Katalog

ölümünün 100. yılında Jules Verne 19. yüzyılın başından itibaren bankacılık ve sanayi sayesinde burjuva sınıfı yeni bir iktidarın silahlarını oluşturmaya başlamıştır. 1851 den sonra, Jules Verne yeni söylenler ortaya koyarak bu gelişmenin seyrini ölümsüzleştirmeye çalışır. 0nun için bilimin rolü, yeryüzünün keşfi, başka insan toplulııklarının tanınması, herkese eğitim .cumhuriyetin temel değerleridir. Yüzyılın yayıncısı PierreJules Hetzel'in desteklediği Jules Verne yavaş yavaş çağdaş bir kahraman figürünü oluşturarak evreni yeni ölçütler çerçevesinde çizmeye çalışır Düşünceler kaynaşması içinde, aslında o yalnız bir adamdır. • zeynel KIRAN "julet Verne, görülmczı gören wn yazardı. Dıı^lcdtğt ııytcr bugıin ger çek oldu." Eugene lonesco, Journal en mıette\ 1967 Gelişmenin düsü ve tekniğin büyük toplumsal değişimlerin, örneği görülmemiş iletişim ve bilgi araçlarının gelişiminin motoru olduğu bir dünyada, yeni bir söylence yaratırlar. "Çocıık kitaplan yazarı" Jules Verne aslında yetişkinleı in yazarıdır. Romanları o dönemin önemli dergi ve gazetelerinde telrika halinde yayımlanmıştır. Yapıtını okumadan yargıda bulunanların etkisiyle Jules Verne yanlış anlaşılmıştır. Bu tür önyargıların yayılmasında Emile Zola'nın rolü çok olmuştıır Ama Apollınaire, Raymond Roııssel, [ulıen (îracq, Roland Barthes, JeanMaric Le Cle/io onun ço euklar aracılığıyla yetişkinlere seslendiğini lark etmişlerdir. Paııl C.laudcl ve François Mauriar, onu yeni tekniklere ilişkin olnıasa da temel ilkeleri değişen bir uy garlıkta insana özgii derinliklerin yeni bir durumıınıı sezınleyen, görünmezi gören bırı olarak kabul ederler. Tüm yapıtında, düşsel ile ussahn çatışmasının siirüp git tiği (ııles Verne'e özgii bir şiirsellik vardır.' Eğer yazar, daha ilk roınanından başla yarak, eğitiın danışmanı Jean Mace vc yayıncısı efsane PierreIules Hetzel gibi laık eğıtımın savunucusu bu iki cunılıuri yctçiyle sıkı bir ışbirliği yapmasaydı, ya pıtı evrensel bir değere sahıp olabılır miydir' Sekiz yıllık bir sürgünden sonra, 186()'ta Paris'e dönen bu yürekli iki adam Jules Verne'nin yeteneginin eğitime katkısinı heıııen fark eder. Jules Verne 3} yaşındadır; yazma aşkıyla doltı, başarıya susamış ve bu iki aydın insanın amaçlarına uygun bir esin derinliğine salıipti. Yazar, dünyaya meydan okıırcasına, kısa bir sürede Arago kardeşler, Jules Mıchclet ya da Elisee Reclus gibi, ansik lopedicilerin mirasçısı olur. Yeni kurulma aşamasında olduğunu hissettiği bu dünyayı tanımak, anİamak için tüm za manını halk kitaplıklarında ve ulusal kitaplıkta geçirir. Çağdaş dünyada ınsanlann yerini sapramak için tarih, coğrafya, bilim ve tekniği temel ko nuların başma koyar. Bilgiııin, ke sinlik ve doğruluğun, aklın, yeni yeni yeşeren demokratik ortamda, insanın eylemlerini düzene koyacağı na inanır. Jules Verne ilerlemenin, yeniliğin yılmaz savunucusu ve bekçisi olmuştıır. Tüm dünya oııun için bir ti yatro sahnesi gibidir. Amerika Bırleşik Devletlerı onu hem eğiendirir hem de büyüler. Burası her şeyin mümkün olduğu, büyük bir şantiye, bir insan laboratuvan, yeni bir uygarlı "Çocuk kitaplan yazan" Jules Verne aslında yetlsklnlerin yazarıdır. Romanlan o dönemin önemli dergl ve gazetelerinde tefrika halinde yayımlanmıştır. Yapıtını okumadan yargıda bulunanlann etkisiyle Jules verne yanlıs anlaşılmıştır. ğın kavşağı bir iilkedir. Afrika, kölcligin ne pahasına olıırsa olsun ortadan kaldırılması gcreken, bizinı ilkel dünyamızdır. Avustralya ve Okyanus adaları keşfcdilmesi gereken yabanıl yerlcrdir. Asya, onu keşfetmeyi düşleycn bir Batılı için sırlarını vc gizemli uygarlığını koruyan bir yerdir. Yerkürenin buzullarla kaplı kutupları, dünya ekseninin geçtigi simgesel noktalardır, ama Jules Veme'in en lıoşlandığı konu her şeyden önce denizdir ve deniz oııun için bir altıncı kıtadır. 19 yüzyılın başından, itibaren bankacılık ve sanayi sayesinde burjuva sınıfı yeni bir iktidarın silahlannı oluşturmaya başlamıştır. 1851'den sonra, Jules Verne yeni söylenler ortaya koyarak, bu gelişmenin seyrini ölümsüzleştirmeye çalışır. Onun için bilimin rolü, yeryüzünün keş li, başka insan topluluklarının tanınması, herkese eğitim, cumhuriyetin temel de ğcrleridir. Yüzyılın cn büyük yayıncısı PierreJules I letzel'in desteklediği Jules Verne yavaş yavaş çağdaş bir kahraman figürünü oluştıırarak evreni yeni ölçütler çerçcvcsinde çiznıeye çalışır. Düşünceler kaynaşması içinde, aslında o yalnız bir adamdır. ya'nm Morlaix kasabasındandır" der. Özyaşamına ilişkin bu kısa bilgilerdcn yola çıkarak, onun anne ve babasından farklı biçimlerde etkilendiğini görürüz. Annesinden, uzak dünyaların keşfi ve yolculuk tutkusunu, babasından da insanın yaptığı işc duyduğu saygıyı almıştır. Bu özelliklere romanlarının pek çoğunda rastlamak mümkün; onun roman kahramanları doğruluk ve adalete susamışlıklarını dile getirerek her türlü baskıya karşı seslerini yükseltirler. Jules Verne'in kardeşıne gelınce, yazarın yaşamında çok önemli bir yer tııtar: "Kardeşinı Paul benim en iyi arkadaşımdı ve sonuna kadar hep öyle kalmıştır. Evet onun satlece benim kardeşim değıl, aynı zamanda en içten dostıım olduğunu söyleyebilirim. Ve bu dostluğumuz çok ama çok eskiye da yaııır. " Burada (ules Verne'de dostluk ilışkılerının aıle ılışkilerıyle nasıl ortüştüğünu goruyoruz; romanlarındaki kahramanlarda da aynı şeye tanık oluyoruz. AİLE ROMANI Adalet ve Yolculuklar "8 Şubar 1828'de Nantes'da doğdum. Çok sevimli bir adam olan babam üniversite eğitimini yaptığı ve avııkatlık diplomasmı aldığı Paris'te yetişmiştir. Annem AşağıBritan Ozyaşamındaki sırlarında, Jules Verne cdebiyata olan tutkusundan şöyle söz e der: "ün iki yaşında yazmaya başladım. Önceleri sadece şiir yazdım". Ancak, cdcbiyatın yanında, Jules Verne'de bilim ve tekniğe karşı inanılmaz bir ilgi ve merak vardı: "Loire Nehri'nin ağzında, Chantenay'da babamın bir kır evi ve onun hemen yakınında da devlele ait bir tabrika vardı. Bu fabrıkaya girıp de makinelerin nasıl çalıştığını saatlerce ayakta seyretmedcn eve döndüğümü anımsamı yorum. Bu zevk tüm hayatım boyunca sürüp gitti". Böylece, gezi ve yolcııluklara olan bu yakınlık, bilim ve teknolojiye duyulan bu sınırsız ilgi ve de edebiyata olan eğilim Jules Veme'in yapıtının özgünlüğünü müjdeleyen kesin belirtilerdir. Edebiyat ve bilim Aşk acıları ve sözcükleri Herkes gibi, Jules Verne'in de yaşa mında kimi gizler saklıdır. 1859'da on bir yaşındadır, o yıl Coralie adlı üç direkli yelkenli bir gemide, bir arkadaşının yerine miço olarak denize açılmak ıçın evden kaçmaya karar verir. Ama bu yolculuk Painbauf'de ani bir biçinıde sona erer, çünkü baba Pierre Verne olaya el koymuştıır. Bu romansı kaçış öyküsünün nedenleri hiçbir zaman bilinmedi, ama bu gemiye kuzini Carolinır'c âşık olduğu ve 1 lindistan'a giderek ona mercan (corail) bir kolyc getirmek için bindiği biliniyor. Bunun yanında, Jules Verne'in (Âıralie, Caroline ve (lorail sözciiklerindeki harflerin yerını değiştirerek anagram yaptığı da biliniyor. Bu olayın izlerine Adsız Aile'de ve Denizler Altında Yirıni Bin lersah'da rastlıyoruz. Aynı şekilde, daha sonra, Cormier ailesine gelin giden Caroline'in düğününde, kuzinine sırılsıklam aşık ve evlenmesine öfkelenen Jules Verne hayatının bu dramını anlatmak için sözcük oyunlarına başvurınaktan kendini alamaz. (îündelik dilde, "verne" gibi "cormier" sözcüğü de C U M H U R İ Y E T KİTAP J GİRİŞ ules Verne'in (1828190')) yapıtına püncelhğin tanimlanamaz bir kokusu sinmiştir. Geçmiş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zaman sanki bu yapıtta insana özgü bir sonsıızluk içinde birbirine karışmış ve ya/.ar dağılmıs, bu cski gizler aıasından yeni bir gi/e ulaş miştır. Bu yapıtta bılım ve tcknik gitgide sönen modern dönem ile yerleşmck için accle eden çağdaş dönenı arasında ilerle yisjini sürdürür: Bir yanda, Antoine Warteau, Voliaire, buharlı makine; öte yanda, ufııkta Picasso, David Hockney, Spielberg, uçaklar, uydulaı ve bilişim dün yası... Jules Verne bu büyük zaman aralığında ölçen, biçen, düşünen insandan söz eder bıze. Felsefcdc Kant'ın, Hegel'in, Schopenhauer'un mirası Nietzsche'nin gelişini müjdelerken tüm bu insaıılar çağdaş mutlakın bitmcyen araştırmasını sürdürmüşlerdir. C), 1850'lerde yazmaya başladığında, Baudelaire ve Theoplüle Gaııtier dile, Rönesans'tan sonra gelişen bir kavramı, yenilik (modernite) kavrammı sokarlar. Insanlar, geleneksel dinlerin dışında, yeniliğin, bilim SAYFA 20 S AYI 78