Katalog

Sirinaki ABDULLAH TEKİN nnem bana hamıle kaldığı zaman Allah a dua ettığını .'yemyes,ıl gozlu uzun kırpıklı •jirın bır Ki/ım olsun dedığını o yuz den de bana "juın adını verdığını anlat tı 'Ama anne benden kurtulmak ıstedı gını sanıvoıdunı dedım 'Ilk bas,ta oy levdı İkı oğlum vardı bır çocuk daha îbteııııyordum, senı duîjiırmek ıçın neler vaptım ıçmedığım kocakarı ılacı kal madı Hatta masanın u/erıne çıkıp kendımı yere bıle attım Ama sen de ınat et tın, bana yapıstın ve bırakmadın' An nem bunu soyledıkten sonra elımı tut tu ve buyuk bır sevecenlıkle 'lyı kı ınat etmışsın Şırınakı' dedı, 'ben sensız ne yapardım Cjirıt asıllı buyukannemlerın etkısıyle butun aılem bana Şııtnakı der " (s 10) îjırın Devrım ın anılarını ıçeren "Şı nn" adlı kıtabının çok guztl bırkapağı olduğunu kabul etmek gerekır Resım, varamaz, ha^arı bır ki7 ı/lenımı bırakı vorsa da anne elının resme duıduğun da en gorkemlı urunlerınden bırını ser gıleyebıleceğının bır kanıtı sankı Da ha once "Şakır Pa^a Aılesı" adlı çalışma sıyla oldukça genı^ bır aılenın totoğra lını scrgılcven Şınn Devrım bu ke7 kı tabın ısmınden de anlaşılacağı gıbı salt kcndı yaşamoykusunu anlatmayı yeğle mış 1926 yılında Istanbul'da dunyaya su nulaıı merhaba, aslında renklı, hareket lı ve hızlı geçecek olan bır yaşamın baş langıcıdır Nıtekım yas.amını tek bır soz cukle tanımlayan Şırın Devrım buna ' çeşıtlılık ' adını verıyor Havvaıı'de bıra fabrıkası açmaktan Urdun çolunde bıı şeyhle "nıensel' yemeye, Yenı Ze landa'da dovmelerle suslıı mor dudak ları arasından dıllerını çıkaraıak sava^ dansı yapmava Maorıler ı seyretmekten, Sevılla kaınavalında geleneksel Ispan vol gıysılerı gıverek San Fernardo duku ııun atına bınmeye uzatılacak bır çeşıtlılık Kitaplar ateşe atılırken AHMET ARPAD 10 Mayıs 1933 Alman tarıhıne geçen karanlık, utandırıcı gunlerden bıııdıı O akşam başlayıp 'Kıtap Yakma' gırişimı hemen tüm ulkeye sıçradı Üç hafta ıçinde Almanya'da yuz bınlcrce kıtap yok edıldı. B eılın Opeıa jlanında alevlerhava ya yukselıyor Bııyıık ateş,ın çevre sinc toplanmış ınsanlar keyıflı Aralarında oğrencılerı ıle gelmış sayısız unıveısıte proiesoru de var Kucaklar dolusıı çantalar ıçinde, sırt torbaların da, bısiklet sepctlcrınde, hatta el araba larına doldurulmuş yığınla lutap taşıyor lar ateşın yakıldığı alana Az oteve tez gâh kııımuş sevyar satıular kızartılmıs, sosısler, bıra, şekerleme, çıkolata satı yor LUerınde buvuk meşaleler unıfor malı kızlar ınsanların arasında dolaşıp duıuyor A/ sonra kamyonlar ateşın ya nına yaklaşıyor Kapaklar açılıyor Kah veıengi gomleklı unıvetsıte gençlerı kamyonlardan aldıkiarı bınlerce kıtabı ateşe iırlatıyor Kara suratlı unıtormalı lar, tasmalarından ?or tuttukJaıı kuıt ko pekleıı, olup bıtenı dıkkatle ızlıyor "Yıızlerce ınsan budalaca hayvanı bır çılgınlıkla haykırmaya başladı," dıyc ya zar ılerde Arnold /weıg anılarında 19 Mayıs 1933 Alman tanhıne geçen karanlık utandırıcı gunlerden bırıdır Hıtler seçımlerde salt çoğunluğıı elde edememıştı Ancak sol partıleı aıasında ışbırlığı sağlanamaması bu arada Hın denburg ve tılkı polıtıkacı von Papen ın ağır cndustrı kralları ıle gı/lı anlaşması, uydurma Reıchstag yangını Hıtleı'ı vıne de başbakanlık koltuğuna oturtmuştu Husı sınır tanımayan 1 uhrer'ın ılk ışle rınden bırı ozgurlukçu sola ve duşunur lerekarşısaldıııyagırışmekolmuştu Yuz bınlerce emekçının yanı sıra duşunurler, sanatçılaı, bdım adaınlaıı tutuklaııdı Kı mılerı sınır otesıne kapağı attı savaş bı tene dek yaşaınını zorunlu surgunde ge çırdı kultut unu vabancı kırlenmelerden arın dırmaktı Kahverengı gomlekler tum ııl kede kutuphanelerı, yayınevlerını bastı lar, kıtapları kamyonlara dolduıup alan laıagotuıduleı Buyuk ateşe atılanla Al man dılı kultıır ve edebıyatlarını vu/vıl laı bovu onuılandırmış edebıvatçılar, duşunur vesanatuların eserlerıvdı 'Bıı gun kılapiarın vakıldığı yerdc ılerde ın sanlar da yakılır dıyen evıensel ve ın sanul Alman şaııı Heınrıch Heıne ne ya^ık kı h.ıklı çıkrı Sınır otesıne kaçam.ı yanlaı kamplaıın dıkenlı tellerı arkasın da yaşama gutunu vıtırdıler Cıa/ odala rı ve fırınlar sonları oldu Antıfa!)ist vc antımılıtarıst çağdaş Alman yazarlaı ının en unlusu Lrıch Marıa Remarque "Ha yat Kıvılcımı adlı eserınde o gıınlet ı ko nu eder 10 Mavıs 1933'de vakılan ateş 1945 edeksonmedı toplamakampları nın hrmlannda, bombalanan onlarca kentte^andı duıdu dur Bu tutku Şı rın'ın daha 16 ya sındayken kız ko Iejı gunlerınde başlar Ikıncı Dunya Sava^ı nın sona er dıgı yıllarda Şırın Devrım Ameıı ka'ya gıder ve New York takı Barnard adlı kız kolepnc kabul edılır Devrım bırkaç yıl ıçinde Yale Unıveısı tesı'nın tıyatro bolumunegeçer Bıırada kıoğrenımını tamamlayan Şırın Devıım Amerıka'da sergılenen çeşıtlı ovunlar da rol alarak bılgı ve cıeneyım sahıbı olur Nıtekım çalışmaları ve baijarıları oylesıne yaygınlasır kı unlu yonetmen Muhsın Ertu^rul kendısıne "Kızım Şc hır Tıyatroları'nda çalışmak ıster mısın dıye sorar ve "Hırçın Kız'Vla sadece oyuncu olarak değıl aynı zamanda yo netmen olarak gorev almasmı ıster Kültiir cinayetine onay veren aydınlar Kıtap yakma, Hıtler ve peşınden gı denlerın Alman duşun dıınyasında plan ladığı luvımın sadece bır paiçasıydı Bu uygulama 10 Mayıs'tan once başlatıl miştı Unıversıteler muzeler kutupnane ler, tıyatrolar ve orkestralarda yapılan "te mızlık ıçın 7 Nisan 1933'te memur yo netmelığınde değışıklığe gıdılmıştı Ko munıstleı, sosyalıstleı ve ozellıkle de Ya hudıler devlet hızmetınden çıkarılacaktı 10 Mayıs'tan haftalar once Alman dusun dunyasına 'zarar veren kışıler'ın lıstelerı hazırlanmıştı HermannGorıng "Burok rasının hıçbır maddesı benım uygulama larımı engelleyemez," dıyordu "Âmacım haklıyı aramak değıl Benım tek gorevım kotuyu ortadan küdırmak, kokıınu kazı mak Bunun savaşını yaparken de her halde polısın kurallanndan yararlanacak değılım " Alman aydınlarının bır bolumıı olup bıtene sesını çıkaramadı Ancak çoğu du sunur, profcsor, aydın, ınsanlık tarıhınde benzerı olmavan bu kultur cinavetıne onay verdı Basın da karşı çıkmadı, hatta bırçok koşe yazarı gırışımlerı onavladı "Kenılerımızdegoğeyukselen alevler, Al manya nın yenıden uyanışının bır sımge sıdır," dıye yazanlar oldu Alman ruhuna bılebıleıhanetedıldı Aradan ıkı yıl geç tıkten sonra Hıtler yonetımı bır 'yasaklar lıstesı' yayımladı Bu lısteye gore Nazıler tam 524 yazarın 'zararlı' dedıklerı top lam 3601 eserının Almanya'da yayımlan masmı ve okıınmasını yasaklıyordu Kıtap, dıktatorlenn, baskı yonetımle nnın koıkulu duşudur, orumceklı kafa lar ıçın karabasanların en korkuncudur Cunlcu kıtap, butun ışkencelerden, zın danlardan, her tıırlıı sılahtan daha guç ludur Insanlık tarıhınde kıtaptan nefret eden, kıtabı yasaklayan, yakan çarnık polıtıkaondeıleıı hep gorulmuştuı An cak kalıcılığını ve etkınlığını her zaman korumuş,tur kıtap O, saglıklı dusjunce yı toplumlara ulaştırmayı onlara doğru yolu gostermeyı hep bas.armış.tır 10 Mayıs 193 3 kıtap kıyımı ve ardın dan gelen korkunç ınsan kıyımı hıç unu tulmamalıdır Duşunce ozgurluğune baskı, uygulandığı ulkenın sınırlarını ko layca aşar, başka toplumlara da sıçrar Bıreye baskı yapan, onu dus,uncesınden dolayı 7indana atan çıkar çevrelerı her zaman ve her ulkede vardır • "Bugün kitap yakanlar, yarm Insan yakar" 10 Mayıs akşamı başlayan 'Kıtap Yak ma' gırışımı hemen tıım ulkeye sıçradı Uç hafta ıçinde Almanya da yuz bınler ce kıtap yok edıldı Berlın Opera Ala nı'ndan Munıh Kral Alanı'na dek Kı tapların yakıldığı kentlerın tumunde unıveısıte vardı Kıtaplaı yanaıken sa dece Nazı subaylan nutuklar atmıyordıı Ptofesoıler de heyecanla "Gıderek ar tan Marksıst gırıs.ımler yıkım getıren Yahudı ruhu Âlmanya'vı tehdıt etmek te,' dıye bınlerce ınsana seslenıyordu Heıne, Maıx, Heud, Segheıs, Bıecht, Zuckmayer, Zxeıg, Mann ve Remar ^ue'ın havaya uçuşan cserlerı alevlerde yok olıırken askerı orkestralar marşlar çalıvor, ınsanlar hayvanlar orneğı ulu yordu Nazıler, "Alman duşun dıınyası nın çopu," dedıklerı bu yazarların sade ce Berıın'de 20 bın kıtabını ateşe attı Hıtler'ın duşunceye baskısı 10 Mayıs 1933 gecesı kıtapların yakılması ıle do îuk noktasına ulaşmıştır Nazı gençlık orgutlerının 'Kıtap Yakma' uygulaması nın halka anlatılan gerekçesı, Alman SAYFA 16 Yönetenlerta korkıriu düşü kltap Şırın Devrım ın anılaıı unlu yazaıları, ijaırlerı, ressamlan ve dunyanın akışı ıçinde kımı onemlı olavlaıı Lır lılm ^c rıdı gıbı gozler onune serer Yahva Ke mal'den Abdulhak Şınası Bey e uzatıla cak bırçok kışının rarklı yonlerı sergıle nır lstanbul'un o donemde onem ve de ğer taşıyan "beyefendılerıdır bunlar Şımdılerde bunlar yok denecek kadar a/aldı Şırın Devrım bu kesımın varlığı nı babası olçeğınde yansıtır "Bana o sofrada yer verdığı ıçın babama sukıan duyuyordum, çunku o konuklar, bııgun artık soyu tukenmış "tstanbul beyeren dılerı'yuı Babam ofduöunde C umhurı yet gazetesı bırıncı savrava kocaman bır resmını bastı Resmın altında ne 'unlu yazar Izzet Melıh vazıvordu ne de Is tanbul 1 utun Şırketı'nın eskı baskanı' Haberın başlığı şuydu 'lstanbul buvuk beyelendılerınden bırını kaybettı' ' (s 22) Devrım, Hıtleı Almanyası'nda geçen yaşamla Irak ve LJrdun de gozlenen ayaklanmalar orneğı geçmıs, yıllardakı kımı onemlı olayları belleğın konserve sınden çıkarıp okuyucunun onunc usta ca sergılıyor Şırın Devrım en veıımlı vıllarım" dıyc nıteledığı 1959 1966 ta Zengin anılar rıhlerınde tstanbul'dadıı ve yoğun bır 1926 yılında lstanbul dakı Ses Iıyat sahne yaşamının ıçındedır rosu'nda bulıınan ıkı kışı oyunun bırın1972 yılında Amerıkalı Bob Iraıner le cı perdesını ızlevemezleı Çunku tıyat son evlılığını yapan Şırın Devrım'ın nı roya telefon edıfır ve bıı ıkı kışının ace şan torenını yazar Zeynep Oral şoyle an le Manara klınığıne gelmelerı ıstenır latır "Tam on dort yıldır yalnızdım Ya Bıınlardan bınsı tzzet Melıh Bey, dığe payalnız Butun o başarılar Alkışlar rı ıse Dr Manara'dır Dr Manara, Şı TeDrıkler Çevremde sevgı, hayranlık rın ın dunyaya gelmesını sağladıkran dolıı bakışlar lddıalı roller Şaşaalı de sonra tıyatıoya doner ve ıkıncı ıle uçun korlar Ve her gece bomboş, bır cv (iı percîe arasındakı anrrakta tıyatroda Guçlu bır kadın goruntusunu surdur olur Doğum olayını ltalya Buyukelçılı mek Oysa ıçı erımış bomboş ve yapa gı nın kultur ataşesı olan Kont Bonarel yalnız bır kadın olarak yaşamak Ama lı şoyle değerlendırır "Madam Izzet bıttı artık bıttı Mutluyum Bır perı ma Melın'ın bır kızı oldu Adını Şırın koy dular Bır gun buyuyup 'la Chırına' salında yaşarmışçasına mutlıı Öyle yal nızdım kı bılemezsın, derken gozlerın adında buyuk bır tıyatro sanatçısı ola den yaşlar suzulen, sonra mutluluk ıçın cak de neşeyle coşan bır kadın Şırın Devrım Şırın adlı kırabın son sayfasını da oku Hayır hayır Yenı bır ovun venı bır rol vup kıtabı kapattıktan sonra Kont Bo ıçın de^ıl bu gozyaşları ve hemen ardın narellı'nın kenanetının boşa çıkmadığı dan gelen bu sevınç nıdaları Şırın Dev bonucuna ula^ılır Çunku Şırın Amerınm nayattakı tek gerçek rolunu oynıı ka'da Yale Unıversıtesı'nde tıyatro eğı yor tımı almı^ ve yıne bu ulkedekı onemlı tıSeven ve sevılen bır kadın rolunu vatıo okullarında re)i ve oyunculuk Olay bır tıyatro sahnesınde degıl, Istan deıslerı vermıştır bul'da bır evde geçıyor Dekor Sera Bellekte ız bırakan anıların, anı değe mıkçı I ureya nın atolyesı Zaman Ev rı ta^ıdığı dus,uncesınden yola çıkıldı velkı akşam Başrollerı Şırın Devrım ve gında Şırın Devrım'ın /engın anı kolek Robert Traıner paylaşıyor Konw Bır nı sıyonuna sahıp oldugu sonucuna varı şan torenı " (s 202) lır Kuşkusuz genı^ bır aıle ortamı, fark 28 Ağustos 2002 tarıhınde tekrar se lı ulkeler, evlılıkler, arkadaşlıklar bıınyırulerının karşısına çıkan Devrım se da oldukça etken Şırın daha çocukken, vıncınden uçar ve bır Anka Kuşu gıbı unlu bır yazarla evlı olan anne Fahrun yenıden havalanmayı başarır nisa Zeıd'ın Iraklı bır dıplomatla ıkıncı Ne mutlu kullerınden yenı bır Anka evlılığını yapması, hem yaşamının akı Kuşu yaratanlara • fjinı hem ortam ve koşulları değıştırır, renklendırır ve zengınleştırır Ne kı Şırın Devrım'ın yaşamtna yon veren esas Şirin/ Şırın Devrım/ Doğan Kıtap/ îsunsur onun tıyatroya yonelık tutkusutanbul, 2003/ 223 s CUMHURİYET KİTAP SAYI 694 Yoftun bır sahne yaşatnı