Katalog

Sanat yazılarının romantik ve polemikci kalemi LEVENT ÇALIKOĞLU Bedrı Baykam ın ' Boyanın Beynı' ad lı ılk kitabı 1990 yılında yayımlandığında, sanat camıası bır haylı saş.ırmıştı O tanh lerde Bedn, yaptığı eylerrder, kaleme al dığı yazılar ve avangard resımlerı de mu hafazakâr ressamlarımızın zaten bır hay lı sınırıne dokunuyordu Şımdı bır de kı tap yazmıştı l Jstune ustluk kıtabının alı şdmadık tarzı duşmanları ıçın ıyı bır cep nane deposuydu Bedn kıtabın New York 85 ve "Parıs 85 adlı bolumlcrın de sanat ıle ozel yaşantısını ıç ıçe geçırı yor, dupedu? kendı kıtabında kendısın den so7 edıvotdu Bır bolumde doncmın en kapıtalıst/so/ sahıbı/unlu galerıu&ı Leo C astellı ıJe tanışmasını anlatıvor, ar dından bır sokak kadını ıle yaptığı para pazarlığını ıfşa edıyordu Soho da duvar lara ya?dığı grafıtderın delıl nıyetıne fo toğraflaıını gosterıyor Danıel Templon galerısındekı sergısınde yaşananları an latıyordu Kıtabın bazı sayralarında ıse kendı tabırıvle meraklısına fıstıklarının' fotoğraflarını sunuyoıdu Aynta çalışma larını tanıtan strgı kataloğu metnını M S U Adnan (, oker atolyesınde kendı sıyle yapılan soyleşıvı hıç çekınmeden kendı vazdığı bır kıtapta kııllanıyordu Bu kı^ısel bdgderın yanı sıra, o tarıhe ka dar Turk resmınde esamesı dahı okun mamış konulara derınlıklı bır gınş yapı yordıı Bedn Modeın Sanatın Beyaz Sa rayı MOMA ' (I hc Museum of Modern Art) uzerınden modernıznıın ayrıntılı anatomısını sunuyor, Batı'nın bır oldıı bıttıye getınp bu tarıhı kendısıne nasıl mal cttığını anlatıvor Yenı Dışavurumcu luğun aynı anda dunvanın farklı ulkele rınde nasıl pala/Iandığını orneklendın yordu Bır dığer makalede ıse, 1940'lann Amerıkası de 1980'lerın Turkıye'sınde sanatın aldığı şeklı tartışıyor, o siralarda henuz bırkaç avdının ve relsef ecının ken dı aralarında konuştukları postmoder nızmı etraflıca tanıtıyordu Charles Jenks ten, John Pekcic'dcn, ITal Fos ler'den, Yapısalcılıktan Dekonstruksı yon dan soz edıyor Cındy Sherman'ın Ventuıı nın çalışmalarından orneklere yer verıyordıı (Postmodernızmı tanılan bu makale esasen 1989 tanhlıdır) Aralar da yıne Mayıs 1988'de AKM'de yaptığı "Iç Manzaralar setgısınden ve sergı ıun yayımladığı gazeteuen bahsedıyor, lîa mara Sergısı ntdenıyle Sarkıs, Sezer lan suğve Adnan Çoker'le yaşadığı munaka şalara veıdığı cevapları Kullanıyordu Işın ozu, kışısel fotoğraflarla renklendırden kıtapta Baykam, hem kendısınden, çev lesındekı ınsanlardan ve aynı kuşağı pay laştığı sanatçılaıdan, hem de sanatın 20 yuzyıldakı seynnden ve farklı hâllennden bahsedıyordıı O tarıhte bdemedınız en fazla 50 kışının farkında olduğu, onların da bu tankat ycmını gıbı saklı tuttukları Batı sanarını olabddıgınce yalın bır ddle "hayalı ızleyıcısını aktarıyordu Ağırlık holarak 198O'lı yıllardayazılmışolanma kalelerın bır araya getıııldığı kıtap aracı lığiyla gecmisinı ve yaijantısını sanatla bu luşturan Bedrı, onsozde belırttığı gıbı, 198()'lı yıllarda anıden buyuyen ve sana ta yatırım yapan sanat alıtisına yenı sana tı tanıtma nıyetındeydı Bununla bera ber bır Turk sanatçisının Batı sanat dun vasıyla hesaplaşmasinın mucadelesının dokumunu de sunmaktaydı ' Boyanın Beynı Lylemlennın, resimlenntn bağ lanıları olduğunun farkındaydı Bedrı ve buortaklığı,karşıçdcmayıgostermek,sa natla ıç ıçe geçmış bır yaşantının ızlennı ve başından geçenlen paylaşmak ıstıyor du "Boyanın Beynı" ıle sanat ızleyıcısı ılk defa gerçekten yaşayan, eylemde bulu SAYFA 6 nan bır ressamla karşdaştı Bu ressam atolyesınde oturup sadece kendı dertle rıyle uğraşmıyor, yaşıyor, yaşadığını yazı yor sevışıyor kavga edıyor, kıskanıyor mucadeleedıyordu Yazdıklannda ne ka dar kendısınden soz ederse etsın, yaşan tısı uzerınden sanatın yenı hâllerı oğrenı lıyordu Kurumlar galerder muzeler eleştırmenleı yenı akımlar, gorunuşun ardındakı dışkıler, yerı geldığınce gunce leşıyor bazen de alabıldığıne net ve kesın orneklerle kuranısallaşıyordu Her kelı mesını sankı karşısında onu dınleyen bır ızlevıcı varmış gıbı yazan, okuvucuyu sık mayan veııgeklığındeeğlendırenbırdı le sahıp bu kırap kendısıne ozgu neşeiı, saldırgan, kevını uslubuyla o tanhlerde epey ses getırmıştı Aynı vıl Sezer lan suğ un Iıırk Resmınde \enı üonem ' adlı kitabı da pıyasaya çıkmış benzeı eleştırılerı rahmetlı Tansug da almıştı Tansuğ 1950 sonrası Turk sanatınıtanıt ma maksadıyla kaleme aldığı kıtabında ağırlıklı olarak, sahıp çıktığı dort sanat çının adını /ıkredıvoı, yumus,atdmış aka demdt bır ddlc, 1950 sonrasını bu dort sa natg uzerınden tanflendameye gırışıyor du Ikı kıtapta da dıkkatı çeken ortak yon yazarlarının kendı dunyaları uzerınden sanatın tarıhıne dahd olmalarıydı kı, bu 1 urk gorsel sanatlarında daha once go rulmeyenyenı yaşavan nefes alan bır us luptu I ler ıkı lutapta, sanatı kapalı kapı laı ardından çıkarıp sıradan ı/levıcıye ulaştırmak ıçın yapdan dk emeklemc gı rışımlerıydı Dort yd sonra ıse Bedrı Baykam 'Monkeys Rıght to Paınt"ı yayımladı As lında 1994 yılında Ingdızcekaleme alınan kıtap ancak 1999 yılında lurkçeye çev rddı "Bır kıdtur gerdlasının batılı olma van sanatçdarm hakkı ıçın verdığı sava şım ve yenı ha/ır yapımlaıın kof dunya sı" alt başlığı de sunulan kıtap cesur an latımı ve den surduğu omeklendırdını^ savlarla Bedrı Baykam ın neredeysL on vddır savaşını verdığı fıkırlerı ner bıt şe kdde toparlıyordu Onsozde Davıd App lefıeld'ın de belırttığı gıbı "Maymunla rın Resım Yapma Hakkı" " /amanını enerjısını, kaynaklannın buyuk bır bolumunu, Batılı olmayan ve haklarından mahmm edden sanatçdarı savunma adına harcayan, tehhkeye atan bır ressamın "ateşjı bır ddle yazdığı bır manıfesto olarak kabul eddebdır Bedrı bu kıtapla bırlıkte sdc sık sozunu cttığı Ba tdı eleştırmenın "Mucos sendromunu (Çok Kulrurluluğun ()/ Kaynak Sendıo mu) 1 lemrnuz 1984 gunu San Francıs LO Modern Sanat Muzesı nde duzenle nen lnsanlık Koşullaıı baijlddı sergıyı basışını ve yayımladığı manıfestoyu 1989 da Pompıdou Kultur Merkezı nde açı lan " Yeryuzunun Sdnrbazlan" sergısı ıçın kaleme aldığı metınlerdekı problemlen orneklendırıyor, ayrıntdı dıpnotlar ve kı taba yerleş.tırdığı kar^da^tırmalı foroğraf larla, Batı sanatının dciyuzluluğunu ılşa etmeye çalişıyordu Bdımsel bır kaynak nıtelığındekı çalış,masında, eylemlerıyle bırlıkte Batı sanat kurumlanna fulen sal dırıda bulunan bır sanatçının, uzerıne duşen ağır gorevı yenne getırıyordu san kı Bedn Çağdaş sanatı yalnı/ca beij bu yıık ulkenın sanatçısına mâl etmeyı ınat la surduren Batılı zıhnıyetle mucadelesı nı kıtaplaştıran Bedn, kıtap ıçın ongordu ğu dusturu "onyargıya kar^ı metınle, met ne karçı metınle" savaşmak olarak açık lıyordu "Maymunların Resım Yapma Hakkı Onvargıya Karşı Metınle Savaş mak, Karl Manc'ın Das Kapıtal'ını çok daha alçakgonullu bır bıçımde yankıla yan bır çalışma, tıpkı Marx gıbı o da ın sanlara zaten bddıklerı bır şeyı soyluyor Bır sıstemı ve nasd ışledığını, sermaye faz lasını nasıl topladığını, kımı somurduğu nu ve kımın yaranna kullandığını tıtızlık le ırdelıvor Marksıst bır çalışma olma masına kar^ın, ona benzeı bır bıçımde Batı sanat toplumunu otckı uluslara, on laıın sanatçılarına, haklanna tardılerıne butıınuvlt kapalı bır sanat tardunı te/ gahlama konusunda destekleyen, yurek lendırcn yanlış uygulamaları açddamaya çalı^ıyor Bedrı bır kultur gerdlası olarak eylem lerınde one surduğu fıkırlen bu kıtap ara cdığıyla orneklendırmek ve açimlamak Batdı olmavan çoğu sanarçı ve aydının Batı sanat dunyası karşısındakı asağddc duygusunu sdıııek ve bu dunyaya lcendı balıçelerınde urettıklerı tarıhın Batı dışı, du^unen dunya tarafından artık koru ko rune kabul eudmeyeceğını soylemek" ıs tıyordu Bu nedenle, kıtabın hemen her satmnda ınandığı değerlerı ustune basa basa vurgulayan Bedrı varoluşunu san kı bu kıtapla ıspat edıyordu Kıtabın bırınu bolumunde bu sorun lar uzerındc duran Baykam not defterı ne aldığı bırkaç temel sorunun cevapla rını araştırıyordu "Sanat eserındekı ulu sal kımlığı ararken ne kadaı cıddıyız? Ye nı uluslararası sanat ortamı ne kadar ulus lararası5 Çok kultıırlulukten soz eddır ken nc kastedılıyor1 Bır sanatçı ıçuı Bo lıvya da Los Angeles va da Vladıvos tok ta doğmus, olmak gerçekten de fark edıyor mu' Sanat ortamının varolan sı nırlarını genışletmenın gcrçek nedenlerı nedır''" Bedrı bu somların karşdıklarını sadete kendıst vermıyor aynı zamanda Batı dLUiyasının ıcınden çdcan Pıerre Ga udıbert Peter Seİ7 gıbı yazarların ozgun metınlennden yaptığı alıntdarla da, Batı sanat dunyasının ıkıyuzlulıığunu onaya koymaya çalı^ıyoıdu Kcndısı gıbı Batı kuıumlarının antı demokratık tavrından tdtsınen Rasheed Aıaeen adlı Pakıstan kokenlı sanatçı/yazarın hkırlerını sunu vor, Batı dunyasının sadece etnogıalık geçmışı ıle dgılendıgı sivah vc Arap sanar çdarın nasıl somuıulduğunu ornekleı uzerınden anlatıyordu Bu bolumletden uzun alıntdar yapmavacağım ama Bed rı'nın vurgulamak ıstcdığı şeylerın ozetı nı yıne kendı sozlerıne ba^vurarak goster mek ıstıyorum Ozellıklc Amerıkalı sa natçıjonathan Borofsky de yaptığı got us, me sonrası kaleme aldığı metın neredey se tum fdarlerının ozetı mahıyetınde Batdı kurumlar Uçuncu Dunya ulke lennın el sanatlarını ıntelemekten ya da tanhlerını ırdelemekten ho^lanırlar, çun ku tanhın de felsefenın de veıkurenın o yorelennde başladığını kabullenmek zo rundadırlar Ama Batı ulkelerının dı^ın dan pelen çağdaş fıkırlerı de sanat eser lerını de yok savarlar Bazı sanat simsar lan bazı sanatçıİarı Avrupa de ABD ara sında dolaştırıp durur muzekr savgm ga lerderde sergııenen bu ısjcrın arasından en çok beğendıklennı seçet Kıtabın "Bırkaç Ianhsel Hatırlatma' bolumunde ıse Bedrı, Batı'lı sanatçıların Batı dışı kulturlerın fıkırlerınden bıçun sel çabalarından nasd yararlandıklarını hangı formu nasd "aşırdıklarını' kendı malları dan etmelerını oıneklendınyor du Bedrı PaulGauguın, AlexanderCal der, Paul Klee, Max Ernst A R Penck, Emst Ludvng Kırchner Karl Schmıdt Rottluff Brantusı, Pıcasso, Matısse Gı acomettı, Henry Moore de bu sanatçda nn yararlandığı Afrıka, Uzakdoğu veOk < Turk modernliğinin canalıcı bir edebî iipünü: Kemik NEJAT BAYRAMOGLU Kemık ı okuduktan sonra kendımı Henry Mdler, de Sade Dostoyevskı, Sart re ve Kosınskı yle aynı meyhanc sofrasm da oturmuş gıbı hıssettım Baykam, bu ya/arlardan hıçbırıne dogıudan oykun muyor ama her bırınden bırşeyler ıçeren bır alaşım yaratmıs etkısı uyandırdı ben dc BenceKemdt Turk modernliğinin ca nalıcı bır edebî urunu Onte, Kemdt'ındetoplatdıpyargdan masına yol açan 'Kuçuklerı Muzır Nes, rıyattan Koruma" yasasına ılışkın bırkaç soz Benzerlerı Batj ulkelerınde de bulunan bu yasa Iurgut O/al tarafından 1986 da ANAP ın tutucu kesımının ağzuıa bır parmak btd çalmak, otc yandan pornog rafıyc gorece bır ozgurluk sağlamak ıçın çıkartrınlmıştı Ancak ışlerı zaten başla rından aşmii; olan yargıç ve savcdarca an lasdamadı ve uygulamada yayınına kısıt lı koşullarda ızın verdmış dergılerın bır kez daha sansurlenıp yas ıklanmasına vol açtı Bu arada "ahlâkçı çoğıınluk" tarafın dan kabul gormeyen bır cınsellığı ıçeren oyku ya da roman gıbı edebî yapıtlar da yasanın uygulanış bıçunınden nasıplerı nı alddar Ozal ıktıdannın varkk nedenıne uygun bır yasa çdtarmahinın eleştırdecek bır ya nıyok Bukonuda eleştırıyı asd hakeden "Turk aydını" denen fenomendır Turk aydını herhalde "cıddî" bır ış olarak gor medığı ıçın, cınsellığe karşı hep "mesafelı"durmuştur Yasalsonuçlannıgozeala rak 141, 142 ve 163'e ve hattâ savaşa go zunu kırpmadan "hayır" demış, Kurt ay nmc.dığı yapmaktan çekınmemış ama ış 426,427 ve 428 maddelere gelınce başi nı hep ote yana çevırmıştır 1996 yılında, Muzır Kurulu değd, Ya nı Kredı Bankası yonetım kuıulu,Pertev Nadı Boratav'ın Nasrettın Hoca'sını mus tehcen bularak, kıtap basılmış olduğu halde yayınlan arasında çdunasina ızın vermeyınce, Yapı Kredı Yayınları yonetı cısı Enıs Batur (kı 1984 ydında Aydın Yapısi Gereğı Muhalıhır"yazısını kaleme almıştır), bu ıç sansuru gdc demeden sın dırebdmıştı Aynı yd ben Hustler da Mehmet Ergu ven ın denemelerını vayımlaıken, o za man Mdlıyet'uı ' Kultur" saylasını yone ten Ayça Âtıkoğlu, Erguven ın yazdaıuıı "pornografık bır dergıde yayunlatması na" şaşıyordu Bedrı Baykam, Kemık'ın beraat ettdt ten sonra yapdan baskısına duştuğu not ta kendısıne destek vcrenlere teşekkur edıyor Aslında bır avuç ınsan ve kuıum Ama Baykam kıbarlığından abartmış Işın doğrusu, Kemık toplatılmış nde olmasına karşın edebıyat dunyasinda hakettığı dgıyı bulmadı bence Bunun bırkaç nedenı var Elbette ılkı Turk avdınının cınsellığe olan ' mesatelı" tutumu Ikıncısı Kemık'ın anglosakson ' çok sa tan" kıtap orgusune uvgun yazılmış ol ması Harold Robbıns'ın bır romanında ne ararsanız tumu Kemık te de var Ama "çok satan" kıtap deyıp kuçum semeyın Onlar, yuzleıce vdlik Dir oyku culıık geleneğınden, temelı C anterbury Oykulen'yle atdan gelenekten gelıyoı ">enmı, duğumu ve çozumu"yle ınsan da merak uyandıran, cınsellığı gıdıklayan ve belkı bır sabaha karşı bıtırdığınızde sı /ı gerçekten eğlendamış olarak delık sız bır uykuya gonderen "oyku gıbı oy ku"ler Kemık te bu ozellığı taşıyor Yanı "oy ku gıbı bır oyku " Başı var orrası var, so nu var Ote yandan çeşıtlı oyku turlerıyle flort edıyor Polısıyeyle, bdımkurguyla hıcıvle Kemık'e dk bakışta bdımkurgu denebılır Bu ozellığı tasıdığı doğru, ama ama cının bdımkurgu olduğunu sanmıyorum Bdımkurgu yalnızca bır arac gıbı gorunu yor Turkıye 2001 ydında ulaştığı yuksek teknolojdc duzeyle, guçlu ekonomısıyle CUMHURİYET KİTAP SAYI 693