Katalog

Kentlerde, kcntlılerın kurduğu tıyatrolara getırmek ıstıyorum sözü... Savrulan berekctı, esen özgürlukçu başkaldırıyı, bır avuç delıkanlı sımgeler bu kentlerde. . Kımler mı 1 bunlar Kım olacak, düş tomurcuğu bır avuç genç, bır avuç tiyatro delısı Furuzan'ın deyışıyle' erık bahaıı" gel dı mı Anadolu katmer katmer çıçekle nır, bır kıpırtı başlar her yanda 1 arkhdır kıpırtı Toprağın tava gelmiş kokusu değddır yalnızıa Tepeden tırna ga bır başkaldnıdır çıçeklenme, bır yan dan doğa suslenır tellı duvakh, ote yan dan kentler Sokaklar parklar, alanlar bırer açık hava muzesıne donuşıır bağrındakı şen lıkleıle Şenlık deyınce duracaksını?, şenhk var, erık, karpuza ozgulenmış, şenlık var kent kulturuyle mayalanmiş Otekılerını kuçumsuyor değılım elbette ama sozunu etmek ıstedığım ıkın cı turdekı şenlıkler benım Bu şenhklerde tıyatronun ayrı bır yerının olduğunu gorursunuz1 Kentlerde, kentlilerın kurduğu tıyat rolara getırmek ıstıyorum sozu Savru lan bereketı, esen o/gurlukçu başkaldı rıyı, bıı avuç delıkanlı sımgeler bu kentlerde Kımleı mı bunlar? Kım olacak, duş tomurcuğu bır avuç genç, bır avuç tiyatro delısı AU^M.SADIKASLANKARA Kentlerin tiyatroları kat kat ustundedır / Başkalarını, kendı dışımızdakı ınsanları anlamaya, çoğul euluğa, hoşgoruye gıden en sağlıklı yol tıyatrodan geçer " (Memet Fuat, (,oğun luğun Gucu, Adam, 1998,49) Memet I uat, TOBAV'ın bır savsoz gı bı kullanmaya yoneldı&ı "Her yer tıyat rodur," deyışını kırk yu once, ta 1964'te gundeme getırmış, bu çerçevede, tiyatro sanatının, toplunısal yaşayısımız ıçındc kı duzenleyıci rolunu, uygarhk taşıyıu ya nını, bıreyı kcntlı kılan ozellığını vurgu lamaya gıns,mıştı "Tıyatroda yer almanın eğıtım gucu, ınsanı ınsan etme gucu veı yuzunde başka hıçbır şeyle olçuşturule mez kanısındayız " (Memet Fuat, Her Yer Tıy atrodur, YKY, 1997,21) Yerı gelmısken tıyatromuzun en er den gonullulennden S Gunay Akar su'yu da bu bağlamda anmak gerekıyor Ama bu arada haksızlık etmemek ıçın, belırtmek gereğı duyuyorum Memet Fuat, tıyatronun yanı sıra bır de volev bol uzerınde duruyor, buyuk bır dıren genlıkle "Voleybol benım gozumde yelnızca bır spor değıl, tıpkı amator tıyatroculuk gıbı, bır eğıtım aracıdır Barışçı, durust çevresıne uyıım sağlayabden ınsanlar ye tıştırmekte hıçbır spor voleybolla yan şamaz (Memet I uat, Ozgunluk Avı, YKY 1996,270) Voleybola, "eğıtım ala nındakı ustunluğunu gorerek yonel dı(ğı)"nı belırten Memet Fuat, bu spo run otekılere ustunluğunu de şu so?ıer le dıle getırıyor "Ayrı alanlarda oyna nan, en gergın, en ofkelı durumlarda bı le şıddete başvurmaya olanak tanıma yan voleybol, grup sporu olarak gençlc rebırltktehaıeketetmeyı.yardımlaşma yı, sevınçlerle uzuntulerı paylaşmayı oğ retır " (Memet Fuat, Konuşan Toplum tyıŞeyler, 1996, 101,102) vordu, kentlerdekı yapılar Çunku Cum nuuyet, var oluij nedenı gorduğu Ana dolu Aydınlanmasını, bunun yaslandığı çağdaş ııygarlığı ve ınsansal değerlerı, ancak kentlerde kurup gelıştırebılecek tı îlk kent olarak da' Basjcent" seçılmış tı tlhan Iekelı bunun onemını ^u satır larla dıle getırıyor "Ankara nın çağdaş bır kent olarak geıçekleştırılememesı Cumhurıyet re|i mmın başarısi7İığa ugraması demek ola eaktı Bır anlamda re)imın başarısı de kent planlamada gosterdecek başarı oz deşleşmıştı 1930'lu ydlardan sonra bun lara, Anadolu da devlet ışletmelerının kurulduğu kentlerın ve dığer onemlı yer leşmeleıın Ankara da gelıştırılmekte olan modele uvgun olarak cağdaşlaşma sının sağlanması eklendı " (75 Yuda De ğışen Kent ve Mımarlık lçınde, Tarıh Vakh Yayını 1998,6) bevın Osmay ın dıle getırışı de bu yon dc "Kent merkezlerı Cumhurıyet'ın çağdaşlaşma ıdeolojisı doğrultusunda venı kulturel faalıvetlet ın ve hızmetlerın de ver aldığı mekânlar olmuştur Bu do nemın kentlere getırdığı bır yenddt 'Hal kevlen'dır Haikevlerı ozeUdcle kuçuk ve orta boy kentlerde onemlı bır kultur odağı ışlevı gormuştur " (Agy ıçınde, 142) t umhunyetın kentsel yapdanması ıçersınde halkevlerının yerı uzenne Ne şe G Yeşdkaya dan da bır ozetleme ya payım Osmanlı kent kurgusunda, Avrupa ktnt kurgusunda olduğu gıbı kent mer kezlerı yoktur ( ) Cumnunyet Meydan lan, Cumhurıyet donemı kent planlan de gelen, 'yenı kent merkezlerıdır '( umhurıyet meydanları Gazı Bulvarla 11 ıızerınde ver alır ve Ataturk heykelı de tanımlanır (Orhan Pamuk'un, o çok tartı^ılan sozlerınden bıruıı anımsamaya ne dersınızburada ' Kasaba alanında bır dolanır, Ataturk heykelıne sıçan guver Linlerı avıplar " I Yenı Hayat lletışım, 1994, 1811) Beledıye bınaları bır dığer sımgedır Kentlerde mınımum yapı programı, Gazı llkokulu, hukumet ko nağı ve Halkevı bınasıdır " Buna gore, "haikevlerı tamderde 'ce maat olarak toplanan halka, 'ulus ola rak bır arava gelmeyı, vanı yenı bır top lanma alışkanlığı veımevı ve (ulusal) bır lık ve beraberlığı sağlamayı amaçlavan bır orgut" konumundadıı C umhurıve tın, ulus devletın sımgesı olduğu ıçın de dın dışı toplanma alanlarıdıı aynı zaman da Nıtekım halkevleıının l?mıt ve Is parta'da camının Kars ve Merstn'de ıse kılısenın yanında yapdması bunu goster mektedır (Haikevlerı tdeolojı ve Mı rnarlık, îletışım 1999 140 110 141, 125,144,145) Bu yenı kentsel yapı venı bır yaşama bıçımını, yenı alışkanlıkları da berabe rınde getırecektı kuşkusuz Getırdı de Ortaya çıkan bu vapılar kentte vaşayan lan yenı yaşama bıçımleuyle tantijtudı Ozellıkle gençleı tıvatro sınema konfc rans, jımnastık vb evlemlerle, basketbol vb oyunlarla ılk kez tanıştı (Yeşdkava 162) Cumhupiyetin kent kültürünü yaratmak! Nurhan Karadağ halkevlerının ulke du/eyıne yaydan tiyatro etkınlıklerıyle ıl gdı olarak şu saptamayı yapıyor " Yuzyıllar suren Osmanlı devlet duzc nınden Turkıye Cumhurıyetı Devletı ne geçiş, bu geçışı Furkıve'nın buyuk ço ğunluğunu sağlavan kovlunun kabullen mesı, aydınların bde buvuk çoğunlugu nun vadırgadığı va da karşı çıktığı kolavlıkla uyum sağlavamadığı bu geçışı ozumlemesı, nlanlı sabırlı vc oıganıze bır çaba gerektıııvordu Haikevlerı bu buyuk planlı çaliijmanın kuçuk hır bolu munu oluşturuvordu ' (Haikevlerı Tı yatro Çahşmaları (1932 1951) Kultur Bakanhğı yayını, 1998 22) Halkevlerının amau konusunda Mch met Başaran ın soyledıklerıne de kulak verelım "Bdgdı.bdınclı bırbırınıseven, anlayan, çağdaş değerlere bağlı bıreyler den oluşan guçlu bır toplum yaratma vo lunda çalışmak " (Yurt Ansıklopenısı, Cılt 11 s8791) Yeşdkaya bu yanıvla halkevlerının ış levının yadsınanıavacağını vuıguluyor 1940 lı vdların mımatlarından Bay dar'ın belırttığı gıbı Haikevlerı toplu ınun ust gelır grubuna da hızmet etmek le bırhkte 'halkın evıdıı Kemal Kaı pat 1940 yıhnda 100 000 Halkevı uyesının yalnızca 27 000'ının koylu ve ışçı oldu ğunubelırtır ( ) Yerel halkın Halkevı ne katdımı tayınle gelen memur ve burok ratların katdımından duşuktur ( ) Ancak kanaatımce, katılım duşuk olsa bde 1 lal kevlen'nın yerel halk uzerınde onemlı etkderı olduğu yadsınama/ Halkevle rı'ndekı faalıyetlerın bedava olması da halkın ve ozellıkle gençlerın bu evleıde toplanmasını sağlamiştır ( ) Bu nedenle Haikevlerı donemın ıiadesı de 'sosye te nın vanında 'halka da hızmet eder (Yeşdkaya s 140) And Çeçen, halkevlerının tum yurda yavılışında vaşanan toplumsal heveca nın altyapısal yanına, bu ışleyışte varışır (.asına yapdan ışlere de değınıyor "Devletın elındekı bınalar veva arsalar de beledıyelerın taşınmaz malları halkev lerıne ayrılıvor her bolgede açılan kam panyalarla halktan para toplanıvor ve her d veva ılçe kendı halkevı bınasını kendı olanakları de kuruyordu " (Haikevlerı Gundoğan Yayınlan 1990, ss 106, 107, 111 118,121,120,1791 Yenı basımı ıçın bak Cumhurıyet Kıtapları]) Kentlerde kurulan tıyatroların kokenı nı ışte burada aramak gerekıyor bana so rarsanız Ikı hatta sonra halkevlerınde yapdan lara da bır goz atalım ıstıyorum katılır mısınız? CUMHURIYET KİTAP SAYI 693 "KentTtyatrosu" Ama, kımscler ayırdında değıldır bu çocukların Oysa kentlerdekı tiyatro laı en onemlı sıvıl toplum kuruluşları dır bana sorarsanız Pek çok okumuş yazmış ıunse,bırer 'taşra tıyatrosu"dur bu topluluklar oyuncularıysa bırer ama tor Kentlerde goze çarpan, adına "kent tıyatrosu" dıyebıleceğımız bu vapılan 1 maya değgın neler soylenebdır' Ilkın bır tanım getırmeye çalışalım 'Kent tıyatroları"nın, zaman zaman yo netmelıklen. yaslansa hatta yerel yone tımlere bağlı dursa da kentlılerın ba ğımsı?, ozgur kararlarıyla vapılan, dev letçe ya da yerel yonetımferce odenek desteğı sağlansa da ozerklığını koruyan kentlerın sıvıl tıyatıo toplulukJarı oldıı ğu soylenebıla 1990'dakı "Ulusal l'ıyatro Kurulta yı"nda,kent tıyatrosunun ışlevıneyone lık bır açılım getırmeye çahş,mıştım 'Amaç tiyatro yapmak mıdır, yoksa tı yatro sanatını yaygınlaştırmaya mı çalış maktırr1 Bır kez amaç, 'tiyatro yapmak' olmayacaktır, çunku taşra çokseshlığın egemen olduğu bır ortama sahıp değd dır Yapılması gereken tek şey, Anadolu ınsanının, tiyatro sanatına 'gırdırılmesı', boylelıkle taşra yapısının kırılarak tıyar ro sanatının yaygınlaşmasına zemın ha zırlanmasıdır Demek kı uygulanması gereken polıtıka tiyatro yapmak değd, tı yatroya 'gırdırmek olmalıdır'"( )Tekseslılıkten çoksesldığe ulaşabdmek, ya pay bıçımde kurumlar oluşturularak gerçekleşemez ( ) O kentte gerçek an lamda, kent ınsanının var ettığı sanat ve kultıır kurumları ortaya çıkmadan ne Anadolu'nun herhangı bır kentı 'kent' olabılır, ne de boyle bır kentte çokseslı bır ortam oluşabdır " (Tiyatro Kurulta yı / Bıldırıler Kultur Bakanlığı yayını) Buna, Memet Fuat ın soyledıklerını de ekleyebdırım "Tıyatrodan çok şey alındığı bır ger çek, ama oyuncu olarak, bır tiyatro ça uşmasına katılarak elde eddenler bunun SAYFA 18 Cumhupiyeön kentterinl yaratmak! Cumhurıyetın ılk yıllarında, tiyatro bır yana, kentlerın kcndısı onem taşı