Katalog

Büyük seyyah, dâhi yazar Evliyâ Çelebi İngilizcede... 17. yüzyıl Osmanlı yaşamının kapısı dış dünyaya açıldı Seyahatnâme’nin değerlendirilme biçimlerine ve Evliyâ Çelebi’nin hayatının bilinmeyen yanlarına dair bilimsel ve bir o kadar da ilginç veriler sunan çalışma Robert Dankoff, Semih Tezcan ve Nuran Tezcan’ın değerli uğraşlarının sonucunda İngilizce baskısıyla uluslararası alandaki yerini de aldı. Türkiye Bankalar Birliği’nin desteğiyle yayımlanan ve en az Türkçe baskısı kadar titiz bir çalışmanın ürünü olan “Evliyâ Çelebi, Studies and Essays Commemorating the 400th Anniversary of his Birth” Evliyâ Çelebi’nin sıra dışı dünyasını ve bu dünyanın Seyahatnâme’ye yansıyan izlerini İngilizceye de taşıdı. Seyahatnâme nasıl yalnızca bir seyyahın gezi notları olarak okunamayacak kadar kapsamlı bir yapıtsa, bu çalışma da Evliyâ Çelebi’nin aktardıklarını birbirinin tekrarı olan incelemelerden çok farklı biçimde okumayı bilmiş bir düşünce dünyasının ürünü. Bu çalışmada, Seyahatnâme’yi 17. yüzyılda Osmanlı’da ve dünyada hüküm süren hayatın kapısını aralamak için sadece bir kaynak kitap olarak değerlendirmek isteyen ya da Evliyâ Çelebi’yi gördüklerini tamamen gerçeğe uygun anlatan seyyahlardan olmadığı için önemsemeyen araştırmacıların yorumlarına rastlamıyorsunuz. Evliyâ’nın sorgulayıcı ve nükteli tavrı ile büyük bir tutkuyla sarıldığı seyyahlığı yine sorgulayıcı, ince ve tutkulu çalışmalarla ortaya konuluyor kitapta. S A Y F A 2 2 n 7 K A S I M r Seda BAŞER (*) eyahatnâme’nin yaratıcısı Evliyâ Çelebi kimdi?.. İçinde yaşadığı zamanın ve coğrafyanın ruhunu ne tam anlamıyla sahiplenmiş, ne de tamamen reddetmiş bir insan… İstanbul’da doğup büyümüş ama, başka toprakların sırlarının peşine düşmüş; başka şehirlerin kendisini içine çeken bilinmezliği ile, bildiği şehrin kendisine sağladığı güven duygusunu birlikte algılamış; dünyevi bağlara sahip olmayı reddeden dervişlik hırkasıyla, malmülk merakını gizlemeyen seçkin Osmanlı kaftanını üst üste giymiş; birçok savaşa katılmış, ama oluk oluk kan akıtılmasıyla hiçbir zaman barışamamış; insanlara ve olaylara mizah penceresinden bakabilmiş; biraz kendini beğenmiş, biraz mütevazı, biraz muhafazakâr, ziyadesiyle de hoşgörülü bir seyyah S yazardı Evliyâ Çelebi. O, sınırları belli bir kimlik tanımı içine sığdırılamayan kişiliğinin ağları çelişkiyle örülmüş, benzersiz bir ruhtu. Adının bugüne ulaşmasını sağlayan kuvvetli kalemini de bu ruha borçluydu. İşte, Evliyâ’nın bu kendine özgü kişilik yapısı, onun büyük eseri Seyahatnâme’nin akademik değerlendirmelerinde çoğu kez bir yanılgıya yol açtı. Evliyâ’nın söz konusu çelişkili hali istikrarsızlık olarak anlaşıldı. Seyahatnâme’yi belirli kalıplar içine sokma hevesi ağır bastı. Gittiğini söylediği ülkelerin bazılarına gitmemişti; tarihleri, rakamları ya karıştırıyordu, ya da işine geldiği gibi değiştirebiliyordu; okuru, kendisinin olmayacak şeyler yaşadığına ve gördüğüne inandırmaya çalışıyordu. Evliyâ’nın gerçekle kurmacayı kendi yazarlık üslubuna göre karıştırıp, bir yandan bilgi verirken bir yandan da eğlendirmeyi iş edinerek çok katmanlı bir eser ortaya koyma çabasının anlaşılması oldukça uzun sürdü. “Damdan dama atlarken havada donan kediler”i, Evliyâ’nın mizahi ve ironik dilinin değil, yalnızca “uydurma hevesinin” açığa çıkması olarak düşünmekte ısrar edenler her zaman olacaktır. Ancak bu ısrarcılığın, Seyahatnâme gibi bütün dünya için önemli bir eseri yeterince anlamayı, ondan keyif almayı, Evliyâ’nın, zamanının çok ötesine geçen düşünce dünyasının kapısını aralamayı fazlasıyla zorlaştırdığını söylemeliyiz. Evliyâ Çelebi’nin adını ve Seyahatnâme’yi hak ettiği alana taşıyan çalışmalar arasında, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları’ndan çıkan Evliyâ Çelebi kitabının özel bir ilgiyi hak ettiğini belirtmek gerek. Seyahatnâme ve Evliyâ Çelebi üzerine uzun yıllardır büyük bir gayretle çalışan çok değerli iki akademisyenin, Nuran ve Semih Tezcan’ın hazırladığı Doğumunun 400. Yılında Evliyâ Çelebi kitabı 2011 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları tarafından literatüre kazandırılmıştı. Seyahatnâme ve Evliyâ Çelebi’yi yeni bir gözle değerlendirmeyi mümkün kılan, farklı ve karşılaştırmalı incelemelere yer veren eserde, aralarında Robert Dankoff, Pierre A. MacKay, Claudia Römer, Halil İnalcık, Talât S. Halman, Feridun Emecen, Nurhan Atasoy, Nuran Tezcan, Semih Tezcan gibi isimlerin bulunduğu 34 akademisyenin çalışmaları yer alıyordu. Gerek Seyahatnâme’nin değerlendirilme biçimlerine, gerekse Evliyâ Çelebi’nin hayatının bilinmeyen yanlarına dair bilimsel ve bir o kadar da ilginç veriler sunan bu çalışma Robert Dankoff, Semih Tezcan ve Nuran Tezcan’ın değerli uğraşlarının sonucunda İngilizce baskısıyla uluslararası alandaki yerini de aldı. TİTİZ BİR ÇALIŞMA Türkiye Bankalar Birliği’nin desteğiyle yayımlanan ve en az Türkçe baskısı kadar titiz bir çalışmanın sonucu olan Evliyâ Çelebi, Studies and Essays Commemorating the 400th Anniversary of his Birth Evliyâ Çelebi’nin sıra dışı dünyasını ve bu dünyanın Seyahatnâme’ye yansıyan izlerini İngilizceye de taşıdı. Seyahatnâme nasıl yalnızca bir seyyahın gezi notları olarak okunamayacak kadar kapsamlı bir yapıtsa, bu çalışma da Evliyâ Çelebi’nin aktardıklarını birbirinin tekrarı olan incelemelerden çok farklı biçimde okumayı bilmiş bir düşünce dünyasının ürünü. Bu çalışmada, Seyahatnâme’yi 17. yüzyılda Osmanlı’da ve dünyada hüküm süren hayatın kapısını aralamak için sadece bir kaynak kitap olarak değerlendirmek isteyen ya da Evliyâ Çelebi’yi gördüklerini tamamen gerçeğe uygun anlatan seyyahlardan olmadığı için önemsemeyen araştırmacıların yorumlarına rastlamıyorsunuz. Evliyâ’nın sorgulayıcı ve nükteli tavrı ile büyük bir tutkuyla sarıldığı seyyahlığı yine sorgulayıcı, ince ve tutkulu çalışK İ T A P S A Y I 1238 (Soldan) Seda Başer, Prof. Semih Tezcan, Doç. Nuran Tezcan. 2 0 1 3 C U M H U R İ Y E T