Katalog

kalıyordu Burıan ın bıı boşluğu doldur maya çah^tığına s.uphe yoktur I'urk şıır ve cdcDiyatuıı ele alan yazıları yalnız ul kemı/dc dcğıl vurtdıi}inda da buyuk ıl gı goıdu Kurtulu)tan Sonrakıler (1946) donemın en lyı antolojısı olarak kabul goıdu Buıada o taııhlerde adının bıle anılması yasak olmakla bırlıkte Nâzım Hıkmet'c dc oneııılı bıı yet veıdı Onun ;ııı sanatını en ıyı değericndırenlerden ırı ürhan Buııan olmuştur Bu şaır son yırmı bes lenenın ^aırlerı ıçındt dcstan ruzgarıyk kuhcylanla^magUt L n kabtlıyı tlı şan olaıak kendınt bıze ka bıılettırıyor Cıurhn st\ ınsan bır kalpU stır yazıyoı Sımavnalıog'lu destamnaa kahtaman yoklug'una goz yumunuı dcs/a nınyırytrdeoluı mbıı gıbıakı$t barele ntşırar htldtlerı, sahndartylebırıdkı var, bırduyuş bırlığı var Bu herşaıre naup ol rnayan bır ılham mmetımn esendır " Burıan butun bu çalışmalaıının ote sınde tarıh araştırmalarına da buyuk bıı ağırlık vetmıs,tu Doçentlık tezı l u r k Ingılı/ ılışkılerı ıızerıne ıdı îngılız ars.iv lerı cdcbıvalı ve gezı yazılarında I ıırk ımgesını ar ıştıran v ızıları bugıın de bu vıık bır dcğcr ta^ımakladır Son ydlarda hakkınd.ı koca bır kıtap yazılan ve dılı mıze dc çevtılen Sıdtan n Orgu nu bıze ılk ke/ Orhan Rıırıan ranıtmıs,tır Bu, Kralıçc hlızabeth ın Sultan III Meh met e armağan olaıak gonderdıgı, ya pımcısı tarahndan lstanbul'agetıtılıpsa rayda kuıulan mekanık bır orgun oyku sııdur Bııtıan ın bılımsel araş,tırmalatı nın Btllıten Dıl vc larıb ( oğrafya Fakultcsı Dergısı dışında Onens, Shakcspt arc Quarlerly Books Abroad Notet and Qi4erıes gıbı dunyanın sayılı suıelı yayın ları arasında yeı aldığını belırtmeden ge çemıyoruz Tıırk s,tırını kuramsal ve tek nık yondcn ele alan klasıkleşmış bır ma kalesı de Dutıomıry of World Lıtcratu re de yayımlandı (1953 ve sonrakıbasın lar) tenumı'dergısınde çıkan çevırılerı nı dc unutmamak geıekıyor Butun bun ların otesınde basıma hazır duruma getırılen fakat olunıu ııedenıvle vayımlan mayan pek çok eserı de vardır Ingılız ro mancısı fhomas Hardv uzerıne yaptığı bu aıaştııma dunya edebtyat çevrelerın dc buyuk ve olumlu bır yankı uyandır mıs,tır Ote yandan Prof Burıan, XVII yıi7vıl başlarında (1603) lurklerm Ge nıl larıbı başlıöı altında anıtsal bır eser ya/an Rıchard Knolleb u da derınlemesı ne ııueledı ve onunla ılgılı yazılar yazdı Oyle kı Knolles uzerıne araştırma yapan Ingılız tarıhçderı oncelıkle Orhan Burı an'a basvuruyorlatdı Prof Harold Bo wen ın (1896 1959) yazdığı, îngıltcre'de kı Turk ıncclcmckrını ozlu bıcımde açık layan eserı de ()rhan Burıan dılımı/e kazandırmıs,tır Burıan 1947 1949 vılları arasuıda Ametıka da Prınceton Unıver sıtesı'ndc kalmıs, ve genıs, bır çevre edın mıs, vc oıada I uıkıve nın bır bılım tem sılcısı gıbı kars.ilanmis.ti Unu sınırlarımı zın çok otesıne ta^mıştı Sayılı bılım adamları bılımstl kuruluslar lutkede bıyatı, luık tıyatıosu vb konulardaOr han Burıan dan goruş vc bılgı almak ge reğını duyuyotlaıdı Unlıı Skakcspeare Quaıterly dergısı Burıan'ın doğum tarı hını IV cıldın dizınıne koymak gereğını dııymuş ve kendısındcn bılgı ıstemı^tı Ancak ne yazık kı bu kart Ankar ı'y,ı ulaş tıgı /aman (K ısım 1953) Burıan çoktan yas,amım yıııımis, bıılunuyordu l Ifukfar aydın çevrelerde ozellıkle oğ retmenler aıasındaınanılmazbırılgı gor dtı Aboncsayısıgundengunearttı Ana dolu'nun en uzak koşelerunde gorev ya pan Cavıt Orhan Tutengıl'den Dursun Akçam'a, I akır Baykurt a Mehmet Ba şaran a vb kadar nıce oğretmen dergıve abone oluyoı şur deneme ve ovku gon derıyorlardı Burıan gelen butun yazıla rı okuyor, degerlendınvor teker teker herkese yanıt verıyordu öfuklar o gu nun deıgı ve gazetelerınde de ılgıyle kar şılandı Dergı onun sağlı^ında on dort sayı çıkabıldı Daha sonra Vedat (.Tiınvol \enı öfuklaı ba^lığı ıltında bıı dergının yıllarca (,ıkmasını sağladı Çağdaş Furk vazarlan ıçın (Ifuhlarvc }enı l ffuklarbu vuk bır laboratuvar ı^levı gormuştuı Burıan 1952 vazında ımın bır yurt gt /ısı yaptı Bu gezılerınde Anadolu vu ba!} tan başa kat edıyor tarıhsel sıt alanlarını ve kentlerı ge/ıyordu Cjezıden donduk tcn sonra ıleılemı% bır mıdekanserıne ya kalandığı ve hemen amelıyat edılmesı ge rektığı anla^ıldı Amelıyat oldu, ıyıle^tı, lakat mart (1953) ayında yenıden hasta neye kaldırıldı ve bır daha c,ıkaınadı 5 Mayıs 1953 tarıhınde 39 yajında, arka sında onca eser bırakarak, son nefesını veıdı Arkasından soylenenler yazılanlar bu bııyıık ınsanın kısatık ya^aınını ne ka daı vetımlı kıldığını açıkça ortaya kov maktadır Dr Adnan Adıvar, "Orhan Bu rıan ın olumuyle gen{ bılım ve genç erdem buyuk bırkayba uframı^tır' dıyordu Ha sanAIıYutel kırkın kapısında yıtırdı ğımi7 Orhan BıınanKjin^oyle yazıyoı du 'Vazıfcsınc ba$lı vc hakım addı bır hoc ıi ()rhan ın oğn ncdcrı ^ımdı ktmhılır ne kadar afclıyurlar Yucel dergısının vone tıcısı Mııhtar Lnata, Orhan Burıan'ın bu yukluğunu ^u sozlerle dde getırıyordu IW m e Orhan buyuk dc aıg'ımız bırçok ınsanın yuzyılıçındc btlckolay kolay ba şatamayacağı t§ı 40 yılı aşmayan kısı omıııntın gunlennt sığdırabılmış nadtr ın sanlardan hırıdır" Bu sozler abartılmış değıldır ve bııyuk bır gerteğı dıle getırmektcdır Ataç ıse Burıan'ın olumunden duydu ğu uzuntuyu bu sozlerle belırtecektıı "Bır gonulaeşı yıtırdığıme uzulurken daha da çok bu tılkc nın ıyı bır yazarı ıyı bır duşunte adamını yıtırmı^ ohnastnu uzuluyorum (,ok $c\Lr unıuyordıık on dan, ı si rını bıtın nıedcn oldu Bovle bır ınsanın valnı/ Edebıyat I a kultesi tdiafından değıl olumıınıın 50 yıldonumundc, butun ulus<,a anılma suıın gereğıne ınanıvorum Bıınıın ıyn resmı ve o/el butun kurumlaıınııza onemlı goıevler dusjmektedıı Yeter kı ulke olarak, ıılus olarak bııyukkrımızL bılui(,le sahıp çıluııasını oğtenelım Bıı rıan'ın so/lerıvle ()lulı rını kım anmak ntımtrm^tır kı Anıa iı^lcn duyulan bu anmak ntegı nerdın gılıyor^' tvct, bıı sorunun yanıtını aıayarak anınalıyı/ ()ı han Burıan ı • yası bııgııne kadar Ronesansa erememı^ olmanın acısını tekmektevdı Ama ıns ı na ınsanlığını, ulusa ulusallık bılınunı oğreten bu oğretıcı rııh a kavu^acaktı ergeç Iste, "Asya'nın ınsanlarını, ulusal bu runlııklerıne kavuşturan şovalye ruh Ata tuıkoldu ' Orhan Bıırıan'a gorc, Atatııık As va'nın (ve de Afrıka nın) Ronesansıdır Bu Ronesansta, vanı yenıden duılışte I urk ınsanı tıpkı Ronesans ınsanı gıbı Furk toplumsal hayatının her alanında kor uıançları, dogma ları bır yana atıp OZ u arayarak, oz un pe^ıne duserek kendı benlığını bulabılır, kavrayabılır an cak Humanızma yoluyla kendımm ara mak derken sunu anlıyordu Orhan Bu rıan "Bır tarıhımız vaı kı ıncelenmemış tır Bır toplumsal bunycmı/ var kı nasıl kurulmuş nasıl ışlemışaıaştırılmamıştır Yıne bır edebıyatımız var kı aranmamış tır" Bız, dogma'lardan sıyrılmi!) ozgur du s.unee, ozguı kafa ıle geçmışımızde ken dımız bufduktan sonra 1 urk ııvgarlığı nın kurulmasındakı araçları gercçlerı be lırleyebılırız dıyordu Orhan Burıan Bu araştırmalartla en onemlı nokta her çeşıt dogma'lardan sıvıılmaksalt ak lın ışığında, gerçeklerı anlamaya çalıij maktı Orhan Burıan, bır yandan Shakespe are çevırılerıyle klasık Batı dunvasını modern yaptığı çevırılerle de caöda!; dunyayı lumue sokarken Halıl lnal cık'la bırlıkte sanat duşunce açısından O7gur bır kafayla, I urk taı ıhının toplıım safve duşunsel hayatına derınlemesınc bır araştırma scruvcnıne gu meyı tasarla mıştı Kursağında kaldı bu guzelım tasarı O dağları delen, vıldızlara aylaıa el atan ayak basan, ama adına kanscr denen o melun, o aman veı mez soluk aldırmaz bır sııre aldırsa da ıflah etmcv hastalı &ın pençesınde, erıvıp kul olan olabı len ınsanlardan ınsanlarımı/dandı nc yazık kı Orhan Burıan Sı/ıngıbı bızım gıbı, hayata pamıık ıplı|*ıyle bağlı, bu gun var yarın vok ama var olduğu su rece olume kafa tutan, tutabılen, ne va parsam kardır dıven olmevecekmış gı bı çalışan olecekmısj gıbı soğukkanlı va pacağını yapan aıdında vaşanmış de nevleı bırakan bır ınsan ornegıvdı Oı han Burıan Bulent Lcevıt ^oyk yazıvordıı Yenı Ufuklar'ın anma sayısında lanıyanlaı bılırler Orhan Burıan bu memlekettc ıkrı atılmi!, bu ınsandı Dev ıınıleı Iurkıyesınde gonul nasıl adaın vetı^tırmcsını ıstevebıurse Oıhan Burı an ovle adamdı Orhan Burıan, tek kelımeyle ozgur du şunce havarısıydı " • Cumhurıyet 8 Mayıs 1976 •" SAYFA 5 Orhan Burian'ı anarken VEDAT GUNYOL am yırmı UL ytl olmuş Oıhan Bu rıan ı yıtırelı o sanat edebıyat o kafa yurek adamını otuz doku/ yıllık lekesız purıi7su/ ermışce havarı ce yaşamının, yurt sevgısı dostluk ozle mıyle dolup taşan vaşamının ortasında Kabataş lısesınde ozenılesı, kıskanıla sı bır oğrencıltk donemınden sonra dev let hesabına beş yıl kaldı^ı C ambrıdge Unıversıtesı'nde Batı kulturunu en de rın noktalarına kadar oğrenıp ozumseye rek yıırda donduğunde Ankara Dıl la rıh Pakultesı'nın Ingılız Ldebıyatı do çentlıöınde bulur kendını Prof Ilhan ^ahınbaş Prot Vahıt Tıırhan ve esı em salı bulunınaz Prof Saffet Korkut la bır lıkte Ankara Unıversıtesı'nm kuruluş vıll ı tındayi7 Ilayatta en gerçek vol gosterı cısının bılım olduğuna ınanılan bır do nemdeyı? Bır bılgı bır oğrenmı. susuz luğu saımi!) sarmalamıştıı yureklerı og rencısınden profesorune kadat Orhan Burıan, Ingılız Ldebıvatı doçentı olarak surdurmektedır derslerını Ama bır Turk aydını olarak Ingılı/ edebıyatının sınırlarını aşıp Turk ınsanınaseslenmek zorunlulugunu.hattagoıevınıyureğının ta deıınlerınde duymaktadır Daha ( ambndge'deyken duymııştur bu zorunluluğıı Huseyın Cahıt'ın Fıkır Hareketkrı adh dergısıne abonedır Yu cel dergısıvle ılışkı kurııp, şur cevırıleıı, edebıyat akunlarıyla ılgılı yazılarını va vımlamaktadır Duşunte hayatına doğ mu^tur artık Oıhan Burıan yureğı ve ka fasıvla Yııcel dergısı çevresınde toplananla rın gozbcbeğı olmuştur ()rhan Burıan Cambrıdge donıışunde Yutekıleıle, Cıumu!,suvu Satavaıkası ndakı Cennet Bahcesı nde ılk kcz buluijmuijtuk onun la YU( LLın bdhıbı Mııhtar I nata, Yu suf Maıdın Haluk *jeh s u v ' İ I O ftl u ' belkı dc Osman Nebıoğlu ve benı bu ufacık te tecık altın çerçevelıgo/luklcrı altındafı rıl fırıl donen o zekı bakışlı gozlerıyle bı zı ılkten buvulevıvcrmi'jtı yarı cıddı ya rı alay aldıgımız bu ınsan I lerkes garso V«tc/detgismın vayınına son vcrmesı na Cıazo/ ısmarlarken o (ıazoz ısmarla u/erınc Orhan Bııtıan Vcdat Cıiınvol la miijtı Cıa/oz sozu vadugadığımı/ /ııp bıılıktc l\ıyc Dogııı\a (•uzelı dıyc yola peçevreleıın kılıkırk varan Kclımcleıuı çtkan Ufuklaı ı çıkarmaya başladı Gun ırısında, ozunde odun vermez bu bıl yol'un anlatımıyla 1'J'>2 ydının \ubat ayında 12 sayfaltk giı,lıgın butun aöırlığıvla kendını one çı k.u{si4mtncıh bıı yayın organt olarak (iktı karanlara ozgu bır nıtelık ta^ıvordıı bız ler ıçın Oysa sonradan gordıık Orhan dergımız lirUKLAK scssız scdasız gu Burıan, butun bılgıçlıkletın zııppelıkle tultusuz pn/ır/ıuz uklamsız dansız Bır rın cok otesınde çok ııstundc bır ınsan bıoşur (ilızlıRındd ılı yok, budu yok, Or dı Içtcn alabıldığıne acık vuıeğı kafa han la bcnım kalkısız yardımsız, ılk atısıyla halka vonelık eıyım ku^ama pek lım ılk c o\ku urunu olarak çala kalem ha onem vermez, kucukle kuçuk bılgısızle zırlıfcımızla T bılgısız safla saf, temızle temız, kırlıyle alanıldıgıne temız olmasını bılen, bece ren bır ınsandı Kendını bunca savdıran ıstersenız bunca sevdıren Orhan Burıan'ın yureöı nın derınlerınde yatan onun Iurk du sunce hayatının vazgeulme/ bır uyesı, bellı bır a^ama sureLinde, adı anılmadan edılmez bır ınsan, bır durust duşunur ya pan neydi'' Yıl 1940 Yucel dergısı altı yaşına gır mıstı ArıfHıkmct Bılen, Oıhan Burıan BefıçetK Çağlar YusufMardın Osman Nebı Mııhtar F Enata, Mustafa Ertem ( emal Nadıı Cıuler Vedat Gunyol, Yu suf Mardın Saffettın Pınar, Ismet Rasın, Haluk Şehsuvaıoğlu ndan oluşan bır tu rarsı/, sonradan darmadagın olan, olma M kaçinılmaz, çerden çopten, renksız, karsıtlıklara yonelık, ha vaı ha yok, da uıldı dagılacak kutuplaşmaya açık bır kadrovla surduruyordu yayınını Yucel dergısı Orhan Burıan bu karman çorman kad rova belırlı bır von vermek ıstedı Bu yon, hıımanızma yoluyla luık duşuncesıne, I urk sanatına, Turk edebıyatına, Furk rarıhıne basma kalıp yontemler dışında ozgur duşunce açısuıaan yaklaşma eğdı mı ıstemıydı 26 Şubat 1940'ta Şışlı Halkevı'nde bır açık toplantı duzenledı Konu şuydu 'Çağdaş uygarlığı yaratan kafa ıle, bu memleketın doğasını, bu ulusun kultu ı unu îijlemek ve boylece Turk varlığında yenı değerlen belırlemek loplantıya çağrılanların yarısından çoğu ortalarda yoktu Mustafa Şekıp Tunç, Orhan Seyrı, Celâlettın Ezıne, Mıt hat Cemal Kuntay, Huseyın Cahıt Yalçın, cıddıye alıp kaytılmışlardı toplantıya Hepsı de, daha onceuen, konuyla ılgılı goruşlerını kıtap bılgısıne dayanan bas ma kalıp savlarla bezenıp gelmışlerdı Behçet Kemal (, ağlar, Ornan Burıan'ın goruşlerını benımsemı^, o konuşma ra natlığıyla ortaya atılmıştı, sozcu olarak Neydı Orhan Bunan'uı, gonlunu ka lasını verdığı ana duşunce'' ()na gore, " Dunyada kendıne ozgu bır sanat ve du^unce sıstemı kurabılen ulus lar humanı/manın aracılığıvla kendını bulan kendını yaratabılen uluslardır" Orhan Burıan ıçın Humanızma, bır ornck taklıdı değıl, bır aravış sıstemıdır" Bu arayış yuzyılların yuklendığı dog ma'lardan sılkınerek, oze, koke, İN SAN a gıtmeyı amaçlamaktadır Ronesans humanıstlerı Yunan'da ak lına guvenen ınsanı bulmuijlardır Bızım roncsansımız da bu olmalıydı Konesans ınsan tekıne ınsanhğını uluslara ulusal bıluıci oğretmış, kazan dırmıştı Doğu, ozellıkle de Is.lam dun CUMHURİYET KITAP SAYI 6 9 1