Katalog

Metin Cengiz ile Modemizm ve Türk Şiiri' üzerine 'Modernleşmenin tarihi, bireyleşmenin tarihi olarak da okunabilir.' METİN C 1.NGİZ [ODERNLEŞMn MBREHN Vl'KK !>IIKI Metin Cengiz şiir üzerine kafa yoran şairlerimizden biri. 'Modernizm ve Türk Şiiri' bu konuda ürettiği son çalışması. Cengizle kitabını konuştuk. • Halim ŞAFAK • " ^ evgılı Metın Cengiz, ânce Şurın i Gucu (Yon,1994), ardından ^ Yoplumcu Gerçekçt Şıır 1923 mm L 3 195 i (tumzamanlaryaytnaltk, 2000) son olarak da Modernizm ve Turk Şıtrı (Tclos, 2002) başltklı çalışmalann yayımlandı Şıır yazan hırt olarak jiırın sorunları na ılgımn nedenlerıyle goruşmemtze başla sak? Bu hcmen hemcn şıır uzenne yazı ya zan, yazıyla duşunen, kendı poetıkasını ya /ıyla açıklama ?orunluğu duyan ya da ken dı poetıkası uzerınden Turk şun uzenne ya zılar yazan herşaıresorulmuştur Alınan ce vap ıse hcmen hemen aynıdır Bu cevaplar da ya "şur uzerıne yazan yeterınce eleştır men olmadığı ıçın yazma zorunluğu duyıı yarum " > J "kendı pcx:tık<un uzenndcn şı ır uzerınc duşuncelenmı açıklama gereğı duyuyorum " ya "unıversıtcler bu ışe ıstıs nalar dışında pck onem vermıyor, eleştın de prım gctırmedığınden eleştırmenlık ca zıp gelmıyor, şıır yazan çok, kımse belkı bulaşmak ıstemıyor, dolayısıyla ış başa du şuyor" gıbı bırbırıne benzer cevaplar olu yor Bana gelınce şıı cevapları verebüırım Elbette once Turk şıırı uzerıne kendı po etıkam doğrultusunda duşunmek gereğı SAYFA 12 duyuyo rum Ya nı sıra çok tartışılan ancak ha len uze rınde afakı sonuçlar ure tılmekten vaz geçılmeyen şıırle ılgılı sorunlara da açımlayıcı, bu ko nudakı tartışmalara yon gosterıcı çozumler uretmeyı kendıme dert edınıyorum, yaz mayı gorcv bılıyorum Ya da yazmaktan kendımı alamıyorum Bu tlgıyı şıır yazan açıundan bır zorun luluk ya da bır gtrtkltlık olarak gorebılır mı yız? SAİRİN DÜŞÜNCELERİ Bu elbette bır zorunluluk değıl Kunse de zorlayamaz Teşvık edılır O ayrı Ken dısındebırşeygorulmuşsc Ancak zaman zaman şaırler poetıkaları uzenne açıklama larda bulunmayı gereklı gorurk r Bır de şu var Şaırler yerleıını belırledıkçe şurlerı uzerıne duşunmek de yayguılaşır Işte bu rada şaırın duşuncelerı mcrak edılır Ama, şur uzerıne duşunmeyı ve yazmayı duzcn lı ve sıstemlı hale getırmek başka bır şey dır Bızde bu bır elın parmakları kadardır Usttekı durumda açıklamalar daha çok şa ınn duşuncelenyle ılgılıdır Yazdığı uzerı ne duyumsadıkları Açıklamaları şıırını gostermeyebdır Cemal Sureya'nın Fazıl Husnu Dağlarca ıçın "şıırrnı kokuyla bu luyor" anlamında sozu de dedığımızı doğ rular bır sozdur Şunu da soylemek gere kır Şaırlenn çoğu konuyla ılgılı oldukları nı sanırlar Ancak yalnızca sanırlar Bır tur totolojıdır soyledıklen Şur uzenne yazmak ıse ciddı bır bılgı bırıkımı, konuyla ılgılı su reklı okumayı, dunyada neler soylendığı konusunu bır takıp etmeyı, şure yakrn dı sıphnlerı cn azından kenduıı besleyecck dıi7cyde bıJmeyı vb gercktırır Dıkkat edın, bırçok şaırın yazdığı tekrardır Ya da soylene soylene ıçerığınden olmıış sozler dır Çoğu da aforızma Ornekmı "Şur bır ıhtılaldtr", "Şur kâğıda bır gerılla gıbı ın melıdır", "Her şur bır oncekıneıhtılaldır", "Şaırın şıırı ımzasını gerektırmemelı " vb Bu ve benzerı sozler, altı doldurulamaz, dcruı bır bılısızlığuı urunu sozlerdır Ama bu tur klışe sozler oldukça da yaygındır Şıır yazanlann buyuk çoğunluğunun şı ınn sorunlarıyla, yazdıkları şıırın duşunsel arka planıyla ve poettkastylafazlaca ılgılı olmadıkları tddıa t dılt btltr Boyh bır şey ger çekten var Bunu neye bağjtyonun? Bunıın nedenlerı oldukça açık Geç mışten bu yana şıır uzerıne soylencnlerı kımse mcrak etmez Gelınen yere gore bır duşunsel tavır gehştırılmez Şur uzerınc du şunmenın btlımsel bır dısıplın gerektırdığı bılınmez Bu konuda yapılnıış tartışmalar, yazıknış yazılaı değıl de kolay benımsenen, altı boş ancak parlak sozlerbenımsenır Pı yasaya oynanır kısaca Işın gosterışıne kaçılır Bır de bızım gıbı daha unıversıtelerde bılc şıırbılımın pek gchşmedığı, sanat sos ydlo|isı sanat felsefesının çok yenı olduğu ulkelerde şııı duşuncesının soylcdlğımız duı umda olması kaçınılma7 Bence asıl ne den de bu I lalen şurın bır duygu ışı oldu ğu aşkla ılıntılı olduğu (aşk adama yazdı rır tııru sozlerı anımsayrn) soylemr durur Bızzat ben yazdığım bırçok şıır ıc,ın "Var dır bır yazdıranı" turunden yuzlerce soz duydum bu son gunlerde Daha şurın btr kıırgu (fıctıon) olduğu bıle genel kabul gormuş değıldır Bır de akıl yetmedığınde, şı ır bırden ı<,e doğan bır şey olarak kabul edılır Hatta bu sozler bırakın şur yazanla n son gunlerde roman yazanlar arasuıda da pek populer Nasıl yazıldığı bılınmez lçınden geldığı gıbı yazılır, vb Şaırlenn yazdığı şıırlerde moderntzmın ıztnı surerken ' ıdeolojık" davranmaman başka bırdeytjle'ıdeolopk karşıtlık''tan ve rılı olanın dışında bır anlam çıkartman kı, bana gore doğru olan da budur kıtabımn one çıkan ozelltklerınden bırı olarak goru nuyor Ben oteden berı, şur ya da başka bır ko nu uzerıne yazarken bır marksıst olarak tu tıım aldım Bu şu demektır Bır şey ne ıse onu oyle gorebılmek Ozclhkle dılle ılgılı ıse, bu olma7sa olmaz kuraldır Bır tur amentu Bakınız Marx Aknan tdcolojı sı nde ne der ' Dıl, bılınç kadar eskıdır, dıl, otekı ınsanlar ıç,ın de var olan ve o haldc be nun ıçrn de var olan ılk, pratık, gerçek bı lınçtır " (s 55) Ve boyle olduğu ıçın yanı cumlenın devamuıda Marx'ın da belırttığı gıbı msanların karşılıklı ılışkdennden doğ duğundan msanların bırbırlerıyle kurduk ları ılışkının ozunu, bı^ımını de taşır Ote yandan şaır bu dılle kendınc ycnı bır dıl oluşturur Oluşturulan bu dıl hem kurgu saldır, yanı metnın kendı ıçınde kendısıyle ılgılı okunmasını zonınlu kılar, hem de gos tcren olarak dış dunyayla ılgılı bır bılmcı de yansıtır derm yapısuıda Ncsnel bağlılaşım ldeolojı ıse başka bır şey Sız bır teorı oluş turmaya calışırken metnın kendısınden yo la çıkmak durumundasınız Boylece bır fık re sahıp oluyorsunuz Ideolojık bakışta ıse (ıdeolojının ne olduğu onemlı değıldır) fı kır sıze sahıptır Yanı sız bır fıkre gore du rum alıyorsunuz Yanılsama da burda baş lıyor Fıkrın ınsanı (bıreyı) bu kavrayışı, Althusser'rn ıdeolojıyı bıreylcrın kendı ko şullarıyla kurdukları "hayalı ılışkı" tanımrn dan çok Lukacs'ın "yanlış bılınç" tanımı na daha uygun gonılduğu gıbı Kısaca sap tamani7 doğru Modernizm ve Turk Şıırı şıırın modermzmle ılijkısını tartışmak bır yana şaınn modcrnızmle besaplaşması olarak da anla nabılır mı > Bızde modemi7m zaten bır hesap U7e rıne, Osmanlıyı kurtarmak tasarımıyla be nunsendığı ıçın baştan berı bır hesaplaşma da var modernizm ıle Dtışunsenıze bır yan dan Osmanlıyı üsmanlı yapan bn sıstem butun kurum ve kuruluşlarıyla ancak bu sıstemuı yıkıntısı uzenne ınşa edılebJecek bır sıstem ıle kurtarılmaya çalışılıyor Do layısıyla modernleşme surecı guç çatırda malarla sorunlu yaşanıyor ve bu sıstemuı oluşturulmasına uygun bır devrıme karşın sorunlar halcn dcvam edıyor Bu da kendı kulturumuzde kayıtlı olan modcrn yanı go rememek ve modem olana tezat oluşturan eskıye aıt olana duyduğumuz aıdıyet ıle ıl gılı Bunlar bırbırlerıyle çatışma ıçınde bır bırlerını bırbırlerıne benzetıyorlar da Do layısıyla bu çatışma benzetme surecı bızım duşuncelenmıze de yansıyor Galıba modc rnızm şaıre ve şıtre kentlı bır bakq açısı da kazandırdı Buna bağlı ola rak yabancılasma da modernızmın sonuçla nndan bırı olarak orlaya çıktı Burada bır çe lışkı yok mu •> DOĞADAN KOPU5 Burada bır çelışkı yok Kentlıleşme, gunluk temel ıhtıyaçlanmuın çoğunun ure tımınden bır kopuşla mumkundur ancak Yanı doğadan kopuşla îkıncısı, kentlıleş me, ınsanın kentte urettıklerıne de bır ya bancılaşmayla oluşur Yanı iabrıkada uret tığınızın sahıbı sız değılsınız Kulturel urunlerde de durum boyle Kendıleşme nuı ınsan açısından en son urunu de ınsa nın kendı turunc yabancılaşması Çunku oluşan sıstem bıreyı bu doğrultuda ışlıyor sureklı ve tam bır bombardıman altına alı yor ıdeolojık olarak Ote yandan kent ne denlı gerıye gıdılırse gıdılsın bır tur tıcaret kapıtalızmının urunu En ılkel koşullarda, farklı rnsan topluluklarının urettıklcrını bırbırıyle takas ettığı bır tur toplu yer Bu toplu yer de ınsanların ıster ıstemez kendı lenyle ılgılı kuJturu gclıştırdıklerı yer olu yor Ayrıca ış bolumu de bılındığı gıbı ozel çıkar ıle kamu kolektıf gencl çıkar arasın da bır çelışkıyı ıçerır Marx'a gore bu ha yalı değıl " ışm aralaruıda boluşulduğu bıreylerm karşılıklı bağımlılığı bıçımınde gerçek olarak mevcuttur "(Alman 1de , s 58) Ve asıl çelışlu ışte bu çelışkıdır " kolektıf çıkan, devlet sıfatıyla, bıreyın ve top luluğun gerçek çıkarlarından ayrılmış ba ğımsız bır bıçım almaya ve aldatıcı bır or taklaşma gorunumu almaya goturur" Bu çıkarlar arasmda en gelışmış olanı sınrf çı karıdır Sonuçta ınsanın kendı eylemı Marx'uı sozlenyle soylersek rnsan ıçm ken dısıne karşı duran ve kendısını koleleştıren vabancı bır guç halıne donuşuyor Işte ya bancılaşmanın kokenı de burada yatıyor Yanı bu çelışkı aslında toplumsal gelışme nın belırlı bır evresınde doğal olarak yaşa nıyor Toplumun daha ust bır sıçrama yap ması ıçın de bu çelışkının yaşanmadığı bır toplumsal duzene geçürnesı gerekır Bu da ştmdıkı toplu duruma gore bır utopya Şurın modernızmle ılı$kı <n bır bakıma i ı ır yazanın bıreyle^me\ıntn tanhı olarak da algılanmaya açık duruyor Usteltk bıreyın KİTAP S AY I 7 2 7 C U M H U R İ Y E T