Katalog

KISA KISA... KISA KISA... KISA KISA.. KISA KISA... Türk Romanında Destan Etkisi Romancılarımızın halk edebıyatından hangı kultur oğelerını aldıklarına değını yor Oğuz Kağan, Atılla, Battal Gazı, Ko roğlu destanlarını ve bunların çeşıtlı ya zarlar tarafından nasıl romanlaştırıldıkla nnı gosterıyor Bunlara ek olarak da 'Lş kıya Destanları' ve 'Destanlarla Bağlantılı Dığer Romanlar' adlı bolumlerde de dı ğer destanlara yer verıyor DESTANDAN ROMANA Araştırmasında Kaya, kıtabında des tandan romana gıden uzun yolda mıtolojıden, destandan, masaldan, efsancden, halk hıkâyesınden, meddah metınlerın den faydalanıp, bunların bırbırlerıyle ılış kılerını de araştırıp ortaya koyuyor "Mı tolo)inın tabıatustu ve fı/ıkotesı kuvvetle rın yanı sıra, tabıat kuvvetlerıyle savaşan yığıtlerı belırtmesı, destanları nlıışturur Mıtolojıdt, tabıat kuvvetleıı, canlı varlık lar veya olumsıi7 tannlar şeklınde bclını Destanlar, tarıh oneesı ınsan toplulukları nın tarıhlerı olması bakımından mıtolo )iyle ortaklık gosterır Zıra destan kahra manları mıtolo)idekı tanrılarla, dunyada kı ınsanlar arasında bağlar kuranlardır Mıtolo|iye gore destanlarda gokle ılgılı olaylar ve motıfler azalmış ınsanı ozellık ler artmıştır' "Destanlarda halkın butununu ılgılcn dıren meseleler konu edılmıştır Bu açı dan bakıldığında destan, onu meydana getıren zumrelcr ıçm tarıhtır, gıınumuz ınsanı ıçınse romanın eskı devırlerdekı ış levını gormektedır " Kaya ıncelemesınde halk edebıyatının kullandığı aşamaları uç bolumde dıle getırıyor îlk bolum ' I lalk edebıyatı geleneğının besleyıcı bır kaynak olarak fark edılmesı Tanzımat donemınde başlar Bu maddede kaşıf meselesı on pla na çıkar Zıra yenı medenıyet anlayışıyla bırlıkte mıllctın kulturunun kokenı ınce leme çalışmaları dıkkatı çeker " "Turk destanlarının sıstemleşmesı Zıya Gokalp, Fuad Koprulu, Zekı Velıdı Togan, Abdulkadır Inan, Huseyın Namık Orkun'un çalışmalarıyla olmuştur Bunlar Turkolo]i çalışmalarıyla ortaya çıkmıştır " îkıncı bolum, "Halk edebıyatı malzeme sının ve teknığının Turk edebıyatçıları ta rafından başarıyla kullanıldığı donem "Mıllı edebıyat akımına mensup olan yazarlar Tanzımat'tan oncekı ve sonrakı edebıyatımızın taklıde dayandığını belır terek bızım mıllı cdebıyatımızı oluştura bılmemız ıçın halk edebıyatının asıl kay nak olarak alınması gerektığını ılerı sur muşlerdır ( ) Zıya Gokalp, oncclıkle yapılması gerckenın Turk kulturunun ge lışımının, tarıhının ıncelenmesı olduğunu btlırtır, halk edebıyatının masalların, destanların bu gozle ele alınması gerektı ğını tavsıye eder " Bu duşunteyle hareket eden Zıya Gokalp, Oğuz Kağan Destanf nı ve "Dığcr menkıbclerı de ( ) bunlardan dldığı motıflerı şıırlerınde kul lanmış, dığer yazar ve şaırlerın de bunları ışlemelcrını tavsıyc eder " "Rıza Tevfık, Servet ı Funun donemınden başlayarak heee veznı ılc halk şıır tarzında ozelhkle tekke edebıyatı urunlerınc uygun şurler, halk şıırının taklıdı denebılecek nefesler, koşmalar yazar Bunlar ( ) tolklardan bahseden, halk edebıyatı urunlerını ılmı açıdan ele alan ılk şahıslardır " "Huseyın Rahmı, ozellıkle Meşrutıyet donemınden başlayarak olumune dek yazdığı roman larda îstanbul folkloruyla ılgılı pek çok unsuru kullanmjştır" "Omer Seyfettın, buvuk bır Turk destanı yazmak ıster " Ûçuncu bolumde destanlardan yararlanma donemı sona erıyor ve koy ve ko yun, koylunun konuları on plana çıluyor "Halk edebıyatının tek kaynak olarak yu celtılmcsı Nurullah Ataç'ın tepkısını çe ker " TÜRK ROMANİNDA DESTAN Turk romanlarında en çok yer alan destanlar, Oğuz Kağan Destanı, Atılla ve Koroğlu destanlarıdır Bunlardan başka cşkıya destanları ve bır de destanlarla bağlantılı yazılmış romanlar var "Oğuz Kağan Destanı yazma parçalar ve rıvayet ler şeklınde gunumuze kadar gclmıştır Bılınen bu metın ve rıvayetler yedı tane dır " Kemalettın Şukru Orbay, Oğuz Han ve Bo/kurt'un okulda derslere yardımu olması ıçın kaleme almış "Oğuz Ozdeş, Oğuz Han adlı romanının konusunu Oğuz Kağan Destanı ndan almasına rağ men, ışlenışı, olayları ve ayrıntıları ılc ese rı bır macera romanına donuşturmuştur " "Yılmaz Gurbu/'un 'Acılar Masal Oldu' adlı romanında Mıısufa Kemal ın doğuşu Oğuz Kağan Destanından alınan oğclerle destanlaştırıldlğı gorulur " 'Bu da Ataturk'un, edebıyatta, kahramanla rın destanı boyutta gosterılmesını tercıh eden anlayışıyla bırlcşır " Kaya, Crgenekon Destanı'nın kazandı ğı sımgesel anlamlara dıkkatı çekerek Turkıye'dekı Gladıo tıırıı orgutlenmenın adının neden Crgenekon olduğıınu da belırtıyor Atılla da Turk romanlarında kullanılan başka bır destan Abdullah Zıya Koza noğlu, Atlı Han'ı, Peyamı Safa, 'Atı llla'yı, "maceranın on planda tutulduğu bır tarıhı roman halıne donuşturmuştur" Battal Gazı Destanı ıse Halıde Edıp, Ab dullah Zıya Kozanoğlu ve Zıya Şakır, Muıat Sertoğlu, Furuzan (îedız tarafın dan romanlarda konu edılınış 'Koroğlu anlatmaları destan ılc halk hıkâyesı arasındakı turlerdendır " Koroğ lu'nu Yaşar Kemal, 'Uç Anadolu Efsane sı'nde konu etmış Zaten "çocukluğunun vc gençlığının halkbılımı malzemelerının bol bulunduğu Çukurova'da geçmesı bunların eserlerıne yansımasına yol aç mıştır" "Mehmet Seyda'nın 'Koroğlu' adlı eserı 1960 lı yıllarda, TRT'nın Ârkası Yarın programlarında uzun sure radyoda canlandırılmıştır" Eşkıya destanlarını ışleyen romancıları mı/ ıse Omer Seyfettın'le başlar ve Omer Polat'a kadar sıırer "Erdemlı eşkıya tıpını ele alan eserlerden bırı Omer Seyfettın'ın once hıkâye sonra da roman olarak yaz dığı 'Yalnı/ Efe'dır "Çakırcalı Mehmet Efe Zeynel Besım Sun'ıın 'Çakır Efe' adlı romanına konu olurken, Huseyın Rah mı, 'Lşkıya înınde' adlı romanında "( ) eşkıyaların hayatını gerçekçı bır şe kılde anlatması ıle dıkkatı çekıyor ( ) I luseyın Rahmı, eşkıyalığı ve sebeplennı adeta roporta| şeklınde romanında ışlı yor " Kuyııtaklı Yusuf Sabahattın Alı'nın romanına konu olmuştur " Kuyu caklı Yusuf'un ana eksenı aşk uzerıne ku ruludur Bunun yanında Meşrutıyet do nemınde Edremıt'ın toplu yapısı, memu run yaşayışı, eşrafla yonetıcılerın ılışkılerı ele alınır Bunlara bağlı olarak evlılıkte çıhler arasında anlaşma, aralarında eşıtlık bulunmayan çıftlerın evlılıklerının çuruk luğu, sağlam bır ekonomık temele dayan mayan evhlıklenn çokuşu ışlenır" Ince Memed, Yaşar Kemal'ın dort cütlık ro manıdır "Dort cılt de tnce Memed'ın ağaları oldurmesı ve ortadan kaybolması ıle sona erer " Kemal Tahır, 'Rahmet Yol n A. şebnem BİRKAN ları Kestı' adh romanda "Romanda eşkı yalık bır toplum hastalığı olarak sergılendığı ıçın, eşkıyalığın safhaları, destekleyen çevreler, eşkıya mekanları belırtılır Top lumun eşkıyalığı benımsemesının, eğıtım, duzenlı askerlık, sureklı barış, sosyal ya pıda denge, guçlu ve guvenlık sağlayıcı bır re|im sayesınde engelleneceğının altı çızılır" Kemal Bılbaşar'ın 'Cemo' adlı ro manında da "Doğu Anadolu'da az sayı dakı koylunun ağalıktan kurtulma çabala rı anlatılır " "Memo'nun ana unsuru bır aşk hıkâyesıdır " Hasan Kıyafet.'Gomınıs Imam'da " Ağalığı yok edecek olan, kendı ocunu almak ıçın dağa çıkan, okumuş eş kıyadır ( ) eşkıyayı, bu romanda, sosya lıst ama(,larla dağa çıkan bır gerılla orneğı olarak yorumlar Hasan Kıyafet'e gore ağalık sıstemı vc ağalar, halkın ılerıye gıt mesındekı en buyuk engeldır " 'Cepel Dunya'da, Tımur Karabulut, " ( ) ağa nın zulmune uğrayan Alo adlı çobanın eş kıyahğını anlatır Orta Anadolu'nun bır koyu olan Sapadere'de geçen olaylar, ağa koylu çatışması uzerıne kuruludur " "Mahmudo ıle Hazel'de Doğu Anado lu'da eşkıyalığın oluşma sebeplerını ışle yen Omer Polat, geçım şartlarının zorlu ğundan dolayı tutun kaçakçılığı yaparken gırdığı bır sılahlı çatışmada )andarmanın vurulması uzerıne suçlu duruma duşen, çareyı eşkıya olmakta goren Mahmudo ıle karısının materalarını anlatır" KAYNAK KİTAP Kaya, 'Turk Romanında Destan Etkı sı'nı yazarken romanlarla ılgılı ınceleme ve tespıtlerde de bulunuyor vc adı gec,en romanlara ışık tutacak araştırmaların da kapısını açıyor 'Destanlarla Bağlantılı Dı ğer Romanlar' başlığı altında, Namık Ke mal'ın 1880 de yazılan 'C ezmı adlı ro mandan başlayarak gunumuze kadar ge len ve Yaşar Kemal ın pek çok romanları na konu ettığı destanlaıdan da bahsetmış Destanların romanlatda kullanılmasının sebeplenne yer vermış Bu bolumde des tanların kulturumuze yaptığı katkılar ve daha bırçok değcrlı noktayı kapsayan bıl gılerı bıze sunmuş 'Turk Romanında Destan Etkısı', Turk edebıyatı araştı rmaları çerçevesınde son derece onemlı bır noktaya parmak bası yor Destanların romanlanmıza nasıl gır dığı ve ne şekıldc kullanıldığı kronolo]ik olarak ve kapsamlı bır şekıldc anlatılıyor Gunumuzde hcm nıtelıklı, hem de kap samlı Turk edebiyatıyla ılgılı ıncelemelere ıhtıyaç var Kaya da boyle bır boşluğu doldururken hcm oğrencılere hem de Turk romanına çok buyuk bır katkıda bulunuyor Kıtap bırçok romana da dc ğındığı ıçın, kaynak kıtap nıtelığınde Turk romanının sadece Batı'dan etkılen medığını, kendı oz kaynaklarından da et kılcndığını gosterıyor Ulusal dcğerlerımı ze ve kulturumuzc katkıda bulunmak ıçın bu ınceleme ve araştırmayı gerçekleştır mış Kıtabını çok onemlı bır yere dıkkat çekerek bıtırıyor "Dıkkat edılmesı gcre ken bır nokta da gunumuzde destanlaş tırmadan zıyade masallaştırmaya gıdışın varlığıdır Çızgı fılmlerde ve bıltmkurgu fılmlerde artık uzay canavarlarına karşı savaşılmaktadır Destan canavarlaruıa karşı savaşılmaktadır Destan canavarları değışmıştır Bu fılmlerdekı kahramanların kotulere karşı ustun guçlerı vardır Bu tur fılmlerde bılınmeze karşı korku dıkkatı çeker Ama, kahramanların, canavarlara karşı savaştıkça kcndılerıne guvenlerı de artmaktadır Bılgısı olan ınsanlar uzayın canavariarıyla savaşırlar, hıç değılse kaçı rırlar Batı eskı destanlarını degıştırır, yenı tıpler oluşturur Batman, Voltron vs Hat ta ıma| belırlemede de antık mıtlere daya lı gondermeler yapmaktadır Bızım kultu rumu7de ıse uretken olamamaktan, fıkır şablonlarına bağlanmaktan dolayı eşkıya yı yuceltmek soz konusudur " • Türk Romanında Destan Etkisi/ Muharrem Kaya/ TC Kultur vt Turızm Bakanlığı Yayınlan/ 384 s K İ T A P SAYI 810 S on yıllarda furk romanının gelışı mıyle ılgılı, sayıca yctcrlı olmasa da, çeşitlı ınccleme ve araştırmalar yapı lıyor Hem kaynakça lıem de bılgılendır me amaçlı olarak, bu tıp kıtapların çoğalması Turk edebıyatına buyuk katkılar sağlıyor Mımar Sınan Unıversıtesı, Turk Düı vc Edebıyatı Bolumu'ndcn Yard Doç Muharrem Kaya bu araştırmalara bır yenısını daha eklcdı Kıtabının başin da, mıtolojıden başlayarak anlatıma daya lı bırçok cdcbıyat tuıunc yer verıyoı, da ha sonra da romanlara geçıyor Kıtabı, Turk romanlannda, konıı olarak destan ları seçen vc ışleyen lomanulanmızla ıl gılı genış bır araştırma vc ıneelemeyı kapsıyoı Bılındığı uzere toman Batı'dan ge lcn bır ed<bıyat turudıır ve 19 yy'da Os manlı dakı Batılılaşma çerçevcsınde ro man yazılmaya başlanmış ve Şemsettın Samı nın faaşşuk ı lalat ve Fıtnat (1892) adlı romanı ılk lomanlardan bırı olarak Tuık edebıyatına gırmiştır O gunden bu gıınc furk romanları Kurtuluş Savaşı, sı yası olaylar, tarıhı gerçekler, kırsal kesım yaşamı vs gıbı konuları ışlerken, destanlardan da etkılenmış ve edebıyatımız, Omer Seyfettın, Yaşar Kemal, Kemal Ta hır gıbı değerlı yazarlarımız tarahndan unutulmaz romanlara kavuşmuştur 'Turk Romanında Batı Etkısı' adından da açıkça anlaşılacağı gıbı Turk destanlarını konıı almış vc bunların Turk romancıları tarafından nasıl kullanıldığını ve etkılerı nın ncler olduğunu ıncelıyor Dcstanlar meydana gelen olayların ola ğanustu oğelerle bezenerek dılden dıle halk arasında anlatılması esasına dayanır Kaya araştırmasında, bu olayları temel alarak , roman ya/an yazarlarımızı ve on ların romanlaştırdıkları destanları araştı rıyor Halk edcbıyatı unsurlannı, gele neklerden nasıl ve ne kadar yararlandık larını ırdelıyor tntelemesınde ınıtten baş layıp masal, efsane, halk hıkâyesı gıbı tur lerı goz onunde bulunduruyor, halk edc bıyatıyla kesıştıklcrı noktaları ortaya ko yuyor Bunu yaparken Kemalettın Şukru Orbay'dan başlamış Oğuz Ozdeş, Yıl maz Gurbuz, Abdullah ( Turhan Bey, bu ısım kıtapta Aptullah olarak gcçıyor) Zıya Kozanoğlu, Pcyamı Safa, Halıde Edıp, Zıya Şakır, Murat Sertoğlu, Furuzan Ge dız, Yaşar Kemal, Omer Seyfettın, Zeynel Besım, Huseyın Rahmı, Sabahattın Alı, Kemal Tahır, Kemal Bılbaşar, Hasan Kı yafet, Tımıır Karabulut, Omer Polat, Na mılk Kemal, A Hıkmet Muftuoğlu, Nıhal Adsız, M N Sepetçıoğlu ve Sevınç Ço kum'a kadar butun yazarları ıncelıyor 18 SAYFA C U M H U R İ Y E T