Katalog

Samet Ağaoğlu'ndan ilginç anılar. Yaşamın diyalektiği ve hayat bir macera! Samet Ağaoğlu'nun Hayat Bir Macera! çocukluk ve Cençlik Anıları adlı anılar kesitini okurken tarihsel bir perspektif de ediniyoruz kuşkusuz. Ancak en önemlisi bir edebiyatçı yaklaşımıyla dönemin profilini gösteren alışkanlıkara, kültürel özelliklere çocuk saflığıyla bakmayı da öğreniyoruz. Yani hayata, onun diyalektiğiyle bakmayı... Samet Ağaoğlu'nun antlarında, kımı bdın meyen, golgelı kalmış bırçok konuya kolay lıkla yaklaşım sağlayabılıyoruz Bazı olgulan ılk kez onun sozlenyle yorumlayabılıyoruz Samet Ağaoğlu'yla tanıştığımda 1982 yılı hazıran ayıydı Yanı olmeden bırkaç ay once U/un bır soyleşı yaptık, o yaz gununun uzun ıkındısınde Orada gcrçekten hayatın bır macera olduğunu, bu maccı anın sonunda da bır unlem olduğunu duyumsamıştım Onun yazarlık dunyasına gctırdıklcrını pek algdaya mamıştım ama en sevdığı ya/arların başında Dostoyevskı nınbulunduğunu.tıplerıelealı şı nedcnıyle elbettc ondan etkılendığım oğ renmıştım O gunlerde ustunde çalıştığı uzun "Mankenler" oykusu de yayımlanmıştı (Sa met Ağaoğlu nun toplıı cserlerının basımına bu oykunun ncdcn alınmadlğına bır anlanı verenıcdığımı Selını llcn nın de boyle du şunduğunu belırtmeden geçcnıeyeceğım ) ÇOCUKLUK VE KADINLAR Samet Ağaoğlu'nun çocukluğu kuşkusuz Istanbul'un onde gelen duşunce ve edebıyat adamlarının çevresındc geçıyor Kımler yok kı o çevrede I Ialıdc Ldıp Adıvar, Hamdul lah Suphı Tannover Zıya Cıokalp, Nezıhe Muhıddm, Omcr Nacı Yusuf Akçura, Ş,ey hıılıslam 1 layrı Lfendı, Mehmet Lmın Yur dakul ( clal Sahır Frozan Omer Seyfettın, Huseyınzade Alı (ıcssam Sclım Turan ın ba bası) Halım Sabıt Abdullah Ccvdct lşte ( umhurıyet ın kuruluşuna hazırlanan genç 1 urkıye nın lstanbul dakı gonuldaşlaıı Ln leh)ansıyası bır anlamda Samet Ağaoğlu burada anlatıyı ılgınç bırbı çıındc kesıyor ve bır soru soruyor " Ya baba mın aıkadaşlarının hanımlari''' Evctoenteli]ansıyamn hemen yanıbaşında bulunan cşleı ne âlenıdc1 Ilk kez Samet Ağa oğlu saptıyorbunu ()ncelıkleZıyaGokalp'ın eşı olan Nacıye 1 lanımın portresmı çızıyor "Zayıf, kuru bır ayağı kalçasından kesıkve takma, yu7iıbi(,ak gıbı ınce, uzun csmer Us telık çıçek bo/uğu Ağzında ancak bırkaç dış var Saçları karmakarışık Kaba bır Dıyarba kır ijivesıyle kavgacı Baş,ta kocası herkesı çe kıştırıyor açık saçık hıkâyelcr anlalıyor Sadullah Paşa'nın kızı ve Esat Pa şa'nın eşı, buyuleyıcı gulumsemesıyle Makbule Hanım, anıların ortasında duruyor "Sıyah çar^aflar ıçınde, yu varlak beyaz yuzlu yumuşak seslı ıh tıyaı bır kadın Kara Kemal'ın annesı lttıhat Terakkı'nın unutulmaz hatıra ları arasına" gırıyor Abdullah Cevdet'ın "bana yaraşmı yor" dıye boşadığı kadın Samet Ağa oğlu nun annesı bu nedenle hıç bağıs, lamıyor Abdullah ( evdet'ı Yenı eşı ne de nıesafelı davranı>or Ve çapkınlıklaıı nedenıyle kocasını go/yaşları ıçınde çekıştıren Ldremıt Mebusu Fethı Bey'ın e^ı I lalım Sa bıt Bey'ın ınce yapılı, Japon vazoları na benzeyen eşı Omer Nacı'nın eşı Emıne Hanım'la baldızı Guzıde Abla Emı ne Hanım, Omer Nacı'nın olduğunu hıssedıp Zıya Cıokalp'ın adadakı evınden donmuş ve acı haberı getıren mektubu bulmuş Urfa Mebusu Şeyh Saffet Efendı'nın (Suut Kemal Yetkın'ın babası) ve bır çol erkeğını andıran karısı İLK KİTAPLAR Derler kı hayatınızda ılk okuduğunuz kı taplar yıllar boyunca peşuıızdcn geltr O ya pıtlarda bulduğunuz değerler, kolay etkılen mcler hcp sızın duyarlılığınızı bıçımlendınr, hatta yon vcnr Bu nedenle bır yazarın ılk okuduğu kıtaplar daha bır onem kazanır Samet Ağaoğ lu'nun ılk kıtapları aı asında Cevdet Paşa'nın Kihas ı Fnbıya adlı resımlı kıtabı var Daha sonra Ahmet Rcfık'ın (Altınay) Roma ve Bı zans Tarıhı, bır baba dostu olan Kıtapçı Ha lıt ın resımlı çocuk dcrgılerı )ules Vernc dı zısı Sanırını ferıt Namık Hansoy çevınle rı Ve tlahı Komedya'nın resımlı Rusça bas kısı En ılgınç durum bu olsa gerek Rusça bıl mcdcn sadece resımlerın dunyasına dalarak Dante'yı hayal etmek, cennetı cehennemı du şunmek İLK SEHPA Samet Ağaoğlu çok kuçuk yaşlarda elı annesının elınde Beya/ıt'tan geçerken orada uç ıdam sehpası gorur Beyaz goınlekler ıçın de uç kışıyı sallandırmaktadırlar Ağaoğ lu nu en çok etkıleyen goruntulcrden bırıdır bu Cıeıçı annesı onu çekıştıre çekıştıre eve doğru suruklcmıştır ama bu sahne onun bclleğınde hep yer cdeccktır 21 Mayıs son rası omur boyu hapıslık gunlerınde bu sah nc tekrar ortaya çıkacaktır IKINCİ KORİDOR Molla Guranı'dekı evın buyuk 1 atıh yan gınıyla kul olmasının ardından S.chzadeba şı'nda bır kıra evıne taşınıyor Ağaoğlu aılesı AJımet Ağaoğlu, Kafkasya'da bulunduğu ıçın gcç haber alıyor yangını Bu arada aıle Zıya Gokalp'lere konuk oluyor Ahmet Ağaoğlu • öner CİRAVOĞLU K uşkusuz o hayatın dıyalek tığıne ınanan bırı değıldı Ancak yazdıklanyla Turk yazınına getırdl ğı yenılıklerle yaşamın dıyalektığı nı açımlayan bır yazar oldu () yazar, 1982'de yıtırdığımız Samet Ağaoğlu'dur Bırkaç yıldıı anı kltaplarıyla boğuşuyorsa yılırım Sadece bır okur olarak değıl, ışım ge reğı anı kıtaplarının yayıma hazırlanmasına çabalıyorum BununılkorneklerıHusrcvCıe rcdc'nın Anıları, Zaman Satan Dııkkân, Sa dettın Paşa nın Anılan adlı kıtaplarda goru lcbılır O nedenle, Kıtap Yayıncvı yonetıcısı Çağatay Anadol Lkını 200Vte yayınıladıkla n Samet Ağaoğlu'nun Hayat Bır Maccra Ço cukluk ve Gcnçlık Hatıralan adlı kıtabı ve rınce de yıne çocuklar gıbı sevındım Samet Ağaoğlu, ruh ço/umlemecı bıryak laşımla kuıguladığı yapıtlarının yanı sıra ço cukluk ve gençlık anılarını da ustalıkla ya/ın sallığa taşımış bır va7aıımız Babamın Arka daşlaıı Aşma Yuzler Stra/buıg Hatıralan daha geçenleı de toplıı yapıtlan ıçınde (YKY) yenıden basıldl Hayat Bır Maceıa, Samet Ağaoğlu'nun Kayserı C ezaevınde omur boyu hapıslık ce zasını çekmekte olduğıı donemde tuttuğu notlaıdan oluşuyor Bclkı dc tam da bu nc denle ıçtenlıkle sayfalara dokulmuş satırlaı arasında, kendı ruhuyla amansız bır hesaplaş manın ıçındc buluyoruz onıı () kadaı kı çocukluk donemındekı o kınk dokuk anılar arasında ılk atılan tekme, ılk yenılentokat ılkscvılenkı/ oğrencılıkdone mının hayta"lıkları yazar kımlığının ıpuçla rı olarak belıııveııyor hemen ü t e yandan çalkantılaı ıçınde gcçcn 1910 1940 arasında bırçok olaya bıı ıncı clclen tanık olan bır aıle Baba Ahmet Ağaoglu vt onun duşunce sava şmıı ıle başlayan maccra Samet Ağaoğlu'nun sıyasal lııtınalarla dolu yaşamıyla surecek, adcta yakın taııhımi7in sıyasal panoramasını oluşturacaktır COCUKLUK VE CENÇÜK Samet Ağaoğlu, aılesıyle oturduklan scmt lere ve kcntlcre gore, yanı çevre koşullarına gore donemlerc ayıuyor kcndı hayatını Bu donemlcrcdc "korıdoılar" adını verıyor Boy lecc Taşkasap Molla Cıuranı'sı, Ş,chzadcba şı Saraçhanebaşı.Ankaıa Keçıorcn olarak uç yaşam kesıtı ortaya çıkıyor, ıkısı lstanbııl da olan Aılenın hayat macerasına uygun bıı be lırlenım Ağaoğlu bırşcye dıkkat çekıyor Odoncnı de aıle Kafkasya'dan gclmıştır Ancak babası Ahmct Ağaoğlu tstanbul'un oneınlı aydınla rının oturduğıı bolge olan Nuıuosmanıye yı değıl, halkın hemen ıçınde olan Molla Gura nı scmtını seçer Bu seçımde "ılencı" bır ongoıu buluyor ya/aı Zaten Tuık modernleşmesıne duşun sel anlamda omuz verenlerden bırıdır Ahmct Ağaoğlu, Kafkasya'dakı ulusal harekcte katı lacak ve ardından 1 urkıye'ye donerek, Mal ta stırgunluğunu ı/lcyen gunlerde Mustafa Kemal Paşa'nın yanına koşacaktır hemen donuyor ve Şehzadcbaşı'na taşınıyor lar Samet Ağaoğlu'nun buradakı go7İemlerı, ona sonradan bır turlıı yazılamayacak olan buyuk bır lomanın malzenıesını getuıyor Çcvredekı ınsanlar Dostoyevskı'nın roman larından çıkıp gelmış gıbıdırler Ozellıkle de Semcrdıyakol Şeh/adebaşı'ndakı ev sahıp lenntn oğlu ona benzemektedır Bu donem Samet Ağaoğlu'nun babasının Malta surgunluğu yıllarıdır Aıle bu duşunce adamları suıgunluğunun acısıyla doludur Orneğın Zıya Gokalp'ın kızı babası henuz Boğaz'da Ingılız gemısındeyken, kayıkla ya naşıp paracuzdanını fırlatır kendısıne Ancak cuzdan alt guverteye duşer Bır Ingılız crı bu cuzdanı alır ve mektuplardan anlaşılacağı uzere Zıya Gokalp'c vermez Ingılızler, ışgalın ardından Cağaloğlu 1 ur be'dekı okul bınasinı ( sonra Duyun ı Unıu mıye, şımdı tstanbul Lısesı) alnıak ıçın teftı şe gclırler O sırada oğrencı olan Sureyya (Sa met Bey'ın ablası), babasını surgunegonderdıklcn ıçın "Kahrolsun tngılızler1" dıye ba ğırır Ingılı/ler, boylesı bır dırenış nedenıyle bu bınayı yonetım yerı yapmaktan va7gcçer ler Şehzadebaşı'ndakı evın yarattığı olağanus tu bır ımkân vardır Şehzadebaşı'dakı eğlen ce hayatı Ozellıkle ramazan gecclen bu yo renın adı Dıreklerarası olur Tıyatrolar, mu samereler, mınareler arasına çekılen mahya lar, kantocular hepsı bır arada Bır oyun ola rak ılk sıgaraya dadanıs,, kantocu Blanş'a du yulan hayranlık, Ferah Tıyatrosu'nda Halıt Fahn Ozansoy'un Baykuş pıyesı Kahveha nelerde meddahların açık saçık hıkâyelerı, Karagoz seyredenlerın yukselen kahkahalan na dondurmacı, kestanecı, leblebıcılerın ses lennın kanşması Hepsı genç Samet Ağaoğ lu'nun duygu ve duşunce dunyasına huzun le sokulup yer edınen goruntuler Leblebıcı Horhor, Turşucu, Bozacı Zaval ll Kız gıbı kımı şarkılı oyunların yanısıra tu luatçı Kel Hasan ve Naşıt'ın, "sahnelenn ke lebeğı" Peruz Hanım'ın huzunle kanşık ko mıklıklen donemın duygusal atmosfennı yan sıtması açısından ılgınçlıkler taşıyor Bu arada okul yıllarının unutulmaz anıları arasında elbette sıra arkadaşlan onemlı yer tu tuyor Bunlardan KıbarSarım'ınoğullarıbaş ta gelıyor Kıbar Sarım'ın buyuk oğlu Osman Kıbar, daha sonra I/nıır beledıye başkanlığı yaptı Uzun boyuyla lsmaıl Zuhtu Mahmul paşa ışportacısı lsmaıl Hıkmet, kocanıan go/ lerıyle Suha S.amlı, Unıversite Kutuphanesı sahıbı Cxmal Hakkı Selck (daha sonra Meh met Alı Aybar'ın yanında I urkıye tşçı Partı sı Genel Sekıetcn), Şeı ıye Vekılı Mustata Fcy 7i Efendı'nın oğullaıı Haldun vc Huldı do nemın okul arkadasjarının başlıcaları Sıta re, Fey7iye, Julıde, Rıkkat ve Nahıt Hamarat ıse okulun gonul yakan kız oğrencılen UÇUNCU KORİDOR Baba Ahmet Ağaoğlu, artık Malta donu şu Ulusal Kurtuluş Savaşı'na katılmak uze re Ankara'ya onden gıtmıştır Bır sure son ra aıle once denız yoluyla lnebolu'ya geçe cek, sonra Ankara'ya yonclcrek kentın Ka rabağ'a benzeyen bır yoresınc yerleşecektır Keçıoren Kıtabın bu bolumunde Samet Ağaoğlu Ulusal Kurtuluş Savaşı nın tam ortasında Ankara'nın bunalınılı, çekışmelı gunlennı hıkâye edıyor Meclısın vc yonetımın onde gelen kışılıklerıne ılışkın kımı ayrıntıları ve nyor Ayrıca bırkaç ke/ Ataturk ıle karşılaş masını aktaran Samet Ağaoğlu, Cumhurı yet'ın hangı temeller uzerınde yukseldığını, hangı hassasıyetlerı gozettığını duyumsatı yor Bu bolumdekı anılarla, Kurtuluş Sava şı'nın ateşı ıçınde kımı ayrışmaları, o arada gızlı hılafetçllerı sergılıyor, yerı geldığlnce Ikıncı Grup sorununu ışlıyor Samet Ağaoğlu'nun Hayat Bır Macera1 Çocukluk ve Gençlık Anılan adlı anılaı kesı tını okurken, tarihsel bır perspektıf de edını yoru7 kuşkusu/ Ancak en onemlısı bır ede bıydtu ydkldjımjyld ıfammm prol/İJJU gostc ren alışkanlıkara, kulturel ozellıklcre çocuk saflığıyla bakmayı da oğrenıyoru/ Yanı haya ta, onun diyalektiğiyle bakmayı Samet Ağaoğlu'nun ıçtenlıkle çozduğu bu anılar yumağı, hem bır macera romanı kadar ılgı çekıcı, hem ck yakın tarıhımı/c ılışkın ya pısal sorunlara onemlı bır yaklaşım sağlıyor • Samet Ağaoğlu ve e$l.. Hayat Bir Macera! Çocukluk ve Gençlik Anıları/ Samet Ağaoğl/ Kıtap Yayıne vt/ Ekım 2003/ 176 s K İ T A P SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T S AY I 7 26