Katalog

‘Yapayahlenrızşımey, ikiyüzlülüğe bulanmış’ Boris Pasternak “Jivago Vakası” çok boyutlu bir kitap. Alt başlığına uygun olarak ‘Kremlin, CIA ve yasak bir kitabın etrafında dönen savaşı’ anlatırken yayımlama özgürlüğünün ne kadar önemli olduğunu vurguluyor. Bir yandan da Pasternak’ın eserini yayımlatmak için verdiği mücadele boyunca yaşadıklarını okurken bu büyük şairin yaşam öyküsünü öğrenmiş oluyoruz. D ünya şiirinin büyük ustalarından Boris Pasternak, ömrünün sonbaharında yazdığı ve başyapıtı sayılan romanı Doktor Jivago’yu yayımlatmak isteyince bir anda CIA ve KGB’nin başrollerinde olduğu mücadelenin en önemli kozu hâline geliyor. Doktor Jivago’nun yabancı dillerde yayımlanması, şaire Nobel Edebiyat Ödülü’nün yolunu açarken Pasternak’ın başı ülkesinde büyük belalara giriyor. Boris Pasternak’ın babası Leonid Pasternak, tanınmış bir ressam, annesi Rosa Kaufman bir konser piyanisti. 1890 Moskova doğumlu. Rusya’nın entelektüel çevrelerinin en tanınmış ailelerinden birinin oğlu olarak büyümüş. Rachmaninoff, Scriabin, Rilke, Tolstoy gibi önemli isimler evlerinde konuk oluyor. Evde annebabası ve özel öğretmenlerden ders alarak yetişmiş. Moskova Konservatuvarı’na girip altı yıl müzik eğitimi almış. O yıllarda bestelediği eserlerden üç piyano parçası günümüze ulaşmış. Müzik eğitimini bırakıp önce hukuk, sonra felsefe öğrenimi görmüş. İlk şiir kitabı 1914’te yayımlanmış. Devrimden sonra ailesinin ülkeyi terk etmesine rağmen Rusya’da kalmış ve eser vermeye devam etmiş. Lirik şiirleri ile ustalığının doruğuna ulaşmış. “Rusya’nın yaşayan en büyük şairi” olarak anılmaya başlamış. Tüm yazar ve şairlerin partinin ilkeleri uyarınca yazması istendiği için 1936’dan itibaren şiir yayımlamakta zorlanmaya başlamış, hatta hiç yayımlayamaz olmuş. Çareyi çevirmenlik yapmakta bulmuş. Birçok İngiliz, Fransız, Alman, Polonyalı ve Gürcü şairin şiirlerini, roman ve tiyatro eserlerini Rusçaya çevirmiş. Shakespeare’in en başarılı çevirmeni olarak ünlenmiş (bkz. wikipedia). rağmen tam çevirisini (Çev. Hülya Arslan, Yapı Kredi Yay.) okumak için 2014’e dek beklememiz gerekmesi de ayrı bir öykü. Bu çeviriyi Millî Kütüphane’nin hâlâ kataloglamadığını da belir telim. Peter Finn ve Petra Couvée’nin yazdıkları Ji vago Vakası (Şubat 2017, Çev. Yeşim Seber, Yapı Peter Finn ve Petra Couvée’nin yazdığı “Jivago Vakası” CIA ile KGB’nin, Doktor Jivago ve yazarı Pasternak üzerinden girdiklerini mücadeleyi ayrıntılı bir şekilde anlatıyor. Kredi Yay.) ‘Kremlin, CIA ve Yasak Bir Kitabın Etrafında Dönen Savaş’ alt başlığını taşıyor. Büyük şairin tek romanını yayımlatma kararlı İkinci Dünya Savaşı sonrasında birçok lığının, Soğuk Savaş’ın en önemli malze yazar ve sanatçı dostu tutuklanıp ölüme melerinden biri hâline gelmesini ve dün ya da Sibirya’ya sürgüne gönderilirken yanın iki büyük istihbarat örgütü CIA ile ünlü bir şair ve çevirmen olarak faliyet KGB’nin, Doktor Jivago ve yazarı Pas lerine devam etmekle kalmamış, dost ternak üzerinden nasıl bir mücadeleye larını hapisten ve ölümden kurtarmak girdiklerini ayrıntılı bir şekilde anlatıyor. için çaba da göstermiş. Çevresindeki Pasternak’ın Doktor Jivago’yu yazması çember gitgide daralsa, en yakın dostları on yıl sürmüş. Araya çeviriler, şiirler gir tutuklanıp kaybolsa, hatta sevgilisi Olga miş. Bu yazma sürecinde Pasternak bazı Ivinskaya tutuklansada Stalin’in gizli bölümleri dostlarına okuyor. Romanın hayranlığı sayesinde canını kurtarabildiği ünü ile birlikte rejim karşıtı olduğu dedi düşünülüyor. kodusu da yayılıyor. Zaten Pasternak da Boris Pasternak’ın kaderini ilk ve tek romanının SSCB’de yayımlanamayacağı romanı Doktor Jivago’yu yazması değiş nı düşünüyor. tiriyor. 1917 Ekim Devrimi ve sonrasında Stalin’in ölümü, Kruşçev’in göreve ki İç Savaş (19171922) sırasında geçen gelmesi ile buzlar çözülmeye, rejim yu roman, adını kahramanı şair doktor Yuri muşamaya başlıyor. Tutuklanıp hayatta Jivago’dan almış. İki kadın arasında kal kalmayı başaran yazarlar, sanatçılar mış Jivago’nun savaş sırasında yaşadık dönmeye, itibarlarını yeniden kazanmaya larını destansı bir dille anlatıyor roman. çalışıyor. Pasternak, bu yumuşamanın, CIA VE KGB ÇEKİŞMESİ romanını yayımlatması için bir fırsat yaratacağını düşünüyor ama devletin üst Millî Kütüphane verilerine göre Doktor yönetimi değişse de bürokrasi görevde. Jivago’nun Türkçedeki ilk baskısı dün Stalin’in ölümü ile gizli koruması da yada ilk yayımlanışından sadece iki yıl kalktığı için Pasternak açık hedef hâline sonra, 1959’da (Karaveli Yay.) çıkmasına geliyor. Romandan parçalar yayımlatma teşebbüsleri bile başarısızlıkla sonuçlanıyor. Pasternak bir kez daha romanını yayımlatamayacağını anlıyor. NOBEL MACERASI O günlerde İtalyan Komünist Partisi’nin bursuyla Moskova’da olan bir genç komünist ziyarete geliyor Pasternak’ı ve romanın bir kopyasını yurtdışına çıkartmayı teklif ediyor. Pasternak, romanının kendi dilinde, Rusçada yayımlanmadan önce yabancı dillerde yayımlanmasının başına büyük dertler açacağını, hatta yazarlık mesleğinin sona ereceğini bilmesine rağmen bir kopyayı bu yeni tanıdığı gence veriyor. Roman, İtalya’ya komünist bir patron olan Feltrinelli’ye ulaşıyor. Feltrinelli de hiçbir baskıya aldırmadan bu romanı kendi yayıneviden basmaya ve diğer dillerde yayımlatmak için uğraşmaya karar veriyor. CIA, kültürü, Soğuk Savaş’ın en önemli kozlarından biri olarak gördüğü için Doktor Jivago’nun Rusça baskısını yaptırıp kitabı yasadışı yollardan SSCB’ye sokmaya karar veriyor. Kremlin ve KGB de bütün gücüyle bunu engellemeye çalışıyor. Gizli servislerin mücadelesi, geliştirilen taktikler, CIA’in sanatı, edebiyatı nasıl kendi amaçları için kullandığının öyküsü okunmaya değer. Gizli servislerin mücadelesi sürerken Boris Pasternak Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanıyor. Kremlin’e göre bu ödül, Doktor Jivago rejim karşıtı olduğu ve SSCB’ye karşı propaganda malzemesi olarak kullanıldığı için verilmiştir. Nobel Ödülleri de jürisi de lanetleniyor. Bu arada aynı yıl Sovyet bilim insanlarına verilen Nobel Ödülleri ise sevinçle karşılanıyor. Pasternak’a ödülü kabul etmemesi için büyük baskı yapılıyor. Pasternak önce ödülü kabul ettiğini bildiriyor ama birkaç gün sonra sonra işin sonunun yazarlıktan men edilmek, hapis, sürgün gibi sonuçları olacağı ve bunların sırf kendisini değil ailesini ve sevgilisini de etkileyebileceğini görüp reddettiğini açıklıyor ama yine de rejimin hışmından kurtulamıyor. Bütün dostları Pasternak’la ilişkisini kesiyor, hatta çoğu aleyhinde beyanda bulunarak kendisini kurtarmaya çalışıyor. Sovyet Yazarlar Birliği Pasternak’ın birlikten atılmasına, yani artık hiç kitap yayımlayamaz duruma gelmesine karar vermekle kalmıyor; politbürodan, vatandaşlıktan atılıp yurtdışına sürülmesini de talep ediyor. Pasternak başına ne gelirse gelsin ülkesinden ayrılmayacağını açıklıyor ama yapayalnız olduğunu da biliyor. Böylece Kremlin CIA’e büyük bir koz vermiş oluyor. Bütün dünya ayağa kalkıyor. Camus, Hemingway, T. S. Elliot gibi dünyanın en büyük yazarları Pasternak’ı destekleyici bildiriler yayımlıyor. Hindistan Başbakanı Nehru gibi politikacılar Kruşçev’e mesajlar yolluyor. Kerhen de olsa Pasternak, affediliyor ama affedilmiş olması işlerin düzelmesini sağlamıyor. Pasternak eserleri bir yana çevirilerini bile yayımlatamıyor. Ailesi ile birlikte açlığa mahkum ediliyor. Jivago Vakası çok boyutlu bir kitap. Alt başlığına uygun olarak Kremlin, CIA ve yasak bir kitabın etrafında dönen savaşı anlatırken yayımlama özgürlüğünün ne kadar önemli olduğunu vurguluyor. Bir yandan da Pasternak’ın eserini yayımlatmak için verdiği mücadele boyunca yaşadıklarını okurken bu büyük şairin yaşam öyküsünü en ince ayrıntılarına kadar öğrenmiş oluyoruz. Jivago Vakası bir anlamda casus romanı tadında ve hızında bir otobiyografi hâlini alıyor. n 10 13 Nisan 2017 KItap