenin oluşturduğu olağandışı durumun çocuk ve genç okurda yaratacağı düşünce dalgası es geçilir, atasözü ve deyimler kullanımı (tek bir kitabı incelense de) genelleştirilir. “Bilirsiniz a; insanın tam tersine, kayık kılıkkıyafetinin en yenisi, asıl fırtınaya karşı giydirilip gelin gibi hazırlanır” (Yol Ver Deniz, Cankurtaran Anırtısı, sayfa 39) diyalog cümlesindeki “bilirsiniz a” farklı eserlerinde tekrar edilir; Balıkçı yeni dil kalıpları üretir. DAR BAKIŞ Balıkçı’nın eserlerine yaklaşım çocuk ve gençlik edebiyatına karşı dar bakışı da açık eder. Oysa derlemeyi bu alanda incelerken yoksulluk, ölüm, yalnızlık, Bildungsroman, erken büyüme, tutkutakıntısaplantı, antikapitalizm, otobiyografik malzeme, fırtına, trajedi anlatımı, kayıkgemi mekân, kentkırsal karşılaştırması, mimarlık, savaş karşıtlığı, toplumsal cinsiyet, avcılık, yaban hayvaninsan, çocukyaşlı ilişkisi gibi pek çok farklı okuma araştırmasına olanak bulunur. Dilindeki coşkunluk, şölenistiklik, betimlemedeki ısrarı, sıfat hazinesi, çok çeşitli ve yaratıcı cümle kalıplarıyla Türkçenin sınırlarını zorlayan, dilin kendine özgü tüm olanaklarını ortaya seren yazını derin incelenmelidir. Kitapların çocuk ve gençlik edebiyatı kapsamına girmesinin en önemli nedeni doğa teması olduğuna göre, öncelikle bu kavramla bir yerdeğer tartışması önemlidir. Balıkçının üslubu imgeyoğun olduğundan doğayı ele alışındaki tutumunu kavramak kolay değildir. İlginçtir eşyayı, insanı ve doğayı anlatımında coşkulu tutum eşittir. Yazıcı’nın makalesini yorumlamaya dönecek olursak, kamusal alan değişmekte, gelişmekte olandır ve soyuttur; Balıkçı doğayı insanmerkezci bu değişkenlik ve gelişimsellikle bir tutmak ister miydi? Balıkçı için doğa tam da kamusal olandan kaçış tutkusudur, öyle ki bu tutkunun fırtınasından çıkamayan delirmiş, yapayalnız, yaşlı denizci kahramanları vardır. Denizin Çağırışı adlı öyküsünde genç Mehmet sefer dönüşü eve varacakken sadece anakaradan kaçmaz, kamusallaşmaktan da kaçar. Yolcu (Yol Ver Deniz) öyküsünde kurabiye satan çocuk, maket bir kayıkla düşsel bir yolculuğa çıkarak kamusaldan (çarşı / merkez) uzaklaşmak, sadece oynamak ister. Kamusal alan orada insanlar varsa kamusaldır; mekânı önceden dayatılmış olsa da. Kamusal mekân eşitlik üretimi için olanaklıdır, doğa ise bunu mümkün kılmaz. Balıkçı insanlara, doğaya karışmayı açıkça salık verir. Doğayı ortak bir mekân olarak değil, bireysel ve içkin bir buluşma, başkasını değil kendini bulma alanı olarak anlatır. Doğa, onun dilinde sık rastladığımız mitolojik/masalsı sıfatları alsa da kendisi olarak vardır; imge ya da sembol değildir, din gibi soyut da değildir. Fırtına fırtınadır. (Yedi Canlı Elif KızGülen Ada öyküsünde fok ve ahtapot mücadelesini tüm vahşetiyle gösterir.) Poseidon bir tanıklıktan dile gelir. Kanıtı denizcilik kelime/terim bilgisidir ki, Halikarnas Balıkçısı, yazısının tanığıdır. (18 Nisan’daki ikinci yazıda ayrıntılı olarak hikâyeler ve çocuk ve gençlik edebiyatıyla ilişkilenişi incelenecektir.) DİPNOTLAR: 1) “Halikarnas Balıkçısı’nda Kamusal Ütopya: Doğanın Kamusal Alana Aktarılması”, Nermin Yazıcı, Pasaj Dergisi, 2005. 2) Yazı ve Yorum, Roland Barthes, Çeviren: Tahsin Yücel, s. 76, Metis Yayınları, 1999. 3) Yazı ve Yorum, Roland Barthes, Çeviren: Tahsin Yücel, s. 78, Metis Yayınları, 1999. 4) Yazı ve Yorum, Roland Barthes, Çeviren: Tahsin Yücel, s. 83, Metis Yayınları, 1999. 5) “Çocuk Edebiyatı İlkeleri Işığında Halikarnas Balıkçısı’nın ‘Yol Ver Deniz’ Hikâyesi Üzerine Bir Değerlendirme”, Salim Pilav, 2. Uluslararası Her Yönüyle Bodrum SempozyumuBildirisi, 2011. Yol Ver Deniz / Halikarnas Balıkçısı / Resimleyen: Cavit Yaren / Bilgi Yayınevi / 122 s. /2011 / 10 + Gülen Ada / Halikarnas Balıkçısı / Resimleyen: Cavit Yaren / Bilgi Yayınevi / 112 s./ 2011 / 10 + Denizin Çağırışı / Halikarnas Balıkçısı / Resimleyen: Cavit Yaren / Bilgi Yayınevi / 88 sayfa / 2018 / 10 + 1928 Mart 2019 İSMAİL GÜZELSOY Masalları, hayalleri, rüyaları ve isyanları... Hayatımıza dahil olmuş birçok şeyi, en çok da ağaçları kucaklayan tutkulu bir aşk hikâyesi…