Katalog

? Mustafa ALAGÖZ üşünce, doğası gereği görünenin ötesine geçme, onun içine sızma ve kendisi ile dışındaki dünya arasındaki yabancılığı ortadan kaldırma eğilimindedir. Düşünsel çaba ilk bakışta boş bir uğraş, günlük yaşamla ilişkisi olmayan anlamsız bir oyalanma olarak görülebilir. Düşünme yetisi bir köşede duran soyut, iradesiz bir güç değil, tersine insanın bütün eylemlerine eşlik eden yaratıcı ve sınırsız bir enerjidir. Kendi varlığımızın en iç, bizi biz yapan biricik yanımız olduğu için yaşamımızda en somut olan varlığımız bizzat düşüncenin kendisidir. Bu enerjinin hangi yetkinlikte kullanıldığı kişiliğimizin ve yapıpetmelerimizin niteliğini belirler. Yaptıklarımızı anlamak kendi yaşamımıza özgürce yön vermeyi, anlayarak yaşamak ise insan olmanın sevincini ve zevkini duyumsamayı sağlar. Olgular bilincin önüne getirildiğinde değişik yöntemlerle ele alınabilirler. Bu durumda Olgunun belirli bir yönü, herhangi bir aşaması veya görünüşü açığa çıkarılabilir. Ancak Olgu biçimden biçime geçerken onda değişmeden kalanı bulmak gerçeği kavramak için temel öneme sahiptir. Doğada kuvvet, olguda yasa, bilinçte Us olarak bulunan enerji hareket özne ve nesne için ortak zemini oluşturur. Bu tözsel birlik bilmeyi olanaklı kılar, bundan dolayı hiçbir şey bilincin önünde sonsuza dek bilinmeden kalamaz. Bu hakikat günümüzden yaklaşık 2 bin yıl önce dinselmitolojik söylemde de 'Kendinde Şey' ve 'Fenomen' ayrımı yapmaksızın şöyle dile getirilmişti: “…Örtülü olup da açığa çıkarılmayacak, gizli olup da bilinmeyecek hiçbir şey yoktur.” (İncil; Matta, 10/26) ZORUNLU AŞAMALAR Hegel, “Devleti ussal olarak kavramaktan” söz ederken ondaki varoluşsal kaynakları bularak, oluş sürecindeki zorunlu aşamaları ve öğeleri ortaya koyar. Usun ilkeleri ışığında kurgul yöntemle bir olguyu incelemek onu felsefeyle, başka bir deyişle düşünce yoluyla bilmek demektir. Burada sayısal veriler, laboratuvar denemeleri, yazılı sözleşme metinleri değil, düşüncenin kavramsal işletimi söz konusudur. Düşüncenin soyutlama yetisiyle ele alınan olguları incelerken farklı görüşlerin olması, sınırsız yorumların türemesi kaçınılmazdır. Bu durum tinsel alanda bilmenin olamayacağı, hakikatin, herkesin kendi öznelliğine bağlı olduğu anlamına gelmez. Burada ilkenin açılımı, saltık olanın edimselleşme sürecindeki göreceliliğin anlaşılması söz konusudur: Doğada geçerli olan OlguYasa bağıntısı yerine, tinsel dünyada Ereksel Neden (Gayi İllet, Koza Finalis) ilkesi kendini gerçekleştirir. Düşüncenin yapıp etmelerinin tümünü kapsayan tinsel alanın anlaşılması, TözErek bağıntısını göz önüne almayı gerektirir. Tözü düşünce, Ereği ise özgürlük olan tinsel gerçeklik baştan sona düşüncenin edimselleşmesi yoluyla oluşur. Hegel, Sanatı, Dini, Tarihi ve Tüzeyi bu yöntemle okur. “Tüze Felsefesi”nde incelemesine konu edindiği Devlet için şu belirlemeleri yapar: “Devlet kendinde ve kendi için törel bütündür, özgürlüğün edimselleşmesidir ve özgürlüğün edimsel olması usun saltık ereğidir. (S.283) CUMHURİYET KİTAP SAYI D Hegel'in 'Tüze Felsefesi' dilimizde Edimselleşen özgürlüktür Hegel'in “Tüze Felsefesi” adlı eseri, onun deyimiyle “Devletin kendi içinde ussal bir şey olarak kavranması ve betimlenmesidir.” Bu eserde devletin bilimsel bir incelenmesi, Hak kavramının edimselleşmesi ele alınıyor. ... “Devlet, Tinin kendi için yapmış olduğu dünyadır.” (S.315) HEGEL’E ELEŞTİRİLER... Hegel'e yöneltilen eleştirilerin en yaygın olanlarından birisi de “Ussal olan edimseldir, Edimsel olan ussaldır” önermesidir. Eleştiriler zaman zaman, Hegel'in görüşlerinin Hitler'e esin kaynağı olduğunu ileri sürecek düzeye vardırıldı. Anlama oluşmadan önce yargıda bulunmak boş inancı doğurur, ideolojik bir tutumla düşünceyi donuklaştırır. Önce taraf olup sonra anlamaya çalışmak yerine anlayarak taraf olmak özneyi etkin kılar. Her anlama edimi insanı zevkli bir düşünsel yolculuğa çıkarır. Bu yolculuğun sonu yoktur, ama aşamaları vardır. Bir aşamadan bir sondakine geçmek insanın kendi emeğiyle olabilir. Suçlamak, beğenipbeğenmemek, taraf olupolmamak gibi şeyler anlamak değil; ancak anlamanın sonuçları olabilirler. Eleştirmek anlamakla mümkündür, bir düşünce olumsuzlanmakla aşılmış olur. Ayrıca bir düşünce eğer gerçekliğe dair bir şeyler ortaya koymuşsa onu yok etmek olanaksızdır, ancak sınırı gösterilebilir; onu aşmak demek bu sınırın ötesine geçmek demektir. Önermeler tanıtlanmadığı sürece birer kabul düzeyinde kalırlar. Hegel, iki temel eseri olan “Tinin Görüngübilimi” ve “Mantık Bilimi”nde Felsefi görüşlerini açıklar. Bilincin oluş sürecini ve bu süreçte kullandığı yöntemi ortaya koyar. Tanıtlamalarını yaptıktan sonra bu dizgeyle Tarihi, Dini, Sanatı, Tüzeyi felsefi olarak ele alır. “Tüze Felsefesi” adlı eserde bu dizge içerisinde ortaya çıkmıştır. Daha önce Türkçe'ye çevrilmiş olan “Tarih Felsefesi” (İdea Yayınevi), “Estetik” (Payel Yayınevi) ve “Tüze Felsefesi” adlı eserlerinde okuyucuyu uyarır. Bu eserlerde yazdıklarının tanıtlamasını burada yapmadığını belirtir ve yukarıda sözünü ettiğimiz iki eserine bakılmasını salık verir. İLKELER VE OLGUNUN İRDELENMESİ Hegel, devletin ussal bir olgu olduğunu ileri sürer; ancak öncelikle Doğa Yasası ile Tüze Yasaları arasındaki temel ayrıma işaret eder: “İki tür yasa vardır, Doğa Yasaları ve 914 Tüze Yasaları: Doğa Yasaları saltıktırlar ve oldukları gibi geçerlidirler: Çiğnenmeye açık değildirler. …Tüze Yasaları koyulan, insanlar tarafından türetilen şeylerdir. .. Burada öyleyse var olan ile olması gereken arsında, kendinde ve kendi için varolan ve değişmeden kalan Hak ile hak olarak geçerli olması gerekenin belirleniminin keyfiliği arasında bir çatışma olanaklıdır.” (S:14) Tüze yasaları, dahası tinsel alan düşünerek ve istenerek üretildiği için Usun edimselleşmesidir. Aynı zamanda tinsel olgular istencin gerçekleşmesi olduğu için keyfiliğe açık bir yan da taşırlar. Değişik amaçlı öznelerin etkinlik G. W. F. Hegel gösterdiği, sonsuz çeşitlilikte görüşlerin ortaya döküldüğü Törel ve Düşünsel süreçte bir ussallığın olduğu kolayca kabul edilemez. Öte yandan bir sürecin aktığı, olayların birbirine bağlı olduğu gerçeği de ortada iken bu karmaşayı aslına uygun olarak anlamak mümkün mü sorusu her zaman önümüzde durur. Tüzeyi bilimsel olarak açıklayabilmek için; öncelikle inceleme alanını belirlemek, oluşum ilkelerinin tarih içinde ve öznelerin eylemleri yoluyla gerçekleştiğini, fakat öznelliğe aşkın olduğunu göstermek gerekir. Hegel, Tüzenin temel konusunun “Hak Kav ramı olduğunu belirtir ve bunun tarih içinde edimselleşmesini irdeler. Hakkın; gereksinim, düşünce ve istençle bağını göstererek bunun süreç içinde somut olgu halinde görünüşlerini ortaya koyar. Gereksinim tüm etkinliklerimizin temel itici gücüdür. Canlı bir varlık olarak bedenselfiziksel gereksinimlerimizi ve onu giderecek araçları bilmekle, kısaca bunları düşünmekle hayvanlardan ayrılırız. Gereksinimlerimiz verilidir bundan dolayı doğal nitelik taşırlar; ancak bunların bilinip giderilme yollarının bulunması ise tinseldir. Bir şeyi düşünebilmek, onu elde etmenin yollarını ve araçlarını bulmak seçim yapmak anlamına gelir. Seçim varsa orada istenç var demektir. İstenç ise “kendini belirli varlığa çeviren, kendine belirli varlık verme dürtüsü olarak düşünmedir.” İstenç bu anlamda düşünmeyle gereksinimin birliği olarak Hakkın temelini oluşturur. Düşüncenin belirli bir varlığa yönelmesi ya da kendine bir biçim vermesi İstenç olması gibi; Hak'ta istencin kendini belirli bir şeye bağlaması ve kendini bu şekilde belirli hale getirmesidir. Hak doğada bulunmaz, gereksiniministemeninbilmenin birliği olarak düşünce oluyla nesnel kılınır. Nesnel hale gelen hak kabul edildiğinde yasa olur. Bu yasalar ise kendilerini Devlette ve Devlet yoluyla etkin güç haline getirirler. Hak; nesnellik kazanmış, tanınmış ve bireylerin somut olarak yaşayabileceği özgürlüktür. Tekil öznelerin sonsuz istekleri, birbirine karşıt eğilimleri, kendilerini gerçekleştirmeleri toplumsal yaşamın dinamizmini oluşturur. Evrensel olanla tikel olanın karşıtlığı kaçınılmaz olarak Özgürlüğün gelişmesine yol açar. İlke saltık, olgu görecelidir; ancak bir yerde ilkeler başka bir yerde olgular var diyemeyiz; bunlar Oluşun, Sürecin ayrılmaz iki yanıdır. Olguları anlamak, onların varoluşsal kaynağını bilmekle; öznenin, sürecin ve ereğin bağıntısını kurmak yoluyla olanaklıdır. Burada şöyle bir soru gündeme gelebilir: Bütün bunların bizim için ne önemi var? Anlamak insanda bütünlük duygusunu, iç doluluğu yaşamanın yollarını açıyor. “Kendimiz” olmamızı sağlıyor, bizi aslımıza götürüyor. Anlamanın anlaşılması, düşünmenin düşünülmesi insani etkinliğin doruğunu oluşturur. “Yüceleri düşünün ki yücelesiniz” diyen Sokrates'in bu sözleri sıradan bir öneri, ahlaki bir çağrı olmaktan çok bir hakikatin dile getirilmesidir. Bireysel varlığımızın en yüksek düzeyi olan aklımızın güzelleşmesi yaşamımızın sevincidir. Sorunsallar üzerine düşünme alışkanlığı, ayrıcalık taslamaktan uzak öğrenme çabası, kendi vicdanını kendine yargıç edinme içtenliği, anlamanın lezzetini verebilir. Bu çaba, birey için kendi ahlakını yapılandırma yolculuğudur. Ahlaksız akıl bencillik, egemenlik ve mutsuzluk üretir; akılsız ahlak ise nefsin arzularına indirgenmiş şaşkın, hoyrat kişilikler. Sorgulayıcı bir akıl, önyargısız anlama, Hak İlkesine bağlı ekinlik yaşamın kendisidir; geriye kalan ise bunların değişik yollarla bir ifadesi. Anlamayı ifade edecek kadar olgunlaştırmak iletişim için, iletişim ise insanın insana yakınlığınıdostluğunu yaratmak için… ? Tüze Felsefesi / G.W. F. Hegel /Çev: Aziz Yardımlı / İdea Yayınevi/416 s. SAYFA 13