Katalog

Nt varkı Rkrtt boylesıne durust ve uy gar olmasına rağmcn ağır yergılerdcn dc kuıtulamaz Kendısıne en ağır gelenı de Mchmtt Akıf ın /angoç suçlaması olur 1 tkret bu sııçlamayı once yanıtlamaya ge rek gormez Ama ıkı yıl sonra 1914 te "Ta nhı Kadımı Zeyl' (Lskı Çagiar Tarıhıne Ek) şıınnde kendı onurunu ve yureklılığını sergıleyerek bır eleştırı zerafetı gosterır Doğruluk alçakgonulluluk ^evgı, bağlı lık/Acıma, ıyılık yurtseverlık ınsaflıhk, /Sonra zangoç dememek bır şaıre/ Vıcda nımın gıttığı yol budur ıştc Akarsu bunun en ağır bır taşlama ve aynı zamanda ınce lıklı bır eleştın" olduğunu ıfade ederek şu dı/elerıne vurgu yapmaktan kendını <ıla maz Osmanlâar yuzyılların gelışımıne ya bancı kalarak dırçmcyı doğru eğılmekte dır/Yukselme kultursu/ olmuyor/Uygarhk kı en yuce amaçtır/ona doğru koşmak ve oncelıkle Yıne kızları konu alan şıınnde, Gonlun, comcrtlığın bılımın yarartığı her şeyde kı/ların bu sevgılı çıçeklerın bır hak kı vardır Verın dızeltrıyle de Fıkret ın o gerıcı ve baskıu donemde çağını aşarak ne kadar ılerı bır çugıde olduğunu goruruz (Savaşımcı Şaır Tasarımı Fevfık Fıkret FYS Yayınları) ç yurdun butun tımudu şımdı \ız dtdtr Her şey stzın, yurt da sızın, şerefde uzın Ama unutmayın kı zaman ağır guı enlı Ses uz adımlarla arkamızdan gı lır Onden koşan ama dıkkatle her ızı Inctlımeyt yolbulan bu şaşmaz tzleyıcı Paylaytp utandırma bızı yazık1 Demtn Yarınlar st nın dt dım benı alkışladın hayır Bır şey sının dcg'ıl sana yann emanttttr Her şey emanttttr sana eygınç unutma Sendtn dc hetap sorar yakınır gelecek Geçmısı şımdı sc n ıbretlt baktyorsun, Gılecek dı sı nden boylc kuşkulanacak Htrorgam ıhtıyaç kaurgasıyla sarsılan Bır kuşağfn oğlusun, bunu ara sıra anım sa Unutma çagın şımşeklenn bollaşttğı çag dır Her yıldtrımda btr gece, bır golge ytktlır Bır yukstlış ufku acılır yukselıryaşa makYukselmeyen duser Yaıltrlemek ya yıkıbnak' Yukselmtlı dokunmalı alnın gokltre Doymaz ınsan denılt n kuş yukselmele Friedl'dan Iran'daki kadın yaşamı Iran Köyünde Kadın Olmak Erika Friedl şunları söylüyor iranlı kadınları betimlerken: "irandaki kadınlar, hiç bu denli görünmez olmamışlardı, kara peçelerinin ardında birer gölge gibiler. varlıkları tartışılmaz elbet, hatta sessiz çoğunluğu onlar oluşturuyor. Ama neye benziyorlar? Ne düşünüyorlar?.. Onları kim savunuyor, kim onlar adına konuşuyor?" G TulayFERAH vusturya asıllı bır antropolog olan ve doktora tezını Batı Alman ya'da, Maınz Unıversıtesı'nde ta mamlayan Erıka Fnedl, yırmı yıh aşan bır suredır Iranlı kadınlan konu alan araştırmalar yapmakta Kadınların top lumsal konumlarını ırdeleyen pek çok ma kalesı yayımlanmıştır Halen Iran'da evblık konusunu ele alan bır kıtap uzennde çalış maktadır Tarıhın değışımler şenhğıne kadınlann katkısı olmuş mudur^ Kadınların zıhınsel yapılarının hâlâ ge leneğe bağlı olduğunu, modernlığı sındır mekte guçluk çektığını soyleyebılır mı yızı* Iranlı bır kadın anlatıyor, Friedl yazı yor ' Geçen gun bır devrım muhafızı bır yabancı daha once hıç gormedığım, uste lık de genç bırı, sokağın orta yerınde ne redeyse evımın kapısında çevırdı benı ve başortumu duzeltmemı emrettı, saçım go runuyormuş lam karşısına dımdık dıkıl dım gozlerının ıçıne baktım ve dedım kı 'Yabancı bır kadına bakmaya utanmı yor musunı' Sen saygıdeğcr dulların pe şınden koşacağına kendıne bır eş bul 1 ' Bızım ulkemız o kadar ozgur bır ulkedır kı, Abbas gıbı bır canı bıle kadınları tacız edebılır, unıforma gıymış bacak ka dar oğlanlar kadınlara kafa tutabılır" Bu kez Frıedl anlatıyor "Kıtaptakı ovkuler yaşamoykulen du şunceler yorumlar Iran kırsalındakı ka dınlarla ügılı yırmı vıllık, uzun erımlı bır çalışma boyunca bırıktırdığım daha bır çok oyku arasından yapılmış bır seçkıdır Benım bu araştırmayı yapma nedenım kadınların kendı konumlarını nasıl gor dııklerını kulturlerını, bırbırlerıyle olan ılışkılerını ve yaşam felsetelennı anlamak tı Bır başka deyışle kıtaptakı oykuler bu kadınların duygusal ve pratık zekâlarına, dunyalarını kavrayışlarına ve ellenndekı sınırlı olanakları gozupekçe tehlıkeye at maktan çekınmeyışlerıne bır tanıklık ola rak yazıldı * Erıka Frıedl'ın oykulerı bıldık oykuler Sanırım hepımız Anadolu denen gerçeğı bılıyoruz Anadolu'dalcı koylere gıtmeyen lerın de bır bıçımde 'koy duşuncelen' vardır Kızlar on sekızınde evlenmelıdır Zaman uzarsa adı çıkabılır ve evlılık bır duşe do nuşebılır Gorucu usuluyle yapılan evlılık ler kutsal evlılıklerdır Sonuçta bır kızdan aılesının tek ıstemı vardır, zamanı gelınce evlendırmek damada ve adesıne etı sızın kemığı bızım, deyıp evın yolunu tutmak ve o kızı bır dışı' olarak olunceye kadar unut mak Anadolu'da durum boyle, Iran'da da du rum boyle ama arada onemlı bır ayrım var Benım ulkemde devrım muhafızları' yok Benım ulkem ozgur bır ulke bokakta hıç kımse başı ortulu bır kadına, başortunu duzelt, saçın gorunuyor dıyemez1 Iran da 1979' da bır molla devrımı ya şandı ve suruyor Kendını tumuylc Batı ya kapatan tum kadınları çarşafa sokan devrım gunu orada bulunan bır arkadaşırrun anlattığmdan bılı yorum, aydın kadınları evlerının onunde boğazlayan bır devrım Ozellıkle kadına yonelık şıddetlc yaşam bulan bır devnm lslam dunyası her zaman I lırıstıyan dunyaya hem hayranlık duymuştur hem dc nefret etmıştır Bu ıkı duygunun yarattığı çelışkıler ve bunalımlar sonucu lslam dun yası uç buyuk değışımı atlamıştır a) Denız yollarının açılması b) Ronesans c) Reform lslam dunyasının bu uç buyuk değışimı es geçmesının ncdenı atalardan kalan yuk len ınatla taşıma ıstemınden olmuştur Ve yırmıncı yuzyılda Lrıka adında bır araştır macı, 20 yıllık bır bırıkımı kullanarak 'ts lam Koyunde Kadın Olmak' adlı bır kıtap yazmıştır 20 yıl uzun bır zaman Batılı bır kadının tum yaşamını tran dakı koylu kadınlara adaması şaşırtıcı gelebılır ama bu durum Batılı ıçın olağandır Onların lslam dunyası hakkında bılgılerı bızlerden çok fazladır Nedenı de şudur On sekızıncı yuzyılda Batılı oğrencıler îslam dunyası hakkında bılgı sahıbıdır Av rupa da Arap gramerı uzerıne yeunış Farsça uzerıne on, Furkçe uzerıne yedı sozluk vardır Frıedl'ın, 'Eğrısı Doğrusu' adlı oykusun den "Bazen bır kadın sırf ne kadar vazgeçıl n w olduğunu gostermek ıçın kaçar koca sından Adam ıneklen sağmak, evı supuf mek su taşımak ve bır kadının vaptığı da ha bınlerce ışı gorccek bırılerını bulmak ıçın dıdındıkten sonra kansının değerını anlar kadın ıçın bundan sonrası çok daha ıyı gıder " "Pırelerden bıle yakınırdı Sankı babası nın evınde hıç pıre gormemış gıbı Ne de olsa onlar da ahır ustunde yaşıyorlardı al tında bır koyun suru varken pırelerden kurtulamazsın " "Duşuk onun hatasıydı Tann korusun, ıçıne yaşadığımız tehlıkelı ve kotu guçlere karşı hıçbır onlem almamış, ne bır nazarlık ne bır muska takmış ne de tutsu yapmıştı Al sana okumuş kadınlann ahmaklığı " , ıV Erıka Friedl'dan son soz "Iran'daki kadınlar hıç bu denlı gorun mez olmamışlardı, kara peçelerinin ardın da bırer golge gıbıler Varlıldan tartışılmaz elbet, hatta sessız çoğunluğu onlar oluştu ruyor Ama neye benziyorlar5 Ne duşunu yorlar> Onları kim savunuyor kim onlar adına konuşuyor?" tran da kadınlar hâlâ şoyle dıyor ' Ancak olu bır kadın ozgur bır kadın dır"« Iran Koyunde Kadın Olmak/ Lnca Frı edl/Epsılon \ayınevı /Çevıren Barts Şan nan/ 115 \ SAYFA 13 ATATURK VE FİKRET Sultan Azız tarafından 1800'lerde ya pıldığı ıçın onun adıyla andan Azızıye Ka rakolu nu geçıp dar ve bozuk yoldan sarsı la sarsıla Bebek e ulaşır Bırkaç dakıka son ra da Aşıyan'a sapan dık yokuşun başına tkı arkadaş, Buradan sonrasını yureyeceğız dıyerek arabadan ınerler Otomobılın çıkmayacağı bakımsız ve daracık yokuşu tırmanırken Paşa'nın yaverı de bıraz genden onları ızle mektedır Mustafa Kemal koluna gırdığı Harbı ye'den hocasına yureğının derınlıklerınden gelen bır sesle Hkret e olan sevgısını anla ur Ben ınkılap ruhunu ondan aldım Zıya ret edeceğım yerlerın başında elbette Aşı yan gehr Bır de o gun bır sır verır hocasına "Ya kında Anadolu'ya gıdıyorum" Bu satırlarla anlatır, Orhan Karavelı, Ataturk'un Samsun'a çıkmadan oncekı Aşıyan zıyaretını Fıkret ı ınceleyen bır bırçok eserde belırtıldığı gıbı Ferda Şı ırı'nın Ataturk ıçın ne kadar onemlı oldu ğunu bu eserde de oğrenıyoruz Kanımızca Fıkret ın Ferda şıırı Mustafa Kemal'ın Ataturk olmasında onemlı bır kdometre ta şı, dığer bır deyışle bıraz da Ataturk'un Ataturk yapan şurdır Bu guzel şııre Asım Bezırcı'nın çevıribiyle yer verıyoruz, Uğraş, dıdın, duşun, ara, bul, koş, attl, ba g/r, Durmak zamanı geçtı, çalışmak zamanı dır' re A FERDA (YARIN) lık Ihrşeyunındegılmızaten•> Sen ey gcnçlık Ey umudun guzel yuzu, tşte karşında ay nan Tıtreyen kucağını açmış, beklıyor Koş, <<abuk' Ey hayatın gulerek doğan sabahı, ışte her kesın Gozltrt iende sen kı hayatın umudusun, Almnda yenı bır ytldız, hayır bır guneş Doğ ufuklara onunde şu sıkıntdı geçmtş Sonsun sonsuza değtn Bır daha yaşanmasın o cehtnnem senın bugun Cennet kadar guzel yurdun var, şu gordu gun Zumrut bakışlı, ıncı guluşlu kızcağtz Kımdır bılır mısın ? Yurdun Şımdı saygı sız Btr goz bu nazlt yuze Tanrt eurgesın Kotu bır gozlt baksa katlanabılırmıstn? Uter mısın şu ak sakalın temtz gorkemlı Onurlu alnına bır kırlı el şoyle dursun Hatta yabanct bır 11 uzansın? Şu mezarı Bırakır mısın taşa tutsun bır serserı? Elbette hayır o mtzar o onurlu alın Kutsal bırer orneg'ıdır yurdun Yurt çalıs kan Insanların omuzlart ustunde yuksehr C U M H U R İ Y E T K İ T A P Yarınlar senın tcmn bu devrım, bu yertı Anne Nâzıma Hanım (Solda) Amertka da ofilu ve gelinl lie Karavelı'nın eserındekı onsozunde llhan Selçuk, "Şeytan da bız cın de ne şeytan ne melek var Dunya donecek cennete, ınsanla ınandım' dıyen Fıkret ıçın Namık Kemal'e nasıl Vatan Şaırı dıyorsak ona da "însan Şaın" denebıleceğını belırtmektedır Yaşadığımız her olayda herkes, hem ın sanı bakış açısına hem de şaır duyarlılığına sahıp olsa yeryuzunde ne savaş kalır ne aç lık ne de ınsanın ınsana zulmu Bu anlam da "gunumuzun şaın" Fıkret'ın onemı da ha da ıyı anlaşılıyor Insanı bakış açısına sa hıp olup da şaır duyarlılığı ıle hareket eden ve ası bır ruhun haykırışlarına tanık olmak ısterseruz eğer, başlangıç olarak sıze Tevfık Fıkret yeter' • KAYNAKÇA Prof Dr Mehmet Kaplan ' Tevfık Fıkret, Devır ijahsıyet Eser" ( Dergah YayuıJarı 2004 Istanbul) Serol Teber Aşıyan'dakj Kâhın' (Okuyan Us 2002 Istanbul) Memet Fuat, Tevfık Fıkret (AJtın Kı taplar 1992 tstanbul) Orhan Karavelı Tevfık Fıkret ve Ha luk Gerçeğı (Pergamon 2005 Istanbul) [email protected] [email protected] 8 1 0 S AYI