Katalog

bi pek çok romanını Adolphe d'Ennery'nin işbirliğiyle tiyatroya uyarlamıştır. Bıııiıi karşın 1863'te Yirminci Yüzyılda Paıis adlı yapılını 1 letzel yayımlamamış ve bu yapıt ancak 1994 yılında yayımlanabilmiştir. Yaşaınının son yıllannıla, onu ancak baston yanlımıyla yürümek zorunda bı rakan bacağındaki yaraya ve kataraktın neden olduğu görme /orlııklarına rağmen Jules Vcrnc Amiens kentine çakılı kalnıaınıştır. Sık sık tıene atlayıp Paris'e babasının yerini alan oğııl I letzel ile konuşmaya gidiyordu. Yazar, son darbeyi 1897'de kardeşi Paul'ün ölümüyle alır. Jules Vcrnc entclektüel ctkinliğini hiç yavaşlatmaz. Ziyaretçileri, Pierre Giflard ve Raymond Roussel gibi kendısine bagİl genç yazarları, gazetecileri evinde ağırlı yordu. Genellikle bu ziyaretçiler karşısında, 20. yiizyılın başındaki bu gelisjmi bilinçli bir biçimde açıklamaktan geri kalmıyordıı. 1905 yılı Mart ayında şeker krizinc girer ve tüm projelerini, elyazmalarını yayınılanmak üzeıe oğlıına bırakarak 24 Mart 1905'teyctmiş ycdi vaşında ölür. Uzuıı süre çocuk ede biyatı ya da bılim kıırgu edebiyatı statüsüne iııdirgenen Jules Verne'in romanı, kuşkusuz 19. yüzyıla dönük olduğu için yapıtını bu yüzyıldan bağımsız düşüneıne yiz. Konuları açısından olduğu kadar roman kişileri açısından da davranışlarıyla, ideolojileriylc, konuşma biçimleriyle hep bu yiizyıldan esin lenmiştir. Onun yapıtı bilimsel eğleııcedeıı çok 19. yiizyılın büyük sorunkırına, düş komısundaki soıgulama ve dilin olanakları üzcrine yöncliktir. Olağanüstü Yolcu lııklar imgelem ve düştcn, kenıli cvrimini sorgulamaktaıı va/geçmeyi reddeden bır döneme tanıklık eder. Ve bu yapıt arlık klasik edebiyalın malı olmııştur. ÇOKSESLİ ROMAN Bır oııyargının aksiııe, |Liics Verne hiçbir /aman bir şey icat etmcnıiştir: 13Tcmnm/ 1902'dcTlıe Pittsbıırgh (iazette ıle söylcşısinde şöyle ıler: "Ansiklopeılilerden aldı ğım bilimsel referansları vc yeııi buluşlara ilişkin ^ ^ gazeleleıden edındığım Ijjfc^jfrğğ^B bilgilcri romaıılarııiKİa kullaııarak kurmacaya gerçeklik ızlenımi vermeyc çalışıyorıım. Aınacım kehaııette bıılunmak değildi, ama gençlere dünya ve ötesi cogratya konıısıında bilgilcr sıınmak istiyordum." Fransa'nın ve Koloni lerinin Resimli Coğrafyası (1X661868) adlı bir yapıt bu amacmı ılesteklemektedir. Yııkarıda belirttiğiıniz gibi Jules Verne'in gizemi, imgelemımn hep bir gerçeklik izlenımi vereıı bir kurmacaya dönüştürdugü bol belgelenıe çalışmasında gizlidir. Jıılcs Verne, her ronıanının hırklı bir ülkede geçmesine özen göstermiştir; dolayısıvla, Olağanüstü Yolculuklar biı cilt ten öbiirüne yeıyüziinün sistemli bir biçimıle bölgelere ayrılışı gibidir; öte yandan 62 roman ve 2 öykü kitabının tii münıle ıııetinlerarası ilişkiler varılır (roman kişılerinın tekrarlanması, yazar olarak kendine göncleımeler, imalar, ılönü şümler vb). Bunlar Jıılcs Verne'in tutarlı bir yapıt yaratma isteği ve kaygısını gös terir. Kimi noktalarda, çağdaşı ve rakibiEmile Zola'ya yaklaşır. jules Verne'in biçcmi birçok dış söylemin özümlenmesiy le kendini ortaya koyar. Bu söylemler biSAYFA 22 limsel belgeler, haritalar, yolculuk öykiileri, gazete makaleleri ya da yazınsal me tinlerdir. Bu metinler alıntı, yenidcn yazım biçımınde vazılnıış va da taklit, pasti^ ve paıodi biçinıinde yeniden üretilmiştir: "Atomdan moleküle, nıolckulden nebüloz yı^ınına, nebülöz yığmından ne bülöze, ııebülüztlen başyıldıza, başylldızdan güneşe, güneşten gezegene, gezegen den uyduya dek, düııyanın ilk günlerin den beri gökcisımlerının pck çok değiijime ııgraclıgını gördük." (Diinyadan Aya) Jules Verne bir metinden her şey yapıla bileceğini göstermeye ve bırbırindeıı ayrıksı öğejeri edebiyatla Ijütünle^tirnıeye çalı^ır. " ü l ü m eezası sırasında Marta Stnıgoff ıın orada oldugunu anınısıyoıuz (...). Mielıel Strogoll, son bir kez, cına annesinin baktıgı gıbi bakıyordu. Cîurıırunun boijuna tutmaya çalıştıgı yüreğin den gelip gö/lerinde biriken gözyaşları gözkapaklarının altında birikerek korııea tabakasında bulıarlaşan bu gözyasjarı görmesine engel oluyordu. Cıö/yaşlarınrn olıışturdugu buhar tabakasl gözbelıekle edeıek, kendi yolculuk öyküsünii yazmaktan, haritalar çizmektcn büyiik bir zevk alır, buna gereksinim duyar. Roland Baıtlıcs (r!ağdaş Söylenlcr adlı yapıtında Jules Verne'in dünyasına iliijkin kapalılık izleğini ^öyle açıklar: "Jules Verne'in yapıtı bir yapı eleştirisi için iyi bir konu olabilir; izlekli bir yapıttır, Verne kendi üzerine kapalı bir evren oluşrurmuştıır. Bu cvrenin kendi ıılamları, kendi zama ııı, kendi uzaıııı, kendi tümlügTı, hatta kendi varoluş ilkesi vardır. Bu ilke de siirckli bir kapanma cdinıiyıni; gibi geliyor bana. Verne'de yolculıığu diişlemek kapalılığı araştırmanın karşılıgıdır, Verne ile cocuklugun iyi uyıışması sıradan bir seriiven gizeminden gclmcz, ram tersine "sınırlı"lının sagladığı ortak ıııutluluktan gelir, cocukların kulübe ve çadır tııtkusıındn da buluruz bıınu: Çevresini kapatmak ve yerles,ınek, eocukluğun ve Verne'in varnluş diişii budur. Bu düşün ana orne^i de şu neredeyse kusuısuz roman, Msrarlı Ada'dır, çocuk adanı burada dünyayı yenidcn ıcat eder, doldurur, kapatır, içine kapanır, hu ansik lopedik çabayı da kenterin iyelik tutunıuyla taçjandırır: Dışarıda fırtına, yani sonsuzluk, bo!j yere ortalı^ı kasıp kavururken, o terlikleri ve pi|)osuyla oeak ba ^ıiKİadıı" K,:ağdaş Söylenler cev. Tahsin Yücel, Hüıriyet Vaktı yayınları, Ist.', 1990, s. 61). |ules Verne, lıer ^eyde biı bütünliik arayarak tıpkı IX. yüzyıl ansiklupedicileri ya da 1 lollan dalı ressamlar gibi bu "sınırlı" düııyanın iciııi doltlurnıaya calışır. ( )nun bır duzineden olu^an tiyalru yapıtı ve (Jlaganiistii Yolculuklar genel baijlığl allında toplanını^ sekseni aşkın romanı ya da uzun öykiileri hiebir şeyin insa nın elinden kıırtıılamayacağını, en uzak diin yuların bile onıın avu cıınıla bir nesncden arksız oldugunu, sahip enmenin ise Doga'nın genel tıusakla^tınlması nın diyalektik bir evresinden başka bir şey ol romanrn de^işmez ögelerini egcmenliği altına almak için onları tehlikcye atmaktan sakınmamıştır. Romanlarındaki böliimler aracılıgıyla ılünyaya bir esneklik vermeye çalışmış, kapalılığı öncc uzaklasjtırıp sonra yaklaştırarak akıl almaz uzak lıklarla oynayarak insanın zaman ve ıızam üzerindeki gücünii sınamıştır. Ayrıca Jules Verne'in yapıtınıla gemi imgesi ve sevgisinin çok ayncalıklı bir yeri vardır. Cıemi, onda, bir ulaşıın aracı olma dan önce biı yerleşim alanıdır. Yine Roland Barthes, (ules Verne'in "Naııtilus'unun gerçek karşıtı olan nesne, Artlıur Rimbaııd'nıın Sarhoş (ıcını'sidir, "ben" diyc konuşan ve iç bükeyliğinden sıyrılmış olarak, insanı bir magara rııhçözümleyiminden gerçek bir açınsama şiirbilimine geçirebilen gemidir" (a.g.y. s. 63) der. ULUSLARARASI ÜN Jıılcs Verne'in yapıtı, daha önce belirttifimiz gibi, Arthur Riınbaııd, Steplıane Mallarme, Raymond Roııssel, Cîaston Lcroııx, Marccl Proust, Paul ("laudel, Antoine de Saint Exupery ve Cieorges Perec gibi çok de£i.şik okurları ilgilentlirmiştir. 20. yiizyılın birinci yarısına dek üiıun yapıtı "(iençler için edebıyat" diye nitclendirilmış ve yapıtları hcp ozeilenerek, kısaltılaıak yeniden ya/.ılmıştır. 1960 yıllarından sonra, onıın yapıtı ıdeolojik, mitolojik ya da psikanalitik çözürıılenıe, yakın bir zamanda da dilbilimsel ya da göstergebilimscl yöntemlerdcn esinlene rek üniversite dü/.eyinde araşlırmalara konu olmuştur. 10 yapıtı, 1966'da Fransa'da cep kitapları serisinden yayuıılan masıııdan sonra geıçekten klasık vc popülerohır. Ozellikle 1974 yılında Michel Serres'in Jules Verne konusuııda yazdıgı bir ıleneme ()lağ,ınüstü Yolculuklar adlı yapıtının yeniden keşledilnıesintle öııeın li bir rol uynaı. SONUÇ Jules Verne, "( ienç okurlarım şimdi hangi içgüdülcrlc, hangi koşullarda eog raiyaya ilişkin bu roman dizisini yazmak zorunda oldıığumıı biliyorlar. () zaman lar Paris'teydiııı, birçok müzisyen, az sa yıda da edebiyatçı dostum oldu. Sonra, Avrupa'nın balısına, kuzcyine ve güneyi ne romanlarımdaki kaılar ilginç olmay.ın birkaç yolculuk yaptım vc g()rcvimi yap mak için taşraya çckildiııı. Bu görev, her iilkeye özgü serüvenler düşleyerek, kendi çevrelerinde yaşayan özel roman kahıa ınanları yaratarak tüm dünyayı roman bı çiminde çizmektcn başka bir şey değildi. Evct! Ama tlünya sanıldığııulaıı çok cla ha büyüklü, oysa lıayat çok kıs.ı! F.ksiksız bir yapıt bırakmak için yü/.yıl yaşa mak gerekir!" Jules Verne yüzyıl yaşama dı, 24 Mart 190'5'tc öldü£ündc 77 vaşın daydı, ama yine de bizi lünı yaşamımı/ boyunca oyalayacak ncredcysc cksiksiz bir yapıt bıraktı. Son sözü A. M. Celâl Şengör'e bırakalım: "|ules Verne'in romanları birer fal (...), yazdıkları biliınin dcstanı (...) , eserleri bir gelişme riiyası da değildir, zira rüya ümıdi içermekle bc raber, ne o ümidin geıçekleştirilmesine bir katkı yapabilir, ne ılc o ümidi organi ze edebilir. I lalbuki Jules Verne, bilimin nelere kâdir oldıığunu göstererek insanlığa heılel tayin etmiştir. Bilgiyle mııtlu ve emin olmak. Bu suretle lıenı iıısanları tcşvik etmiş, hem de eserleriyle onları yönlendirerek organizc olmalarına yar dımcı olmuşlur. Kaç tane 20. yüzyıl bilgi ni ilk ilhamlarını Jules Verne'den almadıklarını itade etmişlcrılir" (Kitap lık sa yı 44/KasımAralık 2000, s. 128) • 1 jcanPaul Dekıss, \ula Vcrnc l.c rcvc dıı Projires, Dc'aıuvcrlcs. dallitnurd, Parts 1991. 2. Kıtaplık Kayı 44/ KüsıınArulth. 2000, Yapı Krcdiyayınlart. Islaııbul 2000 3. Marc Sonano, jtılei Vcrnc, JullurJ, Parıs, V)7H. 4. Danicl Compcrc, }ulc\ Verne e'crtvain, l)n>z, Geneve, 1991. K İ T A P SAYI 789 riyle yakan kılıcın arasına girerek sıcaklı gın etkisini yok etmeye yetmişti" (Michel Strogolt). Aslında, Jules Verne'in yapıtı yaratıcı bir imgelem ürünüdür, bugiıne kalması da bunun bir göstergesiılir: "İmgelem" sözcüğü Jules Verne adıyla bütünleşir. Yazarın macera romanlarına kendini kaptıran okurların aklında tek düze steplerin egzotik manzaralarının, yakıcı ve dondurucu çöllerin, gizenıli adaların, ba tık şehirlerin, içinden çıkılamayan balta girmemiij ormanların, binlerce Tatarııı öııünde Michel Strogoff'un yakılan gozlerinin, Batık Atlant'idi ziyaret eden Ne mo'nun ya da Arzııı Merkezine Seya hat'in sonunda bir volkan bacasının yukselmesinin betimlemeleri kalmıştır. Jules Verne'in kahramanları, ister kâ^il, ister sömürgeci, ister tıırist olsun, yeryıiziınıi dolaşmak, keşfedilmemi^ yerleri tanı mak, kutuplaıa ya da arzın merkezine ııla^mak, evrenin başlangıcını ya da sonıınu anlamak istcgiyle yanıp tutuşurlar. Jules Verne, dünyayı belirli sınırlar içine kapamayı düşjcr. Bu nedenle, yazılı bir yeniden sunumda, evreni kendine mal genişletmek gibi bir tasası yoktur; tam tersine dünyayı yakınlaştırmaya, daha sonra da insanın rahatça yaşayabileceği bildik, kapalı bir uzama dönüştürmeye çalışmıştır. Dünya herşeyi kendi içinden çıkarabilecek güce sahiptir, varolmak için insandan başka kimseye gereksinimi yoktur. I I "Jules Verne'in dünyayı madıgını ortaya koyar. Jules Verne'in dünyayı genişletmek gibi bir tasası yoktur; tam tersine dünyayı yakınlaştırmaya, daha sonra da insanın rahatca yaşayabileceği bildik, kapalı bir uzama dönüştürmeye çalışmıştır. Dünya her şeyi kendi içinden çıkarabilecek güce sahiptir, var olmak için insandan başka kimseye gereksinimi yoktur. Jules Verne dünyayı kendine mal etmek, onu daha göz kamaştırıcı bir dııruma getirmek için bilimin sonsuz kaynakları yanında, olağaniistü bir anlatım biçimi yakalamıştır: Romanında zaman ve uzamı biıleştirerek C U M H U R İ Y E T