Katalog

teknık ılerlemeyı yadsımakta ınat eden kor kunç pcygamberın onunde eğılmeyı reddet mış,tıı lolstoycu Cjorbunov ıın ııstelemelerı kararsi7İığını ycndı vc Çehov da, hayrankrın akııuna kaptııdı kendını Iolstoy la bu buluş,ma, Çchov'un edebı yatta bağınısızlığın zoıunluğu ve v«ı/arın kı sjlerı karsjsmdakı yansızlığı ıle ılgılı duşunccsmı hıç rnı hıç değış,tırmcdı" (30) Çehov, Savaş ve Baı ış ı yenıden okuyunca dostu Suvorm'c ş,unları ya/ıyordu "Hcı ge ee uyanıyoı, Savas, ve Barıs, ı okuyorum Me rakımı, ılk okuduğiım /amankı kadar buyuk ve ^aijkınlıgım u kadaı salça îjaşılası olçude 1 gu/el "Gerçekte, Tolstoy'a bır romancı olarak ne kadar hayran kalıyorsa, dus,unuı ola tak o olçude reddedıyoıdtı onıı " (31) tnanç konusunda Tolstoy da bu durunıu bıldığı ıçın Çehov'a hkırlerını hıç sıkılma dan aktarırdı Ru konııdd oğlu Scrgey Tols toy şoyk der "Çchov, babamı çok uysal bır iiddeyle ve buyuk bır saygiyla ayni 7amanda şuphcıı bır ılgı ık dınlerdı, çok âi konus,uı, tattıs.mayahıç gırmezdı B.ıbam onun ken dısıne karşı buyuk bır yakııılık duyduğunu anıa lıkııkıınc katılmadığmı se/eıdı ( ) ba bam onıı kendıne daha çckmek ve etkısı aJtı na alnıak ısterdı aına vıne do sessı/ dırenışın faıkındaydı Daha yaklas,mayı ıngelleyen arada sankı goıunmez bır sınıı vaıdı Ba bam (,ehov dındar bır ınsan değıl, derdı " (32) Buçokeserınde(, ehov aydınlaıı da ele alıı Aydınlar çevrcsı onun kendı çcvıesıdıı O da onlardandıı AvdınLııı anlatıs,ı onlara kaıs.ı davranışı çok kanşik ve değıs,ıktır Ha tıra delterınde s,u satırlar vaıdıı "1 lalkın guuı ve kuıtıılıışıı onun aydınla rındandır, namuslu, dus,unen, duyan ve çalı s,an aydınlaıında " Bır mektubunda da s,un ları okııyonı? ' tkıyıi7İu, sahte, ısterık, tubı ye gormcmış,, tunbel aydmlaıımı/a ınanmı yoııım, ıstııap çektıklerı, sızlandıkları /aman da ınanmıyorum, çunku onları ezenlet gene kendı ıçlennden çıkıyoı ()nun aydmlarla halk arasındakı karşılıklı munasebetltrı anla tışı da huzunludut Bu munasebetlerın başlı L<I o/ellığının koyltı bıı aydının bırbırını an lamamaları olduğunu "Yenı Yazlık Lv" adlı hıkâyesınde açikça belırtır ' ( 3 İ ) (,chov, Turgenyev'ın vapıtlarını okuı Du s,uncelerını buvoıın e şoyle vazar ( 5 okgu 7el ama Tolstoy'dan nt kadar da çelımsız Bence Tolstoy yaşjanmavacak dılı yaşlana cak ama kendısı hep gcnç kalacak Turgen ycv'ın butun ronıanlaıı ıçınde BabaJar ve ()ğullar deha urunu gorunuyordu ona Ama bu ya7arın, yapmaeıkları ve sahtelıkleıı çekıl mc/ olan kadın karakterlerındcn nefret edı yordu Insan Tolstoy'un Anna Karenına'sını duşununce, Turgenyev'ın o ayartıcı omuzlariyla butun kadınları sılınıp gıdıyor"(34) der yerdım" O6)dcr, 19ücak 1895 ta rıhlı mektubun da Aslında Çehov bu ı,ılclı buvuk uğraş ısttven dısıp lını kendıs.1 i(,ın de duşunuyordu Su vorın'e, mektubun t(,tenlığı ve sessi7İı gındc şoyle dıle ge tııecektıı duygu ve duşuncelerını "Yasjanıla vazma ışını nasıl uzlaştır 1 mali' dıye soracak tır Hemen aıka sından s,u cumlcle rı sıralayacaktır "Cıiınlerın sıısunu, kalenı (,alı^malatı na kıırban etmek gerekmez nıi'' Bu soıun yd7in ya^a mına atıklığı ılk gunden berı tetlır gın etmektcydı Çe hov'u " (37) dır Nesneyı, olay laıı kı^ılerı u/ıın ıı/un anlatnıaz, belııtıı kenılısın den çok kı^ılcrın ızlenımleıını, go7 lemlerını sergıler Oykuleıındedıl hâkımıyctı kelıme /cııgmlığı ve heı mesle^ın tıplcrını / karakterkrını kendı dılıyle ko nıiijturur Zekı Bas,tınidr ın da be lırttıfı gıbı bu sa nat lılsımı dlldekı mu7ikte, uslupçu Çehov'un ustalı ğındandıı Ona gorc anlatıcı oyle olmalıdır kı oku yucu go/krını ka payııua çi/ılen tabloyu bır ındd gozkıının onune getırebılsın " (39) ÇEHOV VE SANAT (, ehov resım sanatına ılgı duyan, gorsel oğelere hepten seven, sanatın bi77at ıçınde olan bır ya7ardır Donemının şaır, yazar, yayımcı, muzısyen, ressam dobtları vardır ünlarla edebıyatı, sanatı tartışırlar, yorum larlar ve sonuca ulaşırlar Bu dost yuzlcrden bırısı de ressam Levıtan'dır Ağustosboceğı oykusundckendısıni "hayahiz vesehh" bır adam olarak tanıtınasını bağışlamayan ressam, ıkı yıldan berı, Çehov'la goruşmek ıs temez Ama şaııe Tatyana Çıçepkın Koper nık'ın ııcasiyİa aıadakı bu lımonıhğı sona erer Ve tekrar ıkı dost Melıhovo'da bulu şurlar Levıtan, yenıden kavuştuğu dostuna şunları ya7iyordu "Btnım ıçın çok değeılı olan, gerçekte hep oyle kalan ınsana yenıden kavuştum" (35) der Bırka^ gun soııra Moskova'daÇe hov, ressamla atolyesınde bulu^ur Daha on celerı Lcvıtan'ın lablolaıına hayran olan Çehov, şımdt yapay bıışeyler buluyordu on larda Yayımcı Suvorın'e ^unları dde getırı yordu "Artık genç(,e değıl, ustaca resım yapıyor Cıalıba kadınlar onu tukettı Bu sevımlı yaratıldar aşk venrler ama, eıkekten pek az şey alırlar sadece gençlığını Bır goruntu resmı yapmak ıçın coşjcu ve kendınden geçme gerekır ınsan doyııma varmışsa, kendınden ge<,me gerekır, ınsan doyuma varmanıı^sa, kendınden geçeme7 Bır goruntu ressamı olsaydım, hemen he mcn bır keşış gıbı yazardını, bır kadınla yıl da bır ke7 yatar, gunde de bır kez yemek Çehov'un oy kulerı ve oyunla rında okuru go Zekı Başjım.ır ın Hintulerın, soz yerındc bır sapta cuklerın ve davra mdsı ıle 'Yaratıcı ııı^ldiın arkasında (.alı^malarında Çc kı bır dıınyaya hov u ı/lerken gor (duıum değerlen dıık kı onu buyuk dırmesı) struvcnlı sanat^ı yapan gucu bır vokuluğa da o kadar kolay ve vet eder (,abuk elde etme dı Yıımı dort yıllık Yaşamın ona sanat havatı bo verdıkJerıyle yetı vunca kari!}ik ^e nır Ona gore yatın yollardan geçe !;am, dıi!jguı.unun rtk, ilk.ii leıeddut varatabıiecegınden lerı ge<,ırcrek da çok anlamlı ve da ıma yenı sanat bı ha zengındır Ilk ijimleıı aıayaıak gençlık yıllarının ılerledı" (38) yoksulluğu çetın kış koşullarına, açÇehov yaş,amı lığa çok çalış,maya, bovunca gormcyı, dayaklara fazla za gozkmı, oğıenme rar gorıneden da yı, guç beğcnırlığıyanır nı (.evresıne sezın Sıkıntılı ta^ra lettı Bıı sanatçı hayatından (pek ı<,ın bu tn onemlı de bu hayattan ama elde edılmesı hoşjanmaz) eşsız guç ve en zor bır tablolar çızcr, aynı yetenektır "Iıkır zamanda da, haya tereddutlen" ıçın tın somut koşulla dc du^uiKenın gel rını vc ezden ın gıtlerını yaşadı Sasanlaıı oykulerın natçı bır yazarın dc ısjlcr ijemsa varlığını sanat or çehov reslm sanatına llgl duyan, görsel öğelere hep Yeğın nın de us tamında hepten ten seven sanatın blzzat içlnde olan blr yazardır Döduyumsattı, bu bır nemlnln şalr, yazar, yayımcı muzisyen ressam dost tunc basarak tes pıt ettığı gıbı, "yaratıcı emeğe" lan vardır Yukarıda eşl ve cehov "Çehov'un kışıle karşı surumluluk rı, kendı dışlarında var olan koş.ulların ezıcı duygusııdur Sanatçıyı da şoyle tanımlar gucu altında czılen, bu gucun buyukluğu "Bır ^ey ıstemeyen, bır şeye ıımıt bağlama karş,ısında çaresızlığc, umutsuzluga du^en yan, bır şeyden korkmayan sanatçı olamaz" ınsanları sımgckr " (40) der "Çchov "ıı okurken Onun duş.uncelerı, duyu^ları, etkılenışlerı ve kanı yoğunlaştı SONDEYİŞ ran, dunyanın butun aci ve gozyaşlarını ser" o ıssızlığı, ınsan nıhu ıssi7İığını An gıleycn, butun bunları buyuk bıı ustalıkla ton Çehovvarı bır ^ey yazmak ıstıyorum " kclımckr halınde semboller ve ıma]larla Selıın Ilerı go/ler onune scren kıtapları okurken ıuhu Kısa ve o?lu ya7makla Çehov'un oykude nu dınlendırebılen bırını duşunmek çok gostcrdıgı ba^arı, açtıgı yenı çiğır gerçekten guç "(41) onemlıdıı lnsanın hır durumunu, duruşu "Gerçekten" koıkmuyordu çıınku "ger nu, bır doğa gorunusunu, bıı olavı kısa ve çek" onun kendı s,urı, kendı sılahıydı Ona oz, ama en y.ılın bır bıçımdc anlatmak onun gore gerçcfın dı^ında sanat yoktu, olama? ustahğının goruntulerıdır Ya^anı kesıtleımı dı Ldcbıvatın 'ı^ı gerçekle, mtıtlak, saf ger(seyrını) canlı bır atmosferde kısata anlatır çeklerdır" dıyordu Dcvrının hayatı onun Basıt so7di7imı bıçımlerı oluşturur Dılın hıkayclerıııde butun yonlerı rcnkkrıyle yalınlıgı, lırık edası da oykulerıne guç vercn anlatılır Rusva nın dıkneıden anstokrata ozellıklerdır kadar, butun sosyal gruplarının temsılcılcrı, Kompozısyon, olay, doğa goruntulerı, dı arabdcıdan pıskoposa kadar butun meslek yalog olay gelıştıkçe azalır Çehov bunu ya ler okuyucunun onunden geçer () her yerrattığı karakterın olgunlaşmasına bağlı ola de ınsan ıçın gereken şeyı, gerçeğı soyler " rak kurgular (42) Ben7etmelerı, metaforları ozgundur ye Olaysız, entrıkasız, lırık uzun bır oyku nıdır O, nesnenın (ob)enın) bılınen yonlerı olan "Bozkır "da Çchov, bozkırın sonsuzlu nı değıl, bılınmeyen yonlerını, ayrıntılarını gundan gelen huznu, yıne huzunlu bır lı da gorur Ncsnelerde gorsellık, estetık kaygı rızmle çızdığı arıstokrat yas,ayış,ın çokuşu on plandadıı Yerınde doğru ayrıntılarla, nu, yenı bır hayatın doğuşunu "Vışne Bahkarakterıstık (ozgun) renkJerle, lekeleı le çesı"nc1e sımgeleştırır kendınc ozgu çizgıleıle nesneyı gorur ve ya zıya doker Bır bakıma o, ressam bır ydzaı "Martı"da ıse kendısının soyledığı gıbı, yaşamı, gulunçluğıı ve toşkunluğu bı yağılıgı ve kederlerı, adılıgı vc gı/cmıvk "oldylar ıçın de ınsanı anlatmak ıstu I lenrı Troyat'nın yerınde onemlı bıı tcspıt ıle " Duyarlık, davtanı^Lııda çığlıklarda değıl yııreklerın gızındeydı Artık seyırcıleun ıu lesını kesen, olaylar değıl duvgulatın sessı/ gelışmesıydı " (43) Troyat'nın Çehov uzerıne tıı belııgın bır değerlendırmesı de şudur "(tth<n anlattıgı oykuye fılozoiça sonuçlaı getıınıck ıslemı yordu Olavlaıı sergılemckk yetınerek, kıiji lerını, bınlerce acı ıçınden, kendılerıne den ge sağlayacak gerçeğı aıaştırmaya bırakıyor du" (44) der Çehov'u yalnızca mektuplarına (vazışma larına) dayanarak değerlendırccck olııısak, mektubunu yonelttığı, hıtap ettığı kısjvt her şeyden once o/nel haberlcrın yanı sıra olayların eles,tırısı (sanat anlayüji) ınsanlık durumu uzerıne yoğunlaşır Mektuplar onun scvınçlı, sıkıntılı olduğu zamanlaıda kaJeme ahnır, yazıya dokulur Bı/ım ıçın mektuplarındakı ılgı çekıcı yon, olaylan scı gıJcmekle yetınır I elselı goıuşleıınılen pck so/ açmaz îster uçsuz bucaksı/ Bo/kıı ın scssi/lıgı ormanlaıın vınelığı dağlann gorkcnılığl ıs tcr mczar ta^laıı u/cıınc dokukıı \ıs,nc lc ıın bııaklığı kaıı damlalaıını ındınn gı/cm lı i7İerı, ıster" Mariı 'âd duyarlık davı.ınış laıda, çığlıklaıda değıl, vureklerın gi7inde dır Tum bunlar onun yas,anmıs,, gozknmı^ ve anılarda/bclleklerdt kalan vaşanmışjigın bıı I7duşıımııdur Vc (, ehov' un oykuleıınde oyunlaıın da.mcktuplaıındakı etkcnlığını bclııkvcn en buyuk ozellık, her escı ınde tck ve ana konunun eksenınde kendısı vardır • DİPNOTLAR / llcnrı Trrıydt Çchov Mckttıpldrın So\lc dığı, Çev VeJat Cuııyol Dunya kıtul>lan ht,2U04 \ 17 2 ,ag( s2()6 3 Anton Çtbov Hıkayekr Çtv M ) ıl mazDıkba\ \larvktt\ay haskı) f 6 Ul l')70(Bınna 4,a g c u 6 7 5 ,age ç 7 6 ,agc,i 7 7 Şerrnti Yvg'm "Gcrçekçı edehıyatın ın Kdtı'ı olmezlüjttren huyıtk oyku ustcısı vc oyıın yazarı Çcbov', MılhytlSanal chrgıu, S Ul (9 lcmmuzlV)) ( X K / fta$tımar Çchov Hayat vc Sanat l lı kaynı Ycnıgun \ay Ut 1960 s 16 9 Iroyat a gc çt 19 2128 ,,28 10 11 ,agc ı.ı 40 41 50 12 . < » £ < , l,f 66 67 i 73>i£< • 66 14 •"gc ,ı;67 •,s 92 15 Baştımar, a ge 94 16 .<>£<•' ,i e 17 ,«g ,v 94 IXTroyat, a g ı, ss 71 72 ,agc ,J, 72 1920 ,age, \ 82 21ii 90 91 22 ," g e v 7 71 21,age,\ , 168 ,agc ,ı, 113 2425 ,"ge, f 7 7 6 v 116 26,agf, .fgf v 727 27 <, 108 2X ,agt, 29agc i 110 • ige,jf 777772 10 11 s 143 32 Sergey Tolstoy Oğjlu loUtoy u Anlatı , " & < • > yor, Dusun Yay Ut, 1990, ıv 253 54 11 Baştımar, a gc , n 77 73 1 34 Iroyat, a g c , '8İ 35 167 36age A 167 age ,f 167 37 38 Baştımar, a ge,i 87 39.age, ss 99 100 40 Yeğın, agd, s 11 41 Zekı Gurel, "Anton Çehov'un Vışrn Bahçesı Uzerıne', MülîKultur î X7, (Agu\ tos!991), t67 42 Baştımar, a ge, is 89 90 4) Troyat, age s, 172 44•"ge,: \175