Katalog

Yemek ve Kültür hayvancdığa aittir. Dünyadaki en eski köy yaşamının bu coğrafyada çdttığı bdiniyor. Toprakana" inancı köy yaşamı kadar eski olmalı, çünkü tanmı başlatanlar, bayvanlan evcille§tirenler kadınlardı. Hazır besinin olmadığı eskiçağda, doğada örneği olmayan besinler nazırlamak kadının besin veren toprakla özdeş tutulmasını sağladı. Toprakana sıfatı o çağda, bugün bizim kavrama gücümüzün çok ötesine geçen bir öneme sahipti. "Kutsal Ana" toprakla; "ürün" ise insan/ hayvan yavrusuyla, meyve/ sebzeyle özdesti. Yaşamın merkezi (evdeki ve tapınaktaki) mutfak ve ocaktan başka bir yer değildi. Keloğlan'a sihirli sofrayı veren ve "açd sofram açd" dediğinde tükenmeyen yiyecekler bağışlayan peri kızı, eski toprak tanrıçasının masaldaki devamıdır. Ortadoğu'da halk toprağın içinde yaşadı, besinlerini topraktan aldı, topraİc kapta yedi, yiyeceğine toprak kattı; toprak boyayla evini, çanağını süsledi; toprak tablete yazdı ve toprağa döndü (gömüldü). Hitit'teki "Kara tannça"yı Muhibbe Darga cenaze kuttörenleri bağlamında Eski Anadolu'da Kadın adlı kitabında anlatır. Kara tenli Meryem ikonalan birçok coğrafyada ortaya çdcan kara tannçaların devamıdır. 'Kara' yeraltıyla ve ölümle ilişkili olup tanrıçanın asla yenilmeyen gücünü temsil eder. Beyaz toprak ise yaşam veren tannçayla eşdeğerdi olasddda. Yiyeceklere (pekmeze, pestde, tatlı sucuğa, helvaya) başlangıcta yaşam vereceği inancıyla katddığını aüşünüyorum. Tabii üıtiyaçlar da etkdi oldu: "Sal" denen çok büyük taş teknelerde üzümler ezdirken ayağın altından kaymasın diyeüzerlerine beyaz toprağın serpdmesi gıbi. Belki bu uygulama îallus ve bereketle dişkdendirilen üzümle 'ana' sayılan toprağın 'sal adı verilen kutsal döllenme yeri'nde buluşturulması inancını da içeriyordu. "Sal" Sümer'de kadın üreme organı demekti. En eski yaratdış öykülerinde tannça kendi teknesinde kendi maddesi olan toprakla kendi kanını kanp dünyayı yaratmıştır. tlk Tunç Çağı'nda ortaya çıkan savaşlarda erkek kanı dökülünce, toprak, erkek tannnın kanıyla karıştınİıp dünya yaratdmıştır. Bizde Âsdc Veysel'in "Kara Toprak" şiirinde anlattığı sadık yâr, esldl toprakanadan başkası değddir. Veysel ölümünü ona kavuşmak olarak duyumsar. Yaşarken ise üstünde gezdiren ve türlü nimetler verendir. tşte ondan seçtiğim dizeler "Koyun verdi, kuzu verdi, süt verdi/ Yemek verdi, ekmek verdi, et verdi/ Kazma de döğmeyince kıt verdi/ Benim saddc yârim kara topraktır", "Bana türlü türlü meyve yetirdi", "Bir çekirdek verdim dört bostan verdi/ Bunda yalan yoktur herkes de gördü", "Karnın yardım kazmayınan belinen/ Yüzün yırttım tırnağınan elinen/ Yine beni karşdadı gülünen" vb. Şiirin tamamını okuduğumuzda besin yapan, doyuran vefa dolu toprakananın çağdaşımız Veysel'de sürdüğünü anlarız. ILYA TERHOFF Hannibal kitabı Avrupa'da kendi konusunda basılan en kapsamlı ve en çok okunan kitaptır. • YlldlZ CIBIROĞLU u metinde 'yemek ve kültür' konusunu Anadolu'nun coğrafyası, tanma dayalı kültür tarihi ve Anadolu halkuıın inanç dizgesinde kutsal sayılan toprak açısından ele almayı denedim. Bana bu yazıyı esinleten 2005'in başında hacimli bir kitaptan farksız biçimde yayımlanan "Yemek ve Kültür" dergisi oldu. Bir dünya haritasına dikkatle bakalım, ne görürüz? Bütün kıtalar adeta ku2eyden güneye (aşağıya) doğru akmaktayken donmuş gibiair. Beş kıtanın hepsinde güneye doğru sarkan, torbacıklanan, alt uçları incelerek biten topraklanna karşuı, nastl bir yerbilim hareketi olmuşsa Anadolu Doğu'dan Batı'ya hamle yapabilmiş ve aşağılara sarkmadan, akmadan biçimlenebilmiştir. Sanki Asya'dan Avrupa'ya uzanan dost bir eldir Anadolu, uzaklan birbirine bağlamak için var olmuştur, sanki evrenseltoprakananın kültür ve uygarlık dağıtan eli bu coğrafyada belirmiştir. Gelelim bilimsel verilere: Anadolu'da bazı mağaralarda yapdan kazdarda I ö 16.000'le 12.000 arasına tarihlenen dibekler, öğütme taşlan, boynuzdan yapdan oraklar bulundu. Ekın biçme ve tahd öğütme evresı bu kadar eskiye gidebilir. Insanlar bu mağaralar dan çdup yaptddan evlerde yaşadılar. Yemek pişirme dönemini hazırlayan dk basamak Güneydoğu Bölgemizde ÎÖ 10.0009.000 arasına tarihlenen Hallan Çemi, Çayönü, Nevali Çori, Göbeklitepe, aynı dönemde Ürdün'deki Ceriko ve Suriye'deki Natufien yerleşimleriyle oluştu belki de. Ordardan binyd sonra lç Anadolu'da Can Hasan'da dörtgen planlı büyük ocaklar, Aşddıhöyük'te duvara gömülü fırınlar, Çatalhöyük'te bölümlere aynlmış mutfaklarla ocaklar ve finnlar yapıldı. Kap kacaklar önceleri taştan ve ahşaptandı. Kaşdc ve kepçeler kemiktendi. Topraktan çanak çömlek yapdmaya başlanınca hızla yayddı ve gelişti. Arkeolog Veli Sevin, nerkesin okuyabdeceği rahatlrktaki kitabında, ev işlerinde sıvı ve katı yiyeceklerin saklanmasının, pişirilmesinin kolaylaştığını, mutfak kavramının Erken Neolitik Çağ'da ortaya çdctığını belirtir. (Prof. Dr. Veli Sevin, Anadolu Arkeolojisi, Der Yaymlan, tstanbul, 2003, s. 48.) B Hannibal Hannibal Almanca'dan Türkçeleştiren: Arzu YARBAŞ Tarihte İskender kadar büyük bir yer tutan ve hafızalardan silinmeyen Hannibal ı kim tanımaz ki? Kartaca'da doğan ve ilkçağ İspanya'sının en ünlü komutanları arasında sayılan bu korkusuz, cesur, ileri görüşlü, yakışıklı, genç komutan yaşamı ile günümüze kadar büyük izler bırakmış ve günümüz liderlerine önder olmuştur. Ispanya dan Roma ya kadar. Afrika Sahillerinden Alp Dağları na kadar büyük bir bolgeyi egemenliği altına alan bir askerlik dehası olduğu kadar bilim ve ticarette de ustün yeteneklere sahiptir. ERKEK PAY TANRISI YOKTUR Toprağı yoğurup çanak çömlek yapmayı, ağacı yontup kaşık yapmayı, yontacak aleti, sepeti lcadınlar buldu. Tannça Inanna/ Istar'ın kültündeki kutsal nesnelerden biri de bıçaktır. Yemeklere tuz katmayı, ateşte pişirip topluca yemeyi, yemekte pay dağıtmayı; öğünlerin zamanını, yemekten önce el ydcama kuralını icat edenler kadınlardı. Günümüze kadar gelen ve erkeklerin de oynadığı kaşdc oyunu kadınlann yarattığı büyük mutfak/ yemek kültürünün bize ulaşan uzantısıdır. Kaşık oyunu nerede varsa, o yerin, mutfak kültürünün başlangıcı olduğunu varsayabiliriz. Kaşık oyunu deyınce dk akla gelen Konya ve Silifke'dir; Çatalhöyük de Konya ovasındadır Bir810 YAŞAMIN MERKEZİ: MUTFAK VE OCAK Ülkemizde günümüze kadar gelen nefis yemekler, yemek kültürü, genşmiş damalc tadı binferce yda yaydan insan aklının, çabasının, deney birikimlerinin ürünüdür. TDK Derleme Sözlüğü'nde bddiğimiz ve bilmediğimiz yemeklerin adlan, yemek ve mutfak kültürüne ilişkin sözcükler bütün sözcüklerin toplamı içinde çok geniş bir yer tutmaktadır ve bİ2 artdc onlan kullanmıyoruz. Geri kalan sözcüklerin büyük bölümü ise tanma ve CUMHURİYET KİTAP SAYI İlya Yaymevi; 150'den fazla seçkin eseri okuyucuyla buluşturuyor. MAVİ DAĞITIM TEL : 0.212 512 52 81 512 51 93 FAX : 0.212 512 52 37 SAYFA 19