Katalog

o rejimin feodal toplumsal ilişkileriyle de mücadeleye girer. Çok eşliliğin sonlandırılması ve kadınlara sağlanan haklar; kimsesizlerin yararlandığı ve beş güvence olarak adlandırılan (gıda, giyim, yakacak, eğitim ve defin) yardımlar, sağlık hizmetlerini asgari düzeyde de olsa kırsal kesime ulaştıran çıplak ayaklı doktorlar vb. uygulamalar satır aralarında verilir. ÇİN USULÜ SOSYALİZMİNKAPİTALİZMİN AÇMAZLARI Romanın son bölümlerinde Mo Yan bu kez eleştirilerini reform ve dışa açılma politikalarına yöneltir. Sınıf mücadelesi sona ermiş “sosyalist revizyon”a geçilmiştir. Köylüler ticarete başlamış, köy meydanında devrim operaları afişlerinin yerini “break dance” afişleri almıştır. Köyün kokusu değişmiştir. Eskinin baskın hayvan kokusunun yerine artık evlerden çevreye yayılan paslanmış metal kokusu yükselir. Bu kokular, komünlerin tarımda makineleşme rüyasının gerçekleştiğinin göstergesidir ama artık komünler yok olmuştur. Kamu mülkiyeti biçimsel olarak korunurken parseller ailelere dağıtılarak bir anlamda bağımsız çiftçiliğe, resmi adıyla hane halkı sorumluluk sistemine geçilmiştir. Hâlâ devrim tutkusunu içinde yaşatan bir köylü, “Ah kızıl ülkemiz, şimdi de başka renge boyamak istiyorlar seni, ah!” diye yakınırken kazananın kendisi olduğunu söyleyen Lan Lian’a, “Sen tarihin önünde apaçık bir engeldin, nasıl oldu da bir anda öncü oluverdin?” diye sorar. Sosyalist dönemin temel binek aracı olan hayvanlar ve bisikletlere oranla kimlik ve statü sembolü olan hâki renkli Sovyet ciplerinin yerini Mercedes’ler, Audi’ler alırken parti yöneticileri hızla zenginleşir. Ekonomik kalkınma fetişizmi tarım topraklarını hızla eritir. Ximen köyünde kentsel dönüşüm başlamıştır, yıkılmak üzere işaretlenen eski evlerin yanı başında iş makineleri bekler. Köyde on bin dönümlük tarım arazisinin “devrim” temalı bir tatil köyüne dönüşme projesini engellemeye çalışan köylülerin girişimleri sonuçsuz kalır. Sosyalist devrime uyum yeteneği en yüksek olan kesim, yeteneğini bu kez de kapitalizme yöneliş için sergiler. “Çin usulü sosyalizmin/kapitalizmin” ya da “reform çağı”nın yarattıkları yalnızca lüks tüketim, rüşvet, adam kayırma değildir. Mo Yan, hızlı ekonomik büyümeye ne pahasına ulaşıldığını ve kimler tarafından ne tür bedeller ödendiğini çeşitli bağlamlarda işler. Çin’de yakın döneme kadar çok sık oluşan maden kazaları, “havada güçlü bir kömür kokusu vardı, … bu kokunun içine biraz da kan kokusu karışmıştı” ifadesi ile verilir. Çocuk yaştaki köylü kızların çalıştırıldığı bir oyuncak fabrikasında çıkan yangında işçilerin çoğunun ölümü, hızlı ekonomik büyümenin geri planında yatan emek sömürüsünü vurgular. Nihayet, ilçede doksanlı yılların başındaki sürekli yağışlar “sahte bir refahla maskelenmiş olan yozlaşmayı” açığa çıkarır. Yağmurdan sonra okul binaları çöker, sokaklar pislikten geçilmezken eğitim, sağlık ve temizlikten sorumlu ilçe yöneticisi genç sevgilisiyle romantik saatler geçirir. ANLATIM Mo Yan, kır insanının hayvanlarla, bitkilerle, daha geniş bağlamda doğayla iç içe olan yaşamını etkileyici dille anC U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I latan bir yazar. Önceki romanlarında merkezi yer tutan darı tarlalarının yerine bu romanda ılgınları ve ay ışığını yerleştirmiş. Kitapta, Ay, kırsal alanda hem bir aydınlatma unsuru hem de köylülerin yaşamının bir parçası, onların iletişim kurduğu bir varlıktır. Yazar önceki romanlarında olduğu gibi benzetmeler için de sıklıkla doğaya başvurur; kahramanlara, iki sepeti dolduracak kadar özür diletir; bahar ayında toprağı mayalanmış hamura benzetir. Romanlarında Çin’in kırsal geleneklerini de işleyen yazar bu kez ölüm ritüelini, inançlarını işlemiştir; beyazın yas rengi olması, cenaze alayının önünde Mo Yan uzun yazmayı sevisahte paraların saçılması, proyor. Yaşam ve fesyonel yasçıların kiralanması Ölüm Yorgunu gibi. “Ölü, yaşayanların gözda hacimli bir kitap, üstelik yaşını taşırsa yaşam ve ölüm sadece 43 arasında sıkışıp kalır” inancı günde yazılmış. Yazar, ise sosyalizm söylemiyle kapitakendisini de yazarın Nobel Edebiyat lizme yönelen bugünkü Çin’in kurmacanın Ödülü töreninde yaptığı konumuna, sıkışmışlığına içine katmasıkonuşma ışığında (5), bu nın ötesinde, ilişkin bir eğretilemedir sanki. zaman zaman durum belki de daha çok, Bu bağlamda Yaşam ve Ölüm okuyucuyla 21 yaşına kadar köyünden Yorgunu’nda, bir yandan Makonuşur ve “bunu nasıl hiç ayrılmadan doğanın oist söylem korunurken diğer anlatsam” içinde yaşamış ve kahramanyandan Mao’nun savaş açtığı diye sorar. larını da yaşam çevresindeki Konfüçyüscülüğün canlandıkişilerden türetmiş olmasıyla rıldığı; biçimsel olarak kamu açıklanabilir. mülkiyeti korunurken diğer yandan Anlaşılan Mo Yan uzun yazmayı toprağın kullanım hakkının özelleştiseviyor. Yaşam ve Ölüm Yorgunu da rildiği; ne Çin ne de Batı mimarisine hacimli bir kitap, üstelik sadece 43 benzeyen yeni yapılaşmanın mekânı günde yazılmış. Yazar, kendisini de olan günümüz Çin’inin durumunu çağkurmacanın içine katmasının ötesinde, rıştırır. zaman zaman okuyucuyla konuşur Yaşam ve Ölüm Yorgunu, hayvanların iç dünyasına, onların ilişkilerine bir yolculuk olduğu kadar, aynı zamanda insan ilişkilerinin, onlarla iç içe yaşayan hayvanların gözünden bir anlatımı, bir kara mizah. Köylülerin kentteki günlük yaşamında hayvanlarla olan ilişkilerinin, belli ölçüde onlara bağımlılıklarının sürmesi, kırsal yaşam ilişkilerinin kentsel mekâna taşınması, Türkiye’nin de yaşadığı kentlileşememe, bir başka anlatımla kentlerin köylüleşmesi sorununun bir simgesi gibi. Romanın sosyalist dönemi işleyen ve kırsal mekânda geçen bölümleri daha uzun, daha işlenmiş ve anlatımları ile betimlemeleri daha güçlü. Mao sonrası dönemi ele alan ve ilçede geçen son bölümlerde ise önceki bölümlerin derinliği ve işlenmişliği kayboluyor. Kendisine ayrılan zamanı tüketen bir konuşmacının kalan bölümleri hızla özetlemesi gibi Mo da son bölümleri hızla toparlama gayretine girmiş. Kuşkusuz bu bölümde Çin’in kapitalizme yönelişinin toplumsal dokularda yarattığı değişimi verme çabası var. Bu bölüm de yağmurun ortaya çıkardığı çarpık kentleşme sorunları gibi etkileyici anlatımlar içerirken karakterlerin akıbetini anlatma kaygısı, yazarı, bir aşamadan sonra gerçekliği zorlayan tesadüflerle örülü bir anlatıma sürüklüyor. Benzer gözlem, İri Memeler ve Geniş Kalçalar romanında da geçerli olduğundan bu eleştiri, romanın yazım süresinin kısalığı ile ilgili değil. Bu durum, bir kurgulama zafiyeti ya da iyimser bir yaklaşımla mekânın (kır ve kent) toplumsal ilişkiler üzerindeki etkisinin, zamanın akışının mekânsal işleyiş farkının romandaki izdüşümü olarak yorumlanabilir. Ancak 1324 2 T E M M U Z ve “bunu nasıl anlatsam” diye sorar. Bunun da ötesinde, romanın sonunda yazım sürecine ilişkin notlarında hızlı yazdığını belirttikten sonra çalakalem yazmadığının bir kanıtı olarak 43 yıllık bir birikimden beslenerek yazdığını vurgulama gereğini duymuş. Romandaki kişiliklerin kitabın başında kısa tanıtılması, Türk okuyucunun pek de alışkın olmadığı adları taşıyan bol kahramanlı bir kurmacayı anlamayı kolaylaştırıyor. n Yaşam ve Ölüm Yorgunu/ Mo Yan/ Çeviren: Erdem Kurtuldu/ Can Yayınları/ 936 s. (1) Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Öğretim Üyesi. (2) Kitapta “kuma” yerine “cariye” sözcüğü kullanılmıştır. Cariye Türkçede farklı anlamlar taşıdığından aynı erkekle evli kadınların birbirleri karşısındaki konumlarını belirleyen sözcük olarak kuma demeyi tercih ediyorum. (3) Bu kurgunun da esin kaynağı Budizm’deki yaşam ve ölüm döngüsüdür. (4) Kırmızı ve sarının devrimi, mavi ve beyazın da devrim karşıtlarını simgeleyen renkler olarak yazar tarafından bilinçli kullanıldığı belirtilmelidir. Bkz. Yuhan Huang, “Mo Yan’s Life and Death Are Wearing Me Out in a Cultural and Visual Context”, Mo Yan in context: Nobel laureate and global storyteller, (Ed. A. Duran, Y. Huang), Purdue University, 2014: 107122. (5) http://www.nobelprize.org/nobelprizes/literature/laureates/2012/ yanlectureen.pdf 2 0 1 5 n S A Y F A 9