Katalog

Aydın Afacan'la 'Şiir ve Mitologya' üzerine 'Mitologya sadece şiirin değil bütün kültürün zemini konumundadır.' Aydın Afacan, "Cumhuriyet Dönemi şiirinde Yunan ve Latin Mitologyası" adlı yüksek lisans tezini genişleterek şiir ve Mitologya' adıyla yayımladı. Afacan ile bu kitabı üzerine konuştuk. "1 Salih BOLAT s^ ıtr ve Mitologya adlı yapıtımz, as V lında btr yuksek lısans tezt Aynı ~ıj zamanda şıırın ıçtnden bırt ola Jy rak, bu çalışmayı yapmaya sızt hangt etkenler surukledt •> Evet, Şur ve Mitologya, kıtabın alt baş lığı olan "( umhurıyet Donemı Şıınnde Yunan ve Latın Mitologyası" adıyla hazır ladığım yuksek lisans tezımın, bıraz daha gelıştırdmış ve genışletılmış bıçımı Tezde, mitologya ışığındakı ıncelemenın sınırla rı, 1923 1970 arasını kapsıyordu Daha sonra hem bu donem şaırlerıne ılışkın ın celemeyı genışlettım hem de 1970 sonra sı şaırlerınden, Yunan ve Latın mitologya sından yararlanmış/esınlenmış olanlardan saptayabıldıklermnı "III Bolume Ek" adıy la ınceleme kapsamına aldım Sorunuzun ıkıncı kısmına gehnce Benı bu çalışmaya yonelten, oncelıkle bu alan dan esınlenmış çok guzel yapıtların bu lunmasıdır Son yıllarda sayıian gıderek çoğalan' okumaz yazar"lardan değılsenız, şıırde suregelen gelışmelerı ızlıyorsanız, oluşan bırıkım sızı bu konuda yazmaya da yoneltıyor ?aten Yapıtların yanı sıra ede bıyat dergılerındekı bazı dosya vb yayın lar da boyle çahşmalar ıçın guduluyor Varhk'ın Nısan 1992 sayısındakı "Mıto logyanın lzınde" başlıklı dosya, konumuz la ılgılı olarak aklıma hemen gelen bır or nek O dosyayla ılgılı notlar da duşmuş tum, o zamanlar yazdığım okuma gunlu ğume ne var kı, o yararlı dosyada, mıto logyanın Turk şıırındekı "ızlerıne" pek yer verılmemıştı Konuya bu açıdan yaklaşan Konur Ertop'un yazısı da bazı adlarla sı nırlıydı Ama Ertop'un yazısı da ıçınde ol mak uzere, bırçok yazının/yazarın bu ça lışmaya ışık tuttuğunu belırtmelıyım Bu bakımdan, çalışmanın kaynakçasında, doğrudan ya da dolaylı bır aktarma yap madığım halde, ıncelemenın kapsamı ko nusunda, okura, bıldığım "ek rereranslar"ı da sundum SANATIN VAZGEÇİLMEZİ Kıtabıntzın alt baslığı, "Cumhuriyet Donemı Şıırınde Yunan ve Latın Mttolog yası" adını tasıyor Turk şıırt olduğunu be Itrtmıyonunuz ama kıtabın ıçenğtnden bunu anlıyoruz Aslında belırtılebılırdı, ama, "Cumhu rıyet Donemı" vurgusunun zaten yeterlı SAYFA 14 nuda esın kaynağıdır Bu noktada, efsane lerı, en çok ışlenmış bazı adları vermek gerekırse, Olympos pantheonundan Zeus Apollon, Aphrodıte, Eros, Artemıs, At hena, Ares, Poseıdon, Hades, Dıonysos, gıbı tanrı ve tanrıçalar Orpheus, Narkıs sos, Oıdıpus, Prometheus, Sısyphos Ika ros, Odysseus, Adonıs, Theseus, Pando ra, Helena, Lurydıke Antıgone Aga memnon, Parıs gıbı epık ve tra|ik kahra manlar, Troıa, Ithaka, Oıirıt, Kıbrıs Arka dıa gıbı yer adları, Altın Post, Pegasos, Sı renler gıbı mıtolojık varlık ve olaylar sayı labılır lurk şıırının modernleşme surecı, bıl dığımtz gıbı çok yenı lşte en fazla yetmış ytlltk bırsureç Mıtologyanın bu sureçte et kıst olmuş mudur? Yanı şıırımmn modern leşmestne, mitologya etkt etmış mıdır^ MODERNLEŞME ÇABALARI Karşılıklı bır etkıden soz edılebılır bel kı Ama başlangıçta, Turk edebıyatçısının bu mitologya ıle ılgılenmesı, modernleşme çabalarının bır urunuydu Tanzımat'tan ben, dığer alanlarda olduğu gıbı, edebıyat ortamında da kaynak ya da model arayı şının soz konusu olduğunu bılıyoruz Es kı Yunan'ın, Avrupa uygarlığının kaynağı olarak gorulmesı, Batılıhlaşma çabası ıçın dekı Turkıye'nın sanatçısını da Avrupa edebıyatının kaynağı olarak gorulen eskı Yunan edebıyatından yararİanmaya yo neltmıştır Ahmet Mıthat.Cenapîjahabet tın, Ahmet Cevdet gıbı adların tartıştığı 'Klasıklerın Tercumesı Meselesı , Yahya Kemal'ın Yakup Kadrı'yle bırlıkte gırıştı ğı ve sonradan bır gençlık hulyasf olarak değerlendırdığı Nev Yunanılık' kulturel çerçevesı esas olmakla bırlıkte sıyasal bır çehre de verılmeye çalışılmış ' Anadolucu luk', Halıkarnas Balîkçısı, Sabahattın Eyu boğlu, Azra Erhat gıbı adların ontuluk et tığı 'Mavı Humanızma' gıbı gırışım ve tar tışmalara bakıldığında da, bu konunun Batılılaşma olgusu ıle ılgısının bulunduğu gorulecektır Modern şıırımızde, ozellık le 1950 sonrasında mıtsel oğelerın şıırle temelden yakınlıkları daha ıyı fark edılmış, sunduğu bazı evrensel temalar açısından Yunan ve Latın mıtologyasına da başvu rulmuştur Bu yaklaşım sonucunda mıto logyaya uzanan çok guzel yapıtlar ortaya çıkmıştır bugun, genel olarak, eskı top lumların mırası sayıian edebıyat urunlerı toplamını ıfade eden mitologya, sonradan farklı coğrafya ve kulturlcre gore bıçım lenmış olsa da, asıl anlamı ve bıçımıyle ev renseldır belırttığım yaklaşıma sahıp şa ırler, bunun bılıncınde olanlardır Bu şa ırler, hâlâ tartışma konusu olan Yunan Mı tologyasına aıt oğelerın 'yabancılığı soru nunu, ortaya koydukları yapıtlarla buyuk oranda aşmışlardır T Ç Eltot, jiırdıltnın, ınsanlığtn uygar lık oncesı manlıkla ıfade edılen bır arkaık ozellık taşıdtğınt one surer Bu yuzden de şıırın hem ılkel hem de uygar bır dıl oldu ğunu belırtır Mıtologyanm da başlangıçta ılkel ınsanın dunyayı anlamlandırma ça bast olduğunu duşunursek, bu bağlamda nasıl bır ılışkt kurulabıltr? Modern şıırın ozellıklerınden bırı, "dıldekımıtos"unfarkındaolmasıdır Mıt sel oğeler, şıınn ıçınde kalıtsal oğeler, ar ketıpler bıçımınde vardır Modern şaır, bu oğelerın bılıncınde olarak yazar şıırını Bu nun yanı sıra, oncekı yanıtlarımda belırt tığım gıbı, eskı çağlann mıtolojık bırıkımı nı taşıyan ve edebıyat urunu halıne gelmış çeşıtlı efsanelerden de yararlanılmaktadır Kısacası, bır yandan mıtosun eğretıleme lı, ımgesel yapısı, şıırın ıçınde yenıden ure tılırken, bır yandan da bellı bır mıtolog yadan yararlanma soz konusudur T S Elıot, şıırın bu ozellıklerını bılen bır şaır olarak, mıtosları onemsemıştır Elıot'ın,J Joyce'un Ulysses adlı yapıtına değınırken, geçmışın deneyımlerını çağdaş deneyım lerle buluşturduğu ve "çağımızın kargaşa sına bır duzen ıçınde ıfade kazandıracağı" savıyla mytho poetık yontemı onerdığını bılıyoruz Teşekkur ederım • K İ T A P olduğunu duşunduğumde başlığı oyle duzenledım Mıtolojı nıçın sana tın, ozellıkle de şıırın vazgeçılmez nesnestm oluşturuyor? Şıınn mıtosla ılgısını ana hatlarıyla ıkı noktada ele alabılırız Bırıncısı, ımgesel du şunmedır kı, bu, şı ırın, kokenının dayan dığı mıtosla ortak ya nıdır Ikıncısı ıse, bel lı bır şıırın, artık ede bıyat urunlerıne do nuşmuş mitologya metınlerınden ızlek ler/esınler taşımasıdır Her şaır, Gılgameş, 1 1 yada ve dığer mıtolo )ik yapıtlardan yarar lanacak dıye bır koşul yok "Vazgeçılmez" olan, şıırın mıtostan devraldığı ımgesel du şunmedır Ama bır yandan da çeşıtlı halk ların mıtoslarını akta ran yapıtlar, ızleklerı ve taşıdıkları değerlı bırıkım açısından, sanatın esın kaynağı ol maya devam edıyor Felse/enın varlığt sorgulayan bır soylem bıçımı olduğunu ve bu yanıyla jttre yakın olduğunu dusunursek, dunyayı açıklayan bır soylem olarak mıtologyanın bu ılışkıde yert var mp Varsa nedtr? KÜLTÜRÜN ZEMİNİ Mitologya sadece şıırın değıl, butun kulturun zemını konumundadır Mıtos lar, ılkel ınsanın dunyayı anlama anlam landırma ve boylelıkle yaşanılır kılma ça basının urunudur Marx'ın soyledığı gıbı, "Butun mitologya, doğal guçlerı ımgele mın ıçınde ve ımgelem yoluyla denetler yonctır ve bıçımlendırır " tnsanın doğa karşısında bellı bır egemenhk konumuna ulaşıp, çevresını kontrol altına almaya baş, lamasıyla bırlıkte, mitologya etkınlığını yı tırır, ımgesel duşunme de egemenlığını sa nat yapıtlarında daha çok şıırde surdu rur tlkel toplumda yaşamsal bır oneme sahıp rıtueller, zaman ıçınde ılkel bağla mından uzaklaşarak çeşıtlı eğlencc etkın lıklerıne donuşmuştur Aynı şckılde rıtu elın onemlı bır oğesı olan mıtos da zaman la asıl bağlamından uzaklaşmış, cpık, lırık, dramatık vb şur turlerı de boylece oluş muştur Dunyayı anlamlandırma çabasının uru nu olarak mıtos, yıne Yunanlıların kav ramlarıyla ıfade edersek hem epos'un hem logos'un temelıdır Eskı Yunan'da Sokrates oncesı hlozofların kozmosa ılış lun duşunc.elerını heksametron olçusuyle yazmaları, dahası, oğretıleme yoluyla du şuncelerını temellendırmelerı, bu ortak zemının rolunu ıyı açıklıyor Zamanla, "mıt yıkımı" surecı ıle ınsanlık kavramsal duşunme yolunda ılerledıkçe, mıtosa oz Aydın Afacan a göre 'vazgeçiimez' olan şllhn mltostan devraldığı imgesei duşunmedlr gu soylem alanı şıırde surmuştur Bu bağ lamda, ınsanın dunyayı anlamlandırma ça basının seruvenını, kıtabımın kuramsal çerçevesı olan, I Bolumde ana çızgıleny le aktarmaya çalıştım Turk şıırt en çok hangı mıtolojtlerden ve bu mıtolojılerın hangı ızleklerınden ya rarlanmtşttr? Şıır ve Mıtologya'nın ınceleme alanı olan Cumhuriyet donemı Furk şurıne baktığımızda, en çok Yunan mitologya sından esınlenıldığını goruyoruz Bundan başka, aynı yoğunlukta olmasa da, dıvan şıırının Iran ağırlıklı bazı mıtolojık kay nakları ıle Mezopotamya mıtoslarından esınlenen yapıtlar da vardır Bunlar dışın da, dunyanın dığer halklarına aıt mıtolo )ik oğeler yok denecek kadar az Anadolu'nun pagan geçmışının mırası ve arkeolojısı açısından bakıldığında, Yu nan mıtologyasının bunta etkılı olması do ğaldır Ama Tanzımat'tan gunumuze uza nan çızgıye goz attığımızda bu mitologya ya gosterılen ılgının temelınde 'Batılılaş ma' çabalarını goruyoruz Izleklere gelınce, bır kere, yapıtlar bağlamında hıç de azımsanmayacak bır mıto lojık bırıkım sunan eskı Yunan edebıyatı, bunun doğal bır sonucu olarak ızleklenn çeşıtlılığı açısından da zengın Elbette bu bırıkım, metınler arası ılışkılerın nıtelığı nı ve sunduğu olanakları ıyı değerlendırebılen şaırlerın yapıtlanna da zengınlık kazandınyor Çalışmamda en çok esınlenılen ızlekler konusunda bır sınıflama yap madım Ama çeşıtlı ızleklere ılışkın "uk ornek"ler olarak mıtoslar, kozmogonı, as katolojı, olum, yenıden doğuş, huma nızm, aşk, dırenış, kurtuluş vb bırçok ko C U M H U R İ Y E T SAYI 726