Katalog

Belge ve iletişim aracı olarak Basın Fotoğrafçılığı Cezayirli yazar PierreJean Amar, foto muhabirliği alanındaki gelişmenin öncü isimlerini ve kuruluşlarını belgeci bir anlatımla ve mukayeseli bir yöntemle ele alıyor, Basın Fotoğrafçılığı‘nda. Yazar, resimlenmiş gazeteciliği, ilk basılı fotoğrafın yer aldığı 1880’deki yayınlara bağlıyor. Fotoğrafın günlük gazetelerde büyük çapta kullanımı ise 1910’lu yıllardadır. Bu ise, endüstri devrimiyle gelen yeni bir olanaktır. Kitap, belge değeri taşıyan fotoğrafları, basın fotoğrafçılığının dışında bırakıyor. Ë Kaya ÖZSEZGİN aygın deyimiyle, özellikle de bizde “farkına varmadan” gazeteci ya da foto muhabiri olanlar, kendilerini bu mesleğin içinde buldukları andan itibaren tutkulu bir işe karıştıklarını ayrımsar ve dönüşü olmayan bir yola girdiklerini anlamakta gecikmezler. Batı’daki öncüler açısından yaklaştığımızda da durum değişmez. Teknik bir icat olarak fotoğrafın insan yaşamına girdiği ve kullanılır hale geldiği dönemlerin meraklı öyküsüne indikçe, o zamana kadar kendi çehrelerini resim yüzeyleri üzerinde görmeye alışık olanlar için bu yeni icadın çekimli dünyasının salt teknolojiye duyulan ilgiyle sınırlı olmadığını görürüz. Örneğin Walter Benjamin, fotoğrafın başladığı dönemleri saran sisin, matbaanın başlangıcına çöreklenmiş sis kadar yoğun olmadığını söylemiş olsa da, Della Porta’nın “camera obscura”yı tanımladığı 1500’lü yıllardan günümüze uzanan deneyimler, özellikle de 1839’da Arago’nun bu icadı bilim dünyasına haber vermesinin ardından yaşanan gelişmeler, oldukça girift ve birbirini tamamlayıcı niteliktedir. İşin heyecanını kavramanın belki de en kestirme yolu, elinde kamerasıyla içinde yer aldığı balondan Paris’i görüntülemeye çalışan Nadar’ın telaşlı tavırlarının yansıdığı Daumier’nin karikatürüne göz atmaktır. Daha 1860’lara varmadan yeryüzünün ilk hava fotoğraflarını bu balondan çektiğinde, foto muhabirliği görevini de başlatmış oluyordu Nadar. Edebiyat, sanat ve siyaset dünyasının ünlüleri, onun fotoğraf karelerinde yerlerini aldığında, bir eşik daha aşılmıştı. Tuzlu baskı yöntemi ve ıslak kollodion negatifleriyle albümünli baskılar yaptığı bu dönemde, iri bedeninin görüntülenmesi nedeniyle sonuçtan hoşnut olmayan tek kişi Balzac’tır. Paris’te ilk fotoğraf atölyesini açtığında meraklıların akınına uğramakta gecikmez gene de Nadar. Artık fotoğraf aygıtı (apparatus) çağın simgesel bir buluşu ve onunla tespit edilen görüntüler Vilem Flusser’in deyimiyle hayal gücünün sınırlarını zorlamış ve ilginç sonuçlar alınmasını sağlamıştır. Kuşkusuz fotoğraf görüntüsünü saptamakla bitmiyor iş. O fotoğrafın geniş kitleyle iletişimini sağlayacak olan yayın dünyasına, gazete ve dergilere de ihtiyaç var. 1890’larda fotoğraflarla resimlenmiş olan ilk dergilerden “Illustrated America” ve onu iki yıl arayla izleyen ünlü “Camera Work” devreye girecek, böylece 1830’larda başlayan fotoğrafın “tarih öncesi” seyahatler ve resimli kitapların arkasından aristokrasinin pabucunu dama atan yeni sınıf, portre fotoğrafının hızlı gelişimiyle gündelik basınSAYFA 10 Y nem, Jean Keim’ın deyimiyle “fotoğrafın altın çağı”dır. VioletLeDuc anıtların restorasyonunu yaparken fotoğraflardan yararlanacaktır. Üstelik bu fotoğrafların estetik kalitesi, Barbizon okulu ressamlarının estetik anlayışına yakındır. Ama fotoğrafın icadı, resmi tahtından indirmeyecek, aksine onun gerçek işlevinin anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Belgesel fotoğrafçılığın gelişmesi, kitİLGİNÇ BİR İVME lesel enformasyonun güçlenmesinde ilk Fotoğraflamada yeni teknolojilerin ve aşama olduğuna göre, yazarın 1850’li yeni meslek gruplarının ortaya çıkması, yıllarda hız kazanan savaş fotoğrafçılığıfoto muhabirliğini eskiden olduğu gibi na önemli bir yer ayırmış olması doğalcazip bir meslek olmaktan çıkarıyor beldır. Kırım savaşı ve Amerikan iç savaşıki ama yayın organlarında fotoğrafın nı, FransaPrusya savaşını ve Paris Koişlevine de farklı ve ilginç bir ivme kamünü’nü belgeleyen fotoğraflar ilk akla zandırmış oluyor. Önce belge, sonra engelenlerdir. formasyon aracı olarak kullanımının 1880’li yıllardan başlayarak ağaç üzeanalizi, İkinci Dünya Savaşı’na kadar rine gravürden metnin ve fotoğrafların yayılan dönemde kronolojik çizgide anbaskısına geçildiği çağdaş anlamda balatılıyor, daha sonra sosyal, ekonomik ve sın fotoğrafçılığı dönemi başlamıştır arsiyasal oluşumlar üzerinde durularak tık. Yazar, resimlenmiş gazeteciliği, ilk çağdaş dönemde “tematik” yöntemle basılı fotoğrafın yer aldığı 1880’deki yasorunun özüne iniliyor. Yeni baskı tekyınlara bağlıyor. Fotoğrafın günlük ganiklerinin gelişimi, gazetelerin resimlenzetelerde büyük çapta kullanımı ise mesini hızlandırmıştı. Guys ve Gavarni 1910’lu yıllardadır. Bu ise, endüstri devgibi çizerlerin önemli işlevler üstlendikrimiyle gelen yeni bir olanaktır. Kitap, leri bu dönem, Daguerreotip ve Kalobelge değeri taşıtip gibi fotoğraf tekniklerinin kullanıyan fotoğrafları, lır olmasıyla yerini fotoğrafa bırakır. basın fotoğrafçılı“Daguerreomania” basın dünyasını ğının dışında bırasarmıştır artık. Bu tutku, bundan kıyor. Fotoğrafçıböyle “tarihin tanığı” olacaktır. Üstenın tanık ve gözlik bu tanık, çizginin yaptığından dalemci rolü ise siyaha “gerçek” ve “doğru”dur. Çünkü sal, ekonomik ve fotoğraf, olay ve zamanla “eşzamanlı” sosyal konuma yöbir üretimdir, o nedenle de kuşku gönelmesiyle ortaya türmez. Bir “teknik görüntü”dür foçıkıyor. August toğraf. Batı’nın hep merak konusu olSander’in kişiliğinmuş olan Abu Simbel tapınağının dev de tanık olduğuheykellerinin görüntülendiği bu dömuz “etnolojik portre” türü kendini gösterir. Teknolojinin ve düşünce biçimlerinin gelişmesi “imaj” gerçek yerini kazanır. Gene yazara göre, 1920’li yıllarda gerçek anlamıyla basın fotoğrafçılığı doğar, klasik gazete fotoğrafçılarının yerini foto muhabirleri (fotoreporter) alır. Almanya, Fransa ve İngiltere, bu konuda öncülük üstArmand Deriaz’ın bir fotoğrafı, 1920. Yukarıda sağda elinde kamerasıyla lenen ülkelerdir. balondan Parisi’i görüntülemeye çalışan Nadar (1860), yeryüzünün ilk ha1940’lı yıllara va fotoğraflarını çekiyordu. da foto muhabirliği mesleğinin kapılarını açacaktır. Söz konusu gelişmenin öncü isimlerini ve kuruluşlarını belgeci bir anlatımla ve mukayeseli bir yöntemle ele aldığı kitabında Cezayirli yazar PierreJean Amar, basın fotoğrafçılığı tarihinin izlediği yolun, bizi aynı zamanda röportaj fotoğrafçılığının en büyük üreticisi olan enformasyon basını ve basın ajanslarının bugün karşılaştıkları sorunları göz önünde bulundurmaya yönelteceğini belirterek, bu konuda yol haritası da çizmiş olmaktadır. doğru, fotoğraf ajanslarının güçlenmesi ve tröstleşmesi sonucunda modern basın fotoğrafçılığı dönemi başlayacaktır. Yazar, kitabında bu dönemi ayrıntılı biçimde ele almakta ve “Life”ın yayın hayatına başladığı 23 Kasım 1936 tarihinin altını çizmektedir. “Hümanist fotoğrafçı yazarlar” dönemi başlamıştır. CartierBresson ve 1945 sonrasının Magnum gibi büyük ajansları, bu kuruluşlara bağlı fotoğrafçılar kuşağının gelişen koşullara uyumlu görevler üstlenmesiyle ağırlığını duyuracaktır. Toplumsal konulara yeterince duyarlı kuşağın fotoğrafçılarıdır bunlar. Paris, basın fotoğrafçılığının başkentidir. Sıcak haberin (News) hız kaybetmesiyle rekabet, aralıksız olarak sürer, dönemin trajik olayları gündeme oturur. Örneğin Salgado, bu yeni koşulların yarattığı önemli isimlerden biri, belki de başlıcasıdır. GÜNCEL SORUNLAR Yazar, kitabın son bölümünde, basın fotoğrafçılığının güncel sorunları üzerinde duruyor. 1992’de “Telerama”da yer alan başlık, tehlike sinyalini vermiştir: “Basın fotoğrafçılığı öldü..” Aynı tarihte “Liberation”un başlığı da ilginçtir: “Basın fotoğrafçılığı üzerinde tehditler”. Okuyucu sayısının ve reklam gelirlerinin azalması, enformasyon basının krizine yol açan iki olumsuz gelişmedir. Basın, daha önce çok sayfa ayırdığı konularla daha az ilgilenmeye başlamıştır. Savaşlar, dünyadaki açlık ve yoksulluk hakkındaki büyük “picture stories”in artık satmadığını göstermektedir. Doisneau ve CartierBresson’lar gibi fotoğraf çekmek zor bir hale gelmiştir. 1990’lı yıllarda bazı yeni yasalar, sokaktaki insanı ya da mimari bir yapıyı izin almadan görüntülemeye olanak vermemektedir. Hele televizyon, basın fotoğrafçılığı için telifin fotoğrafa uygulanmasından “daha ağır bir büyük tehlike” oluşturmaktadır. Fotoğraf için ödenen parada kısıtlamaya gidilmektedir. Yeni bir gelişme olarak dijital ortama geçiş, fotoğrafı “rötuş programı ile değiştirebilecek kolaylıktan kaynaklanan deontolojik sapma riskleri üzerine birtakım polemikler”in doğmasına yol açmıştır. Yazarın bu konudaki yargısı kesindir: “Bugün dijital bir devrimden değil, ancak yalnızca değişimden söz etmek” uygun olabilir. Fotoğrafçılık kitaplarına gelince, bu kitaplar beş bin baskı dolayındadır. Geleneksel basın fotoğrafçılarının anlatımı bugün artık itibar görmemektedir “New Yorker”a göre. Yayılma biçimleri, “halkın sürekli talebine koşut olarak değişme halindeyse de, bilgi edinme ve tanıklık ihtiyacı, basın fotoğrafçılarında değişmeksizin kalmaktadır, bu da gelecek nesiller için gereklidir”. Salgado, duyularımızı harekete getiren etkenlerin, başka sanat dallarında olduğu gibi fotoğrafta da geçerli olduğu görüşündeydi. Bu görüş, foto muhabirliği mesleğindeki iletişim amacının yanı sıra, izleyiciyi etkileme gücünün önemli bir etken olduğu gerçeğine de haklı bir göndermede bulunmaktadır. Yoksulluğun ve çilekeşliğin fotoğrafçısı olmakla sağlanan ayrıcalığın muhabirlikle yarattığı uyumun altında bu gerçek yatmaktadır kuşkusuz. Kitabın sonundaki tekniklerin kronolojisi ve basın fotoğrafçılığının sinemacılar için yarattığı kaynakla ilgili fılmografi listesi, kitaba ayrı bir değer katmaktadır. ? Basın Fotoğrafçılığı/ PierreJean Amar/ Çev. İnci Çınarlı/ Kırmızı Yay. Mart 2009/ 132 s. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1010